M (simbolo). 4678.

1. M estas simbolo de aparta konsonanto de la alfabeto (vd 0203).

2. M en klasika logiko de la latina skolastiko. Æar M estas la unua litero de la latina adjektivo Medius (= meza), øi estis elektata kiel simbolo de la terminus medius (= meza termino) (vd 4980) de la strukturo de silogismo (vd); la aliaj du terminoj de silogismo estas nomataj respektive terminus majus (= granda termino) kaj terminus minus (= malgranda termino).

Kiel sciate, la meza termino aperas en ambaý premisoj, neniam en la konsekvenco, laý jene:

Se A estas M,

kaj se B estas M;

A estas B.

3. M en la mnemonikaj terminoj de la silogismaj modoj. M ludas kiel indikilo, laý kiu estas nomataj du validaj modoj de la unua figuro (vd), - Fapesmo, Frisesomorum.

La transportenda premiso fariûas modo de la unua figuro, per la konverto de la granda premiso en la malgradan, kaj reciproke.

Kiel sciate, la specifado de la figuroj de silogismo fariøas, laý la kvalito kaj laý la kvanto de la premisoj. En tiu linguažo, figuro estas la fundamenta formo de la silogismo; sed tiu figuro estas aldone specifebla laý la kvalito kaj laý kvanto de la premisoj. La fina rezulto estas, ke eblas 64 modoj de fundamentaj silogismoj.

Laý la figuro, la meza termino foje estas subjekto en la granda premiso kaj predikato en la malgranda premiso (1-a figuro); foje estas predikato en ambaý premisoj (2-a figuro); foje estas objekto en ambaý premisoj (3-a figuro).

Sed, - kiel dirite, æiu fundamenta figuro divideblas en modojn, laý la kvalito kaj laý la kvanto de premisoj kaj koncernaj konkludoj. Jen kiam oni uzas la vokalojn A, E, I, O, por indiki la atenton al la kvalito de la propozicioj, kaj uzas la konsonantojn por indiki la atenton al la kvanto.

Fine, koncerne al la valideco de la 64 modoj, nur 19 restas akordaj al la reguloj de silogismo. Jen kiam, oni rimarkas ilin per la mnemonikaj vortoj, kaj en kiuj kelkaj enhavas la litero m, laý jene:

en unua figuro - Barbara, Celarent, Darii, Ferio;

en dua figuro - Cesare, Camestres, Festino, Baroco;

en tria figuro - Darapti, Felapton, Disamis, Datisi, Bocardo, Ferison;

en kvara figuro - Baralipton, Celantes, Dabitis, Fapesmo, Frisemorum.

En tiu kadro de mnemonikaj vortoj estas anataývidata kiel oni povas redukti unuj modoj en aliajn. La internaj konsonantoj s, p, m, avertas pri la rekta reduktado; konsonanto c, pri la malrekta.

Cetere, s signifas, ke la propozicio indikata per la antaöa devas esti simple konvertata (simpliciter). Konsonanto p signifas, ke la propozicio indikata per la antaýa vokalo estas akcidence konvertata (per accidens). Konsonanto m, ke la premiso indikata de la antaýa vokalo devas esti ïanûata, tio estas per ïanûo de loko. Oni ekzempligu per Camestres, de la 2-a figuro:

Cam...îiu homo estas animalo;

es... neniu ïtono estas animalo;

tres. Do, neniu ïtono estas homo.

La konversio fariûas al Celarent de la 1-a figuro.

E. Pauli.

MACH. Principo de... 4680.

1. Ernst Mach (1838-1916), kontraý Newton, ne konceptis la spacon, nek la tempon kaj movon kiel ion absolutan, ekzistantan per si mem. Jam Aristotelo avertis, ke spaco ne estas io tute aparta, sed nur determino de io alia, kiu do estas spacigata afero.

Ne estas facile uzi kohere tiun ne-absolutan koncepton de spaco, tempo, movo. Tamen, estas necese, ke oni estu konstante avertata pri tiu ne-absoluteco. Estis do grava la averto fare de Mach, kaj de aliaj modernaj filozofoj, matematikistoj, fizikistoj, ekzemple, de Einstein.

Sekve de tiu atento, rezultis la principo de Mach:

La loka inercia sistemo de refero estas determinata per la unuformigita mezvaloro de la tuta materio en la universo.

2. Krom tiu ne absoluta koncepto de spaco, tempo kaj movo, en la gnozeologia kunteksto de Mach, korpoj estas nur komplekso da sensaj fenomenoj. Ekzistas nenio kiel realo en si mem malantaý tiuj sensaj fenomenoj.

Nek ekzistas reala sendependa substanco, funkcianta kiel kaýzo de fenomenomenoj. La aferoj ne estas io reala en si mem. La sensaj fenomenoj ne havas korpojn el kiuj ili devenas (Die Analise, I, 3).

Nur pro konveneco de linguaëo oni distingas inter objekto kaj subjekto de la sensaëo.

Cetere, se korpoj reduktiûas al sensaëoj, malgrandiûas la diferenco inter tio, kio estas psika kaj tio kio estas fizika. Efektive, la psika realo kaj la fizika realo estas nur du flankoj de la sama afero.

