FALACIO (N). 2086.

A: Fallacy. F: sophisme. G: Fallacie. H: falacia. I: fallàcia. P: falácia. R:

1. Erudicia esprimo, uzebla en logiko, falacio devenas el la latina fallatia (= falsiga rimedo, mensogo), siavice el la verbo fallo, fefeli, falsum, -ere (= trompi per vortoj, erarigi, mensogi), enkadre de la hindeöropa radiko fall- (= fari gliti), al kiu ligiûas la ideo trompi.

Samdevenas la latinaj fallo, -ere (= trompi), falsum (= falsa), la germana fallen (= fali), la angla fall (= fali).

Substantiva radiko. Vortformoj: falacio, falacia.

2. Falacio estas pervorta trompado. Oni rimarku, ke trompo (vd) estas erariga, sed en pli vasta kampo, ol tiu per uzo de parolo, esenca al falacio.

Nuance, sofismo (vd) estas erariga argumento, dum falacio pli vaste signifas la erarigan paroladon; îiu sofismo estas falacio, sed ne îiu falacio estas sofismo.

Kvankam ankaý erudicia, la latindevena falacio ne aspektas tiel erudicia kiel la grekedevena sofismo, kiu cetere enhavas pli teknikan aspekton.

La latina skolastiko tradukis ofte la grekan sofismo per la latina fallacia (vd L: 2093), el kiuj unu estas fallatia accidentis (L: 2094); sed tamen restis pli sukcesa la rekta latinigo de sofismo (vd).

Same, la senco de antinomio (vd) ne reduktiøas al falacio.

3. Specoj. Laýforme pluras la specoj de sofismoj.

Jam Aristotelo, em Sofismaj refutoj 4, zorgis pri la sistema klasifikado de sofismoj laý la logika strukturo.

Modernepoke Gilbert Ryle (The concept of mind, 1949) distingis plurajn falaciojn: kategoria falacio; falacio de la konsekvento asertata; falacio de la antecedento neata; genetika falacio; naturalisma falacio.

4. Okazas kategoria falacio, kiam la aferoj estas distingaj, sed tamen asertataj en la sama kategoria instanco.

Oni rimarku, ke en silogismo la konsekvenco rezultas el komparo de la premisoj kun meza termino. Se la identeco estas propra, la rezulto povas esti propra, se la identeco estas nur analogia, la rezulto povas nur estas analogia.

Ofte okazas manko de sufiîa atento, kaj fariûas en îi kampo kategoria falacio. Ekzemple, atribuo al Dio la propraëoj de la lumo, îar lumo estas subtila, tiel kiel estas imagata subtila la spirito. Same okazas rilate al animo.

Estas kategoria falacio aserti, ke la animo, - îar øi estas viva, - movas la korpon kaj fariûas ûin viva; efektive, la vivo de animo kaj la vivo de la korpo estas en malsamaj kategorioj.

Gilbert Ryle esploris la aspektojn strikte formalan de la kategoria falacio, kiun li nomis category-mistake (îap. 1-a). (vd F. Mora, en artikolo Falacia categorial).

5. La falacio de la konsekvento, kiu ne okazas en la objektiva kunteksto, okazas tamen en la formalaj terminoj.

Ekzemplo de falacio de konsekvento:

se mi soifas - mi trinkas akvon.

Tio povas signifi, la inverson:

Se mi trinkas akvon - mi soifas.

Falacio de neo de la antecedento:

se mi soifas - mi trinkas akvon.

Inverse: se mi ne soifas, mi ne trinkas akvon.

Oni rememoru la sofismon de korno, latine cornutus (vd L: 0992):

tio, kion oni ne perdis, oni havas;

jen, vi ne perdis la kornojn;

do, vi havas kornojn.

6. Genetika falacio priskribas la strukturon, per montrado de la kaýzoj kiuj produktis øin. Sed la strukturo mem restis sen difino.

7. Naturalisma falacio, - esprimo kreita de G. E. More (Principia ethica, 1903), difinas kiel devigan bonon tio, kio fakte nur estas bono, kaj do sen etika karaktero. Pri tio jam estis avertinta David Hume (Treatise, III, I,1).