Surbaze de sia gnozeologia interpreto, Mach avertis, ke, anstataý studi la movon de korpo per sistemo de koordinatoj (enkadre de absoluta spaco kaj tempo), oni studu la rilatojn de tiuj korpoj en rilato al la aliaj korpoj de la universo, ekzemple en rilato al la fiksaj steloj.

E. Pauli.

MADAGASKARO. Filozofio en... 4681.

Ûeneralaëoj (vd 4681-000).

Filozofoj de Madagaskaro (vd 4681-002).

Resumo de filozofio en Madagaskaro (vd 4681-005).

MADDA (Ar: 4681).

Araba (mezepoka) esprimo, madda ekvivalentas al materio. Samsignife, estis ankaý uzata de la arabaj filozofoj la vorto ayula.

E. Pauli.

MADINA. (Ar: 4682).

Araba (mezepoka) esprimo, Madina ekvivalentas al urbo, en senco de organizita societo, kontraste al vilaøo kaj kvartalo.

Madina povas esti dirata pri la nacia kaj la universala societo.

E. Pauli.

MADRIGALO. 4683.

A: madrigal. F: madrigal. G: Madrigal. H: madrigal. I: madrigale. P: madrigral. R: (madrigal).

1. Etimologie, madrigalo devenas el la itala madrigale, kun ne klara origino, sed kiu ïajne rilatas al la latina materialis (= materia, kontraste kun spirituala) kaj maternalis (= patrina, amema).

Substantiva radiko.

2. Madrigalo estas øenro de mallonga poeziažo kaj plurvoæa kanto, kun karaktero delikata, aminduma, sprita, ordinare de la socia vivo, flanke de la religia uzo.

Kantate, madrigalo estis kutime sen erudicia instrumenta akompano, plurvoæa, kaj kun kontraýpunkta imito.

3. Historie, madrigalo ligiûis ekde la komenco kun la apero de la polifonio je la fino de Mezepoko, enkadre de la Unua Renesanco.

Tra la tempo okazis aliaj evoluoj de la øenro madrigalo.

Tiu intereso, por la plurvoæa kanto en formo de madrigalo, malkreskis post la Renesanco, favore de la unuvoæa kapablo de la individua kantisto.

E. Pauli.

MAGIO, -ISTO (*). 4684.

A: magic.; magician; F: magie; magicien. G: Magie; Magier. H: magia; mágico. I: maggia; màgico. P magia; mágico. R: (mágija).

Substantiva radiko. Vortformoj: magio, magia, magiažo, magiisto. Proksima kaj samdevena radiko: mago (vd 4688).

2. Magio estas procedoj, kun rita aspekto, per kiu la operacianto obeigas, laýdezire kaj mirinde, la naturajn fortojn de la mondo.

Nuance, superstiæo (vd) estas atribuo de apartaj kapabloj al kelkaj naturaj estažoj, dum magio pli vaste signifas la kapablon mem kontroli la naturajn fortojn.

Larûasence, magiisto estas dirite ankaý de la prestidigitisto. Sed prestidigitisto estas esence nur iluziisto antaý spektantoj.

La koncepto de magio supozas:

- unuflanke, ke la fortoj de la naturo ekzistas kaj agas kiel natura leøo;

- aliflankte, ke kelkaj procedoj, konataj de apartaj homoj pere de sekreta inico, kapablas movi per alia maniero tiujn fortojn.

La rita aspekto estas esenca al la rimedoj uzataj de la magiisto. Ordinare, magiisto atribuas al tiuj ritoj mem la fortojn per kiuj efektiviøas la magia povo.

Kutime, parolo estas uzata dum la magia rito. En tiu kazo la parolo apartenas al rito tutaže. Certamanie, la rito estas interpretata de la akompananta parolo.

Ordinare simplaj homoj imagas ke Dio kreis la mondon laý la magia maniero. Kaj priskribas Lin kiel potenca magiisto. Jen la fama frazo - Dio parolis, estu lumo, kaj la lumo aperis.

Misteroj (vd), en greka kunteksto, kaj sakramentoj (vd), en latina kunteksto, egalas al magiaj ritoj, kiam, per la praktikado de certaj eksteraj procedoj, la antikvaj religioj kredis je spiritaj efikoj rekte atribuataj al forto de tiuj ritoj.

3. Per teologia reinterpreto misteroj kaj sakramentoj povas esti rigardataj nur kiel simbolo de tio, kion Dio paralele faras. Tiusence, bapto ne magie purigas la animon, per forto de la akvolavo, sed Dio garantias tion.

Principe, tutpova Dio kapablas efikigi la ritojn, Sed estas necese strikte pruvi ke Dio efektive donis al kelkaj ritoj la karakteron de simbolo de la dia ago de purigo kaj de aliaj efikoj.

4. Historie kaj takse, la kredo je magio estas tipa de simpla homo kaj estis tre ofta en grupoj de homoj sen mensa disvolviøo. En la naturo okazas tiom da mirindažoj, kelkaj sukcesaj kaj kelkaj katastrofaj, ke la interpretoj ankaý fariøas konfuzaj pri kaýzo kaj efiko.

Sed la disvolviøo de la tekniko montris iom post iom al homoj, ke okazas iom da proporcio inter kaýzo kaj efiko. Jen la komenco de la racia penso, surbaze de la konstato en kreskeme pli ampleksaj aferoj.

Post tiu etapo de evoluo de la greka civilizo komenciøis la filozofia esploro, kies unua reprezentanto estis Taleso (æ. 624-546 a. K.). Tiu inøeniero kaj astronomo el Mileto demandis, - el kiu unua elemento estas konsistigataj æiuj aferoj?

Eble Taleso ne atingis la øustan respondon, kiam li elpensis la akvon kiel unuan elementon. Sed li tamen elpensis la problemon racie, kaj jam ne laý la mitoj, kies klarigoj estis per magia kreo de la mondo kaj de ties ïanøoj.

Æar Taleso jam avertis, ke astroj obeas al leøoj, li povis antaýdiri la eklipson de Suno de 485 a. K.

Tra la tempo evoluis la racio, per filozofio kaj per empiria scienco, kun la sekva malkresko de la kredo je magiaj ritoj, je superstiæoj, je horoskopoj, je mitaj eksplikoj øenerale.

MAGNANIMITAS (EN LA SENCO DE GRANDIOZEMECO). (L: 4685).

A: magnanimity. F: magnanimité. G: Grossmuth.. H: magnanimidad. I: magnanimità. P: magnanimidade .R:

1. Latina esprimo, magnanimitas ekvivalentas al grandanimeco, foje al grandiozemeco (vd 2517).

Simila estas la senco de alia latina esprimo magnificentia (vd L: 4687), per faro de granda elspezo.

2. Magnanimitas, - kiam en la senco de grandiozemeco, - estas la virta emo esti en æio grade granda, kaj ne vanta, ne modesta, ne modera.

Jen la honesta aspiro de æiu homo, kaj kiu ne estas orgojlo, nek ambicio.

Esti Dio - kiel la efektive infinita Dio, - jen la plej alta aspiro, sed ne atingebla de tiu, kiu estas finita. Tamen, Dio estas la vera direkto de la homaj aspiroj, same kiel granda idealo iras en direkton de la steloj.

Modesteco (vd) aý modereco (vd) estas kontentiøo je ia ajn grado de atingo, sen deziro por la plej alta perfekteco.

Nur eblas la modesteco kiel virto, kiam la afero estas pri la øusta taksado de la propraj valoroj. Ne estu modesteco je la elektenda idealo.

Same, modereco nur eblas kiel virto, kiam estas pri ne troigo rilate la proporcion inter ago kaj faro. Ne estu modereco je la strebo uzi æiujn fortojn de la propraj kapabloj.

Aristotelo elstarigis la grandiozemecon kiel virton, kaj per kiu homo deziras grandajn honorojn kaj emas esti digna je ili.

"Kiu estas digna de grandiozaj aferoj, kaj konsideras sin digna je ili, estas modera sed ankoraý ne grandiozema. La grandiozemeco ne estas forigebla, kiel ne la beleco al korpo granda. Dume, la malgrandaj korpoj estas graciaj kaj proporciaj, sed ne belaj" (Etiko al N., IV, 3. 1123b 7).

3. Teorie, la naturo povas esti konceptata øenerale per la grandiozemeca formo. Grandiosece konceptata, la naturo ne povas esti io morta.

Eble la naturo estas viva kaj inteligenta, kvankam tio ne aperas al niaj malfortaj okuloj. Probable ni estas blinduloj enkadre de la naturo, kiam oni diras ke la materio estas morta.

Cetere, la naturo grandiozemece konceptata devas esti ankaý mirinde evolucia, kapabla emerøi en la plej diversajn formojn de aktuala vivo. Eble ekde æiam la vivo jam ekzistas, sed ankoraý sen la emerøo de la nuntempaj formoj. Eble ni jam ekzistis ekde æiam, kvankam ni ne havas memoron pri tio. Jen, mondorigardo pri la naturo laý la grandiozemeca koncepto. Grandiozemeco koheras kun la povo de la Kreinto.

E. Pauli.

MAGNETO, -ISMO (*). 4686.

Substantiva radiko. Vortformoj: magneto, magneta, magneti (tr), magnetado, magnetebleco, magnetismo, magnetizi, malmagneti (tr), senmagenti i, magentoma ino, elektromagneto, elektromagneta, elektromagneta kampo, feromagnetismo, kampomagneto, teromagnetismo.

2. Magnetismo estas fizika fenomeno de altira energio.

Ïajne sensignifa, magnetismo situas en la fundamento mem de la aliaj fenomenoj de la naturo.empirie konataj.

Lige al magentisma fenomeno estas elektro (vd).

3. Takse, la fenomeno de magnetismo ne koheras kun la atomisma teorio, kiam atomoj (vd 0603) estas difinitaj kiel korpoj en vakua spaco.

E. Pauli.

MAGNIFICENTIA, - AE. (L: 4687).

A: magnificence. F: magnificence. G: Grossügkeit. H: magnificencia. I: magnificenza. P: magnificência. R:

1. Latina esprimo, magnificentia ekvivalentas al grandeco pro grandaj faroj.

2. Magnificentia estas grandeco en faro, kun ekstera aspekto de riæeco kaj brilo, foje kun emo al teatreco, bezonanta scenejon.

Nuance, grandanimeco (vd) estas grandeco en animaj virtoj, dum magnificentia rilatas al impresemaj eksteražoj.