Surbaze de naturalismaj falacioj kreiûas ordinare moroj, ofte interpretataj kiel devoj, kaj foje transformataj en religiaj leûoj. Sed oni kritike komprenu, ke tio, kio estas bona, estas ne necese deviga. Cetere, îiuj gradoj de bono estas sufiîe bonaj, kaj neniu estas pli deviga ol la alia.

E. Pauli.

FALANGO, -ISMO. (+). 2088.

A: phalanx. F: phalange. G: Phalanx. H: falange.I: falange. P: falange. R:

Substantiva radiko. Vortformoj: falango, falangejo, falangisto. Proksima radiko: falanstero (vd).

2. Falango estas organizita grupo, ekzemple de homoj, aö de fingroj.

Apartaj aktivaj homaj grupoj nomiûas falango, kies historia tipo estis la greka macedona militista flango, konsistigata el 384 homoj, distribuataj grupe laö profundaj vicoj en 64 sintagmoj kaj armitaj per longaj pikiloj.

Falangoj estis nomata la komunumoj de la socialisma sistemo de Fourier (vd 2090).

Same nomiûis falangoj, la alliûintoj al la faïisma partio de Hispanio, fondita en 1933, kaj kiu konkeris la registaron, gvide de Francisco Franco. Pro tio, en aparta senco, falangismo (vd 3) aldone fariûis nomo de ideologio.

3. Falangismo estas hispana politika movado, surbaze de nacionalisma ideologio, akorde kun aliaj similaj movadoj okazintaj en Francio, Germanio (nazismo), Italio (faïismo), kies fundamentaj ideoj estis la nacio kaj potenca gvidanto. La falangisma partio estis fondita en 1933, iniciate de José Antonio Primo de Rivera, per kunfandiûo de pluraj antaöekzistantaj movadoj. Per revolucio de 1936, kiu daöris ûis 1939, falangismo sukcesis superregi diktature Hispanion, gvide de Generalo Francisco Franco (1892-1975). Li antaöelektis sian posteulon, en 1969, Juan Carlos de Borbón, kiu poste efektiviûis kiel konstitucia reûo Juan Carlo I-a.

E. Pauli.

FALANSTERO (falangejo). 2090.

A: phalanstery. F: phalansthère. G: Phalanx. H: falansterio. I: falanstero. P: falanstério. R: (falanstér).

Substantiva radiko. Vortformoj: falanstero, falansterismo. Proksima vortradiko: falang-o (vd).

2. Falanstero estis organizaëo cele de socia reformo, enkadre de la anarkiismaj ideoj de la utopiisto Charles Fourier. Kiel reformisma sistemo, falanstero aperis surbaze de kritiko al la maljusta socia situacio de sia tempo, kun alternativa projekto.

Paradokse, kiel kutime okazas kun la socialismaj sistemoj, unuflankte ûi solvas la problemojn, ofte kun humanismaj proponoj, sed aliflankte, por atingi tion, ûi iradas per neo de fundamentaj rajtoj de la homoj, interalie per ne demokratiaj rimedoj.

3. Estas notinde, ke la anarkiismo de Charles Fourier avertas pri la la spontaneeco de la naturo, pri la natura pasia altiro, pri la harmonio, pri la agrabla laboro.

La utopia propono de Charles Fourier enhavas modernajn konceptojn pri la funkcio de la industrio en la socia plibonigo pere de pli facila kreo de varoj. La distribuado de la produkto fariûus proporcie al talento, kapitalo kaj laboro.

Îiu falanstero havus îirkaö 1620 individuojn, 810 po îiu sekso, kun libereco pri seksumo (Traité de la association domestique agricole, 1822).

4. Kvankam estanta revo por solvi sociajn problemojn, falanstero estis aliflanke ne humanisma. Per tiu sistemo samtempe rigida kaj anarkiisma, la homoj perdis sian liberecon al la diverseco de iniciato. Oni rimarku pri tiu aspekto, ke la menciita Traktaëo de 1822, reaperis en 1841 sub nova titolo Théorie de l’unité universelle (= Teorio de la universala unueco).

E. Pauli.

FALEBLECO, -ISMO (figure). 2091.