2. Aparta magnificentia okazas en arto, kutime elektanta signifajn temojn kaj elstarigante tiun signifon. Jen klara celo de la historiaj temoj, precipe de la heroaj. Same okazas je la naturaj spektakloj, ekzemple de lumo kaj koloroj.

Senvaloraj temoj nur estas elektataj æefaj objektoj de la arta esprimo, se ili enhavas iom da proporcio kaj eleganteco.

3. Takse, magnificentia estas io pozitiva. Ankaý kiam øi estas tre signifa en unuj, kaj mankanta en aliaj, magnificentia restas en si mem honesta.

Efektive, la malbono ne estas, ke ekzistas riæuloj; la malbono estas, ke ekzistas malriæuloj!

E. Pauli.

MAGO. 4688.

A: magus. F: mage. G: Magier. I: mago, P: mago. R: (mag).

Substantiva radiko. Samfamilia vorto: magio (vd 4684).

2. Mago estis sacerdoto de la antikva zoroastra (vd) religio, îe medoj, poste ankaý îe persoj.

3. Surbaze de la antaýa kunteksto, jam îe helenoj kaj romianoj mago ekvivalentis al astrologo.

En greka literaturo mago signifas fetiîisto. Tiel same aperas en la kristana Nova Testamento, greke verkita, parolanta pri la mirindaëoj praktikataj de certa Simon (Agoj 8, 9-11).

4. Îe kristanoj restis la tradicio de magoj, kiel saûuloj kaj astrologoj, tra la rakonto de Mateo (2,1-12), laý kiu venis el Oriento kelkaj el ili, post kiam ili vidis la stelon de Davido.

La teksto ne estas sufiîe detala por determini, îu tiuj magoj alvenintaj al naskiûinta Jesuo estis persaj sacerdotoj, îu babiloniaj astrologoj.

La informo, ke ili venis el Oriento povas signifi, el Arabio, el Babilonio, el Mesopotanio, el Persio. Sed la fakto, ke ili venis adori dian infanon rilatas la persan religion, pri kies Dio Mitrao, oni asertis ke li naskiûis kiel infano.

Cetere, magoj ekzistis îie ajn, îar la magio estis praktikata ne nur de aliaj etnoj, sed ankaý de la judoj mem.

La rakonto pri la magoj venintaj, por adori al infaneto Jesuo, implicas per si mem, ke ili estis bonvenaj. Jen pluraj faktoroj, kiuj povis helpi la kreon de rakonto, pri kies vereco ne klaras la aýtenteco, sed tamen veras la kultura valoro.

4. La kristana rakonto, kiu en si mem jam enhavas fantaziajn aspektojn, poste evoluis en novajn fantaziažojn, laý kiuj magoj estis reøoj.

Kiom da magaj reøoj?

Laý la plej disvastigita tradicio, la magaj reøoj estis tri.

Sed kelkaj aliaj asertas ke ili estis 4, 5, 6, ûis 12 reûoj.

La nombro tri povas esti influata de la tri donacoj

La nomoj de tiu tri reûoj aperis nur je la 8-a jarcento: Melchior, Baltasar, Gaspar.

Îar la angla teologo Beda (673-735) atribuis al tri magoj la simbolon esti reprezentantoj de Azio, Eýropo, Afriko, oni pasis al pentrado de Gaspar, kiel prezentanto de Afriko, - per nigra koloro.

Jen almetoj, kiuj sugestas, ke ekde de la komenco, îio estis nur rakonto, kies valoro restas nur kultura.

E. Pauli.

MAHABARATO. 4690.

1. Jen hinda sanskrita giganta epopeo, kun pli da 100 mil versoj, kun tekstoj kreitaj en malsamaj jarcentoj.

Oni rimarkas, ke Mahabarato kaj Ramajano (vd 7118), tiu lasta kun æirkaý 50 mil versoj, estas la plej grandaj antikvaj epopeoj de la hinda literaturo.

2. La filozofiaj tekstoj, enhavataj de Mahabarato, situiøas ekde la jaro 200 a. K., øis la jaro 200 p. K.

Citindas la teksto Bagavadgito (= Kanto de la Sanktulo); jen instruo, per versoj kaj kun teisma tendenco, pri moralo kaj samkia Iogo.

E. Pauli.

MAHAJANO. 4691.

1. Laývorte, en sanskrita Mahajano signifas Granda Veturilo, aý Granda Vehiklo. Krom esti nomo de kolekto de skribažoj, signifas ankaý la korespondan sistemon de la budisma idearo.

La kontrasta nomo estas Hinajano (vd 2714), ekvivalenta al Malgranda Veturilo, aý Magranda Vehiklo.

2. Mahajano (= Granda Veturilo), disvastiøinta en norda azia regiono (Tibeto, Æinio, Japanio), estas sistemo influata de antaýaj religioj, precipe de la bramana, kun evoluo al nova formo, eble pli filozofia.

Estas Mahajano tolerema, luksa, kun superstiæaj aspektoj. La mondrigardo markiøas per aventurema filozofiado.

Lamaismo (vd 4476) elstaras enkadre de Mahajano, kun la gvidado de Dalai-Lamo, kaj kies æefa monakejo situas en Tibeto.

E. Pauli.

MAHIKARO (N). 4692.