A: fallibleness; fallibilism. F: faillibilité; faillibilisme. G: Fehlbarkeit. H: falibilidade; falibilismo. I: fallibilità; fallibilismo. P: falibilidade; falibilismo. R:

1. Vortformado el fal-i kaj la pasiva sufikso -ebl-a (signifanta ke io povas esti), fine la doktrina sufikso -ism-o. Enkondukita en filozofion iniciate de Peirce, tra la angla fallibilism, la vorto restas enkadre de la latina radiko fallo, -sum, -ere (= trompi), sed kun tendenco al signifo de ebleco de ne avertita eraro.

2. Faleblismo proprasence estas la ebleco de ia ajn afero povi moviûi de normala supro malsupren, pro ia manko de subteno.

Figure, en la kampo de ago, faleblismo okazas kiam kapablo de ago operaciiûas sen atingo de la ûusta celo. Ekzemple, doktrino pri la faleblismo de la scienca indukto; inverse, doktrino de la katolikoj pri la nefaleblismo de la Papo.

Nuance, falivismo, vortformita el -iv-a, signifas aktive, - ekzemple la falivismo de la entreprenoj de koruptuloj -, dum faleblismo pasive, pro la pasiva karaktero de la sufikso -ebl-a. Ankoraö pli aktiva estas faligismo; ekzemple, la faligismo de la diablaj tentoj de teroristoj.

3. Specoj. Laömaterie, la mensa faleblismo estas malpli ofte defendata pri la senperaj evidentecoj, tipaj de la fenomenologio (vd).

Efektive, la kursiva operaciado de la menso pli ofte falas en erarojn. Analize la mensa operacio eniras la implicaëojn, per kiu estas malkovritaj la principoj aö aksiomoj, kaj denove analize la mensa operacio eniras la virtualaëojn malkovritajn pere de indukto (vd) fare de la rezono.

Kompreneble, eraro ankaö eblas en sintezoj de la juûo kaj de la rezono en la operacio de dedukto (vd). Sed la kondiîoj de la analizo estas pli malfacilaj, kvankam en empiriaj sciencoj oni havas la kriterion de la rekta testo.

Enkadre de logika indukto îiu rezonkonkludo povas esti falsa; precipe la indukto ekde empiriaj donitaëoj montriûas ne komplete pruvataj, îar neniam oni sukcesas atingi îiujn esplorendajn aferojn rilataj al temo. Pri tio jam insiste avertis F. Bacon.

Modernaj empiriistoj, per novaj flankoj, daöre avertis pri la fragila karaktero de la indukto.

3. En la kunteksto uzata de Charles Peirce (1839-1914), faleblismo (fallibilism) estas la sinteno de esploristo, kiu konscias îiumomente pri la ebleco de eraro, kaj pro tio kontrolas îiumomente sian esploron kaj la uzatajn instrumentojn (Peirce, Collected papers., 1,13; I, 141-52).

John Dewey substrekis la gravecon de tiu esplorsinteno, tio estas la neceson de konstanta plibonigo de la sperto.

Karl Popper prezentis novan formon de faillibilism (vd. Jacob). Ekde 1983 Popper postulis, ke la franca traduko preferu refutabilité, anstataö falsibilité (G. Legrand).

E. Pauli.

FALI, -O (*). 2092.

1. Etimologie, fali devenas el la germana fallen (= fali), enkadre de la hindeöropa radiko fall- (= gliti) (vd 2086.1).

Verba radiko. Vortformoj: fali (ntr), falo, falado, falema,faleti (ntr), faligi, falilo, alfali (ntr), defali (ntr), defalo, defalaëo, defalema, disfali (ntr), forfali (ntr), refali (ntr), subfali (ntr), trafali (tr), akvofalo, datfalo, , glitfali (ntr), rulfali (ntr), spiralfali (ntr), terfalo, terenfalo.

2. Fali estas moviûo ne normala de supre malsupren, pro manko de subteno. Ekzemple, falo de la folioj, falo de frukto, falo de stelo, falo de persono.

Figure, subaze de analogio, falo okazas en la plej diversaj homaj operacioj kaj sentoj. Tiusence okazas falo de mensa produktado, falo de administracio, falo de politika reûimo, falo de moroj kaj tradicioj, defalo de la civilizacioj.

Estas konata la uzo paroli pri la falo de la unuaj gepatroj.

Malbona ekzemplo estas falilo por la pli junaj.

E. Pauli.

FALLIBILISM. (A: 2092).

Angla esprimo de Charles Peirce, ekvivalenta al faleblismo (vd 2091).

FALLACIA, -AE. (L: 2093).

A: Fallacy. F: sophisme. G: Fallacie. H: Falacia. I: Fallacia. P: Falacia. R:

1. Latina esprimo, ekvivalenta al la erudicia falacio (vd 2086). Kun nuancoj, ekvivalenta ankaö al sofismo (vd), trompo (vd). Per fallacia la latina mezepoka skolastiko tradukis la grekan silogismo.

2. La mezepoka skolastiko tre kultivis la solvon de la sofismoj, precipe de tiuj metitaj de Aristotelo. Oni konstatas tion precipe, en Summulae logicales de Petro Hispano. Tiu fama aötoro asertis, ke fallacia estas la kapablo fari kredi je tio, kio ne estas, pere de iu fantazia vidado; tio estas, je imago sen ekzisto" (Summulae. Logicales 7.03).

Sed la temo jam reduktiøis al nur unu îapitro en Logiko de Port-Royal, al la 19-a, de la III parto.

La moderna logiko prefere okupiûas pri la antinomio (vd). Tamen, falacio kaj antinomio ne estas la sama afero.

E. Pauli.

FALLATIA ACCIDENTIS. (L: 2094).

1. Latina esprimo, laövorte trompo de akcidenco (vd 0141), aö falacio de akcidenco (vd 2086), per kiu la latina skolastiko tradukis la grekan nomon, de unu el la pluraj esplorataj de Aristotelo (Sofist. Elench., 5. 166b 28 ks).

2. Fallatia accidentis estas sofismo, per kiu akcidencaj aspektoj estas identigitaj kun la afero mem kaj sekve rezultas eraraj konkludoj, foje paradoksaj.

E. Pauli.

FALSI, -A , -O, -ADO (*). 2096.

A: falsify; false; falsification. F: falsifier; faux; falsification. G: faelschen; falsch; Verfalschung. H: falsear; falsificacion; falso. I: falsare; falso; falsificazione. P: falsificar; falsificação; falso. R: (faltchívij).

1. Etimologie, falsi devenas el la latina falsare (= falsi, ïanøi) enkadre de la sama hindeöropa radiko fall- (= gliti, trompi), kiel la aliaj latinaj falli (= gliti, trompi) kaj fallacia (= trompo). Oni rimarku, ke el la sama hindeöropa radiko devenas la germana fallen (= fali).

Verba radiko. Vortformoj: falsi (tr), falso, falsa, falsado, falsaëo, falsema, falsisto, falsiûi, falsiûo, falsiûado, falsofari, malfalsa, nefalsebla.

2. Falsi estas fari ion ïajne veran, por trovi ian ekvivalentan rezulton. Ekzemple, falsi moneron, fabrikmarkon, testamenton.

Nuance, erari signifas pli absolute esti maløusta kaj deflankiøanta, dum falsi enhavas intencan erarigan karakteron. Cetere, erari estas netransitiva, dum falsi estas transitiva.

Kutime falsado estas praktikata, por preni el tio profiton. Ekzemple, falsi per imito de valora originalo (monero, diamanto, artaëo) per malpli valora materialo.

En substantiva formo, falso estas la ago falsi ion, kaj ankaö estas la rezulto, ekzemple, la falso de mensogaj paroloj. Same, falsaëo estas la afero falsa.

Oni rimarku, ke falsiûi, falsiûo, falsiûado nur signifas ïanûo de stato, el nefalsa al la falsa, sen averto pri la kaözo.

Tiusence oni parolas pri metodo de falsiûo (vd.2098), per kiu oni serîas donitaëon kontraöan al hipotezo asertata, kaj per kiu la menciita hipotezo povas falsiûi.