1. Etimologie, Mahikaro devenas el la japana Mahikari.

Substantiva radiko.

2. Mahikaro, aperinta dum la 20-a jarcento kaj kun sidejo en Japanio, estas arto de transdono de energioj, per uzado precipe de la manoj, surbaze de aparta scienca interpreto kaj ideologia kredo, laý diaj revelacioj al la fondinto.

E. Pauli.

MAHIYYA. (Ar: 4693).

Araba (mezepoka) esprimo, Mahiyya ekvivalentas al esenco, aý kio-eco (latine quidditas).

E. Pauli.

MAJA. (Sanskrita: 4694).

Personigo de la Iluzio, laý la vedanta (vd) filozofio, kaj kiu trompe kredigas je la reala mondo.

E. Pauli.

MAJESTA, -O (*). 4695.

L: majestas, -atis.

A: majestic; majesty. F: majestueux; majesté. G: Majestaetisch, Erhaben; Majestaet, Erhabenheit.. H: majestad. I: maestà. P: majestade. R:

1. Etimologie, majesto devenas el la latina majestas, siavice el majus (= plia).

Adjektiva radiko. Vortformoj: majesta, majesto, majestatenco, majesteco.

2. Majesto estas io aspekte impona kaj dignoplena, kapabla altiri admiron.

Nuance, grandioza (vd 2516) estas emfazas la grandecon, dum majesta elstarigas kun iom da erudieco de la vorto la pompan karakteron de tio, kio estas impona.

3. Specoj. Laýmaterie pluras la majestaj aferoj, precipe en supera instanco.

Tiu supera instanco okazas en io fizike granda, kiel la universo; estas do la kosma universo io majesta.

Tiu supera instanco okazas en granda aýtoritato; estas do granda aýtoritato, kiel povema kaj pompa reøo, io majesta.

Same estas majesta la aýtoritato de saøulo, scianta multon kaj ankaý verkanta multon por servi al komunumo.

Æiu belo estas elstaro de la perfekteco; æiu belo, - jen en floroj, jen en steloj, - estas do io majesta.

Dio estas principe elstara æiurilate; estas do nia Dio, - kiam Li estas korekte konceptata, - la plej majesta.

4. Estetikeco. Okazigas majesto estetikan impreson. Koni estas io agrabla, kaj do estetika. Des pli oni konas, des pli da estetika sento okazas. Do, ju pli granda la konata enteco kaj pli impona la majesteco, des pli granda la grado de estetikeco

Konu do la majestajn aferojn, por havigi al vi la plej grandan estetikecon!

E. Pauli.

MAJEÖTIKO (N). 4696.

A: maieutics. F: maieutique. G: Maieutik. H: maiéutica. I: maièutica. P: maiêutica. R:

Substantiva radiko. Vortformoj: majeýtiko, majeýtika.

2. Majeýtiko estas arto helpi la akuïon.

3. Figure, majeýtiko de la ideoj estas tiu procezo, per kiu lernanto estas la æefa kaýzo de la lernado, kaj pensas per propra kapo, kvankam helpata de la instruisto, kies profesio tiurilate similas do al tiu de akuïigistino..

Sokrato, laý estis prezentata de Platono, interpretis sian diskutadon kun la lernantoj kiel majeýtikan operacion, per kiu li konsideris sin nur kiel helpanton de tiuj lernantoj.

Li mem, do, povis deklari sin nescianto, æar efektive scias tiu kiu lernas:

"Mi havas tion en komune kun la akuïigistinoj, diras Sokrato: mi estas sterila je saøo; kaj tio, pro kio dum multaj jaroj kelkaj akuzas min, - tio estas, ke mi demandas al aliaj, sen ke mi mem respondu, æar mi ne havas ajnan saøan penson por eksponi, - estas justa kritiko" (Teeteto, 150 c).

3. En eduko kaj didaktiko la majeýtikla procezo ekvivalentas al aktiva metodo (vd), en kiu la instruisto instigas la agadon de la lernantoj, per propono de taskoj, kontraste al pasiva, en kiu la instruisto æefe parolas dum la lernantoj restas aýdantoj.

Kompreneble, ambaý metodoj pravas, kiam praktikataj alternative, æar la lernantoj ankaý kapablas aýdi aktive. Sed oni ne forgesu atenti al tiu alia rezulto, per la majeýtika operacio.

E. Pauli.

MAJOR. (L: 4697).

A: major (term). F: majeur. G: Obergriff, Major. H: mayor. I: maggiore. P: maior. R:

1. Major, -oris estas latina adjektivo kaj ekvivalentas al "pli granda". Jen malregula kompara formo de magnus (= granda). Maximus (= plej granda) estas la koncerna supera grado.

La radiko havas aliajn vortformojn, per kiuj fariøis samfamiliajn vortojn: majora, majoritato (vd 4698), majora.

2. Major en terminaro de silogismo . Esence estas tri terminoj en la propozicioj de silogismo: terminus major (= granda termino), terminus minor (= malgranda termino), terminus medius (= meza termino) (vd 4980). Per tiuj tri terminoj estas farataj la premisoj de la antecedento de silogismo kaj la konsekvento.

Kiel sciate, la propozicio en konsekvento havas du ekstremojn, - subjekto kaj predikato, kies nomoj estas respektive malgranda termino (la subjekto), granda termino (la predikato); jen la esprimo terminus major, fare de la latina skolastiko.