3. Falsa, - .vortformado el la verbo falsi -, estas tio, kio havas veran aspekton, kaj tamen estas malvera.

Okazas proksimeco inter falsa kaj apokrifa, kiu aparte nur rilatas al ne aötentikeco.

Inter falsa kaj hipokrita (vd), kiu okazas per malfido. Inter falsa kaj nefidinda, - ne sufiîe sekura.

4. Specoj de falso. Laöforme, divido kaj subdivido de falso sekvas la saman modelon de divido kaj subdivido de specoj de vero.

Logika falso, paralele al logika vero, diriûas pri la esprimo, koncerne la proporcion inter la dirito en la esprimo kaj la objekto esprimata;tiusence okazas falsaj ideoj, falsaj juûoj, falsaj rezonoj, same kiel veraj ideoj, veraj juûoj, veraj rezonoj; ankaö falsa arto-esprimo (ekzemple falsaj vortoj), same kiel vera artoesprimo (veraj vortoj).

En îiu mensa operacio, falso kaj vero okazas siamaniere. Ne okazas aserto en la unua operacio, sed en la dua, - en la juûo. Sekve, oni distingu inter falso (aö vero) en ideo, kiu nur prezentas la objekton kaj falso (aö vero) en juûo, kiu faras aserton.

Îar en la unua mensa operacio ne okazas aserto, kiel en la dua, vero ne diriûas îi-kaze rilate la aserton, sed simple rilate la koheran proporcion inter la ideo kaj objekto.

Koncerne al falso aö vero en rezono, ûi diriûas pri la procezo, per kiu fariûas la konkludo, ne pri la konkludo en si mem.

En la konkludo eblas rigardi tri falsojn aö verojn, kiel konsistanta el ideoj, kiel konssistanta el aserto, kiel konsistanta formale kiel rezona konkludo.

Ontologia falso, kontraste kun ontologia vero, diriûas pri iu esto, kiel esteco, ne fariûis laö sia ideala tipo.

La rilato de elstaro inter pli ideale realigitaj estoj kaj malpli realigitaj nomiûas belo (vd).

5. Laömaterie, falso estas dirite pri oftaj aferoj: falsa monero, falsa amiko, falsa religio, falsa argumento, falsa atesto (vd), falsa antaösupozo (vd 0335), aö falsa supozo (vd).

En la skolastikista tekniko de disputado, kiam iu argumento dependas de io ne pruvita, la objektanto avertas, latine nego supositum (= mi neas la antaösupozon; jen la nocio de "falsa antaösupozo".

6. La morala aspekto de la falsifigado montriûas grava, pro la falseco en si mem, sed ankaý pro la malprofitoj okazigataj al aliaj.

Gravas la morala aspekto de falso, kiam la afero estas pri doktrino, informo, vendo de varoj.

Efektive, doktrino, kiel vasta konceptaro kapabla influi la vivmanieron, devas esti kiom eble sufiæe korekta. Falso en doktrino certe multe malhelpas la homaron, kun pluraj konsekvencoj de sinteno kaj ago.

Koncerne al informo, la graveco estas unue en tio, ke doni informon implicas la justecon korekte informi. Falsa informo, kun karaktero de mensogo kaj kalumnio malutilas al ies honoro kaj reputacio.

Falso en vendo de varoj rekte trompas la aîetantojn.

7. La jura aspekto de falso certe okazas, pro tio ke la afero, estas inter pluraj.

Îar la falsado estas afero inter pluraj, ûi fariûas temo de juro. Falsado estas punata por garantii la socion kontraö la malhelpoj rezultintaj el ûi.

Marko de fabriko estas kutima rimedo kontraý la falsado. Same, la subskribo de dokumentoj fariøas garantio kontraý falsistoj.

Kiam la temo estas pri doktrinoj, la jura afero ne tiel facilas, pro la rilato al alia rajto, tiu de libera penso aý opinio (vd).

E. Pauli.

FALSIÛO. Metodo de... 2098.

A: method of falsification. F: méthode du falsification. G: Falsifizierungsmethode. H: método de falssabilidad. I: mètodo del falsificazione. P: método de falsificação. R:(falsifikatsija)

1. Hipotezoj aö teorioj, kiam apogataj sur indukto (vd), ne kapablas esti definitive pruvataj; sed tamen ili povas esti kondukataj al falsiûo, per kies rimedo fariøas pli da garantio.