En antecedento estas granda premiso (= praemissa major), tiu, en kiu aperas la granda termino; (predikato en la konsekvento); estas malgranda premisso, tiu en kiu aperas la malgranda termino (subjekto en la konsekvento.

3. Logica major (= granda logiko) estas dirite kontraste al Logica minor (= malgranda logiko) (vd).

Tiu skolastika divido aperis la 16-an jarcenton, kaj havis didaktikan karakteron de sinsekvo de fazoj en la ekspono.

La 19-an jarcenton oni atribuis al la samaj nomoj la karakteron respektive de forma logiko kaj de materia logiko. La unua estis nur pri la operaciado de la mensoj, la dua pri la sama operaciado dum øi estas en rilato kun la enhavo elpensata, ekzemple, pri la kategorioj (vd).

Principe, ambaý logikoj estas formalaj. Ne povas materia logiko esti nomo de gnozeologio (vd 2468), æar tiu æi rekte nur rilatas al enhavo de la konoj.

E. Pauli.

MAJORITATO. 4698.

A: majority. F: majorité. G: Grossjaehrigkeit. H: mayoridad. I: età maggiore. P: maioridade. R: (kovertchenolétie).

1, Etimologie, majoritato devenas el la latina major (= pli granda, pli aøa) (vd L: 4697). .

Substantiva radiko.

2. Majoritato, kontraste kun minoritato (vd), estas stato de individuo sufiæe kapabla respondeci pri siaj agoj kaj plenumi siajn rajtojn de civitano.

Principe, aøo estas natura kaýzo, kaj kies varieco laýlonge de la vivo influas la gradon de kapablo respondeci pri siaj agoj.

Kutime la leøo difinas formale, je kia aøo la majoritato estas agnoskenda kaj en kiaj kondiæoj.

E. Pauli.

MAJSTRO (*). 4700.

A: master. F: maitre. G: Meister. H: maestro. I: maestro. P: mestre. R: (máster).

1. Etimologie, majstro devenas, eble tra la itala maestro, el la latina magister (= majstro), siavice el la kompara adjektivo magis (= plia).

Substantiva radiko. Vortformoj: majstro, majstri (ntr), majstra o, majstreco, majstri i, majstrino, majstroverko, submajstro, primajstri (tr). Proksimaj radikoj: magistro (universitata titolo), magistrato (administranto).

2. Majstro estas tiu kiu aparte kompetentas, per pli da konoj rilate tiujn kiuj estas instruataj de li, aý de li influataj.

Nuance, instruisto (vd) estas tiu, kiu instruas, dum majstro estas la samo, sed kun aldona elstaro de kapablo.

Estas do majstro antaý îio kompetenta profesiulo, kiu, akcepte de la edukendulo, eduke interagas kun kun tiu æi.

Koncerne al edukisto (vd 1444), li instruas kaj aldone disvolvas aliajn potencialojn de la individuo, inkluzive moralajn valorojn.

3. Tri esencaj elementoj okazas en tiu difino de majstro kaj instruisto:

-kompetenteco,

- investo en la ofico,

- interago kun la edukendulo.

a) La kompetenteco de la majstro rilatas la studobjekton, kiun li instruas.

Nesciulo neniam estas majstro. Blindulo kutime ne gvidas alian blindulon sen falo en truon. Meza kompetenteco ankaý ne garantias perfektan plenumon de instruo.

Antaý îio la kompetenteco de la majstro estas pri sia fako. Îiu majstro prezentiûas kiel kompetentulo de sia studobjekto.

Tamen, la plej bona majstro estas tiu, kiu scias ankaý ion pli. Pro tiu plimulto li nomiûas saûulo. Kiu instruas kun kompetenteco sian specialaëon, tiu nomiûas adekvate nur instruisto. Sed al tiu saûulo scianta ion pli, oni nomu lin prefere majstro.

Tiu majstra kompetenteco indikiûas per tiu nomo mem. Etimotogie, majstro (el la latina magister, siavice el magis = pli) sugestas, ke li devas havi ion pli ol tiu, kiu ricevas liajn helpojn. Efeektive, majstro devas scii proponi al la lernanto, kaj scii takse juûi pri la rezulto de sia initerago kun la lernanto.

Ideala majstro konscias pri sia funkcio. Laý tiu konscio, la majstro estas filozofo pri eduko; do li ne nur havas la scion pri tio, kion li profesie instruas, sed ankaý pri la øeneralaj celoj de la eduko.

Nesciulo ne povas, per investo, fariøi majstro. Malkompetentaj majstroj tre malutilas, se ili sukcesas havigi al si tiun oficon.

Lernanto, - precipe kiam li estas plenaûa, - devas povi kritike konstati kaj kontroli la kompetentecon de la majstro.

Erare oni foje diras al la lernantoj, ke ili ne kritiku la majstron. La pedagogiistoj vidu kiel la afero estu gvidata îi-rilate, por ke la kritika sinteno de la lernantoj plenumiûu adekvate.

Bona lernanto ne estas tiu, kiu simple kredas je la kompetenteco de la majstro, sed tiu kiu kritike kontrolas ûin. Diru do al lernantoj, ke ili kontrolu la majstran kompetentecon, ne nur per la oficialaj diplomoj, sed ankaý per la interna strukturo de la prezentitaj lecionoj.

b) Majstro devas esti investita en sia profesio. Neniu rajtas eduki alian sen enoficiga konsento de tiu îi. La unua majstro de si mem estas la edukendulo. Îiu homo estas majstro de si mem en la senco de respondeca pri si mem kaj persona kapablo pri îi tiu afero.

Duarange, familio kaj Ïtato estas edukistoj (vd). Sed ordinare oni nomas majstron aý instruiston tiun specialan profesiulon, kiu scias pli, kaj kapablas laýpete interagi kun la edukendulo. La investo de tiu majstro fariûas aý de la edukendulo mem, aý helpe de la duarangaj edukistoj (la familio kaj la Ïtato).

c). Majstro interagas kun la edukendulo. Tiusence, la edukendulo ankaý agas, îar la interago supozas, ke ambaý - edukendulo kaj edukisto-agu kune. Bona majstro kompetentas pri la interago.

Kiam la edukendulo timas interagi, aý ne sufiîe reagas, bona majstro scias kiel ekveki lin por la interago. Supozas la interago, ke la majstro estu kapabla je komunikado. Sed la komunikado ne sufiîas. Aldone la komunikado devas fariûi per la formo de interago.

Bona raportisto ankoraý ne estas majstro, îar li ne interagas kun la leganto, radi-aýdanto, aý televida rigardanto. Nur kun interago kompletiûas la esenca nocio de majstro.

5. Gravas egale la menciitaj tri elementoj de la majstreco - kompetenteco, enoficigo, interago. Oni ne akcentu unu pli ol la alian, îar îiuj tri estas esencaj propraëoj; efektive, majstro ne povas esti senkompetenta, nek neinvestita en la funkcio, nek agi sen interago.

Sed precipe la tria elemento estas ofte forgesata, kvankam tre grava por la sukceso. Tamen, se oni akcentas tiun interagadon, estos forgesitaj la aliaj. Oni ne povas akcenti unu esencan elementon pli ol la alia.

a) Koncerne al la unua, - al la kompetenteco, - majstro devas profesie scii tion, kion li instruas, aý scii kiel eduki pri scio, ago kaj faro.

Sen kompetenteco, neniu estas majstro, laý la latina etimologia senco de magis (= pli).

Kunlige kun la kompetenteco, majstro devas esti dediîema (vd 1062). Kun amo li laboras, por ke la rezultoj okazu.

b) Supozas majstro ankaý la enoficigan investon. Tiu, kiu edukiûas devas akecepti lin, por interagi kun li.

Fundamente, nek la gepatroj povas specifigi la doktrinon akceptendan de la edukendaj filoj. Tiuj îi estas liberaj ekde la unua momento de manifestiûo de ilia racieco.

Ne estas necese, ke la akcepto fare de edukendulo rilate la majstron estu eksplicite intenca per la refleksa konscio rezultinta de kompleta malrekta atento. La interago jam funkcias ekde de la rekta atento, per kiu eî la infano akceptas spontanee la majstron.

Kunlige kun la investo, per kiu la majstro fariûas tia, li devas esti majstro respondeca (vd). Tio signifas, ke li restas en sia loko, por vere eduki, kaj samtempe respekti la îefan lokon, kiu apartenas al la edukendulo mem.

Estu la surpodia katedro pli alta, ne îar la profesoro estas pli grava, sed por ke la studendoj pli facile rigardu lin.

La respondeca majstro scias, ke li estas nur helpanta edukisto, kvankam majstro. Kiu îefe decidas estas la edukendulo, pri kies respondeco la majstro mem avertas lin.

Bona majstro instruas la edukendulon esti libera kaj esti kritika pensisto, eî pri polemikaj aferoj, ekzemple, pri religio, politiko, moroj kaj kutimoj.

c) Estas vere signifa la tria esenca elemento, -la interagado -, per kiu difiniûas la lerneja metodo. Des pli la majstro kaj la lernanto interagas, ju pli la majstreco okazas.

Pri tiu interagado foje estas citataj Sokrato kaj Platono. Ili ja dialogis kun tiuj, kiuj petis de ili instruon. Per ironio (vd) kaj maieýtiko (vd 4696) la eraroj estis foririgataj kaj la vero estis aperigata iom post iom en la kapo de la lernantoj.

Foje oni ankaý mencias kiel grandajn majstrojn pri moralaj celoj kaj religio al Budho, Konfuceo, Zoroastro, Jesuo, Mahometo. Nun la akcento ne estas pri la interaga maniero de instruo, sed pri la temoj mem de tiu instruo, kiuj rilatas iamaniere al la kompetenteco atribuataj de la disîiploj al tiuj predikantoj

Analoge oni atribuas al kelkaj grandaj filozofoj, krom la kapablon instrui interage, specialan aýtoritaton, - ekzemple al Platono, Aristotelo, Tomaso el Akvino, Kartezio, Spinozo, Leibniz, Kant, Hegel, - kiuj pro tio estas atingataj per la titolo de majstroj.

Sed se oni revenas al la ne-analoga senco de majstro, efektiva majstro estas tiu, kiu lerte instruas per interago kun la lernantoj. Pro tio, la plej grandaj majstroj ne estas necese la plej grandaj kompetentuloj, sed tiuj, kiuj, - krom esti sufiæe kompetentaj - plibone kapablas instrui interage.

6. Fina juøo fare de la majstro. Neesence, multaj aliaj elementoj karakterizas bonan majstron. Tiuj aliaj elementoj, nomataj propraëoj, aý stabilaj akcidencoj, eventuale povas esti tre signifaj.

Majstro devas esti kapabla juûi la finajn rezultojn atingatajn de la lernantoj, kaj tio per objektivaj instrumentoj, kiel per ekzamenoj kaj notoj. Akorde kun la principo, ke lernejo proponas kaj takse prijuûas (vd), la bona majstro devas fine taksi la rezultojn.

Kiam majstro ne sufiîe bone kapablas juûi pri la rezultoj de la instruado, povas okazi, ke la socio ricevos malbonajn novajn profesiutojn.

7. Administro fare de la majstro. Ankoraý apartenas al la majstro administri Ia lernejon (vd), aý per sia mema administrado, aý per alia akceptata de li. Se la instruado ne bone administriûas, la socia rezulto ne sufiîe fariøos.

La lerneja administracio estas ampleksa, îar øi inkluzivas planadon, elekton de metodoj kaj de teknikoj.

8. Pedagogio kaj didaktiko. Rilate la neesencajn elementojn okazas la psikologiaj, precipe pedagogiaj kaj didaktikaj metodoj (vd).

Majstro estu psikologo. Ne eblas bona majsto kun iom multe da psikologio. Majstro agas pedagogie kaj didaktike. Li estas îiam la granda motiviganto de la lernantoj, kaj tiu, kiu malfermas la vojojn al la esploroj.

La rilatoj inter la majstro kaj la lernantoj ne estu nur raciaj, sed ankaý de amo. Tamen, la majstro estu antaö îio racia homo. Li konu la logikajn metodojn, îefe de analizo kaj sintezo (de klasifiko kaj difino, indukto kaj dedukto).

9. Inklino al majstreco. Îu esti majstro postulas specialan alvokon?

Kelkaj supozas dian alvokon por îiu profesio.

Aliaj postulas dian alvokon almenaý por la religia profesiulo.

Avertas kontraý la speciala kaj dia alvoko tiuj, kiuj asertas, ke la prefero de îiuj por aparta profesio nur okazas kiel sekvo de eventuala kapablo kaj sekvo de eventuala ïanco. Pro la diverseco de la kapabloj, unuj fariûas pli facile pastroj, potikistoj, majstroj, aliaj pli facile monakoj, artistoj, gepatroj ktp. La afero ne estas antaýa alvokiûo, sed posta sekvo de iu profesia emo (vd).

Ho veh! Tiom da postuloj estas petataj de la majstro aý instruisto, aý edukisto, ke nur kelkaj homoj ludas plensukcese tiun lernejan postenon. La kompetenteco de la majstro supozas inteligentecon kaj decidon studi.

Cetere, la majstro devas esti humila, por gvidi la lernantojn nur kiel helpanto. Devas la majstro esti psikologo por pedagogie kaj didaktike fari la gvidadon.

Nu, îio îi tio estas nur racia elekto de profesio laý la antaýekzistantaj kapabloj.

Kiu sukcesis, havis eventuale la kvalitojn postulatajn de la ofico.

Kiu ne sukcesis, tiu nur ne estas kapabla por la specifa funkcio, kiun li erare elektis.

La malsukceso ne okazis pro manko de dia alvoko. Oni ne pensu do pri dia alvoko, sed pri rekta elekto de la profesio laý la personaj naturaj kapabloj kaj preferoj. Nur tiun naturan kapablon oni povas metafore nomi naturan alvokon al majstreco.

E. Pauli.

MAKAN (Ar: 4701).

Araba (mezepoka) esprimo, Makan ekvivalentas al loko.

Jen temo de malfacila pritraktado, same kiel spaco, kvanto, tempo, kaj pri kiu opiniis la araba filozofo, kiel jam la greka.

E. Pauli.

MAKEDONIO. Filozofio en.... 4701.

Ûeneralaëoj (vd 4703-000).

Filozofoj de Makedonio (vd 4701-002).

Resumo de filozofio en Makedonio (vd 4701-005).

MAKIAVELISMO. 4702.

A: machiavelianism. F: machiavélisme. G: Machiavelismus. H: maquiavelismo. I: machiavellismo. P: maquiavelismo. R: (makiavellízm).

1. Makiavelismo estas doktrino proponita de Nicoló Machiavelli (1469-1527), el Florenco, laý kiu la socia kaj politika agmaniero fariøas sendepende de ia moralo, kun ruza strebado al propra avantaøo. Certamaniere, la celoj rajtigas la uzatajn rimedojn. Princo regas celante la publikan intereson, kaj do laý la racio de la Ïtato.

2. En la praktiko, makiavelismo estas la politiko de la plej forta, kiu orientis en æiuj tempoj la menson de la konkerantoj kaj de la koncernaj ideologiistoj.

Tamen, necesas ke la homoj iom post iom sukcesu gvidi demokratie la socion, kaj elekti registaron kapabla reprezenti tiun demokratian socion.

E. Pauli.