Efektive, la serîo de donitaëoj havas du flankojn; la pozitiva estas novaj donitaëoj favoraj; la negativa estas la ebleco trovi donitaëojn kontraö. Nur tiu lasta kapablas iutage iri al definitiva rezulto, se fakte oni trovas tiun kontraöan donitaëon.

La nekapablo de donita¼oj esti definitive pruvataj rezultas el tio, ke neniam elîepiûas la ebleco atingi îiujn eblajn individuajn kazojn, kvankam oni fariûas îiam pli proksima de la serîato.

Tiu alproksimiûo al la serîato, kies pruvo fariûas kreskeme pli konvinka, devas resti sub la konstanta minaco esti de ni falsata; tiu falsado povas okazi per simpla donitaëo trovata kontraö la antaöa aserto; foje per io aparta iniciato, ekzemple, se la rezulto de la hipotezo estas y, sed se oni trovas novan donitaëon v, ne kohera kun y, fariûas la falsado de la antaöa aserto.

Do, por metode gvidi la esploron pri la hipotezo, aö teorio, oni pruvu metode iri, foje al la ekstrema flanko de la definitiva pruvo; foje inverse, al la alia ekstrema flanko, por provi la falsadon.

Ekzistas diferenco inter ne pruvi kaj falsadi. Per la falsado, oni oni forigas per io nova la antaöan aserton. Per nepruvo la hipotezo, aö teorio, povas resti kohera kun la konataj donitaëoj, kvankam oni ne atingas la alian flankon, tiun de la definitiva pruvo.

2. Historie, jam Aristotelo okupiûis pri indukto, sed nur modernepoke Francis Bacon (1561-1626) kaj John Stuart Mill (1806-1876) prezentis detalojn pri îi indukta metodo kaj pri ties epistemologia valideco. Principe, la falsiûado jam enestas en la reguloj de F. Bacon kaj J. St. Mill, kvankam sen la insista averto poste farata.

Ekde Karl Popper (1902-1994), Imre Lakatos (1922-1974) kaj pluraj aliaj, precipe empiriistoj, okazis aparta insisto pri la falsiûo kiel îefa rimedo en indukto. Karl Popper enkondukis en sian epistemologion, notinde ekde 1933, la kriterion de falsiûo. Por li la pruvo de hipotezo estas ne pli ol fiaskita provo de refuto. Li preferis tamen la vorton falsiûebleco (G: falsifizierbarkeit, aö A: falsifiability). Pro tio, li postulis, ekde 1983, ke la francaj tradukoj de siaj verkoj anstataö refutabilité, diru falsifiabilité.

Pri tiu problemo vaste okupiûis Karl Popper (Logik der Forschung, 1935), enkadre de la metodologio (vd 2098).

FALSAFA. (Ar: 2098).

Esprimo per kiu la araboj tradukis la grekan philosophia (= filozofio).

FALUSO (PIV-SUPL). 2102.

A: phallus. F

aluso devenas el la greka (= peniso). Erudiciaj vortformoj kaj vortesprimoj, - falagogio, falodinio, faloforio, falonkozo.

Substantiva radiko. Vortformoj: faluso, falusa.

2. Faluso estas erudicia kaj eöfemisma nomo de la vira membro. La latindevena peniso signifis en la latina mem ankaý vosto de besto.

3. Falusa simbolo estas io ajn, kio elstare signifas grupon.

Precipe en pasinteco alta turo de îefa preûejo estis fala simbolo de la urbo. Modernepoke altegaj domoj kaj mirinde elstaraj monumentoj havas foje la rolon esti falusa emblemo.

4. Falusaj kultoj aperas en kelkaj sociaj manifestiûoj de la religioj kaj de folkloro, kun radikoj en la praapasinteco. Danco æirkaý alta masto kun eliranta bendoj, jen ankoraý hodiaý konata folkloro, kun partopreno de junaj paroj.

En Grekio la falusaj kultoj estis ligitaj al Dionizo.

Antaý la templo de Venuso em Hierapolo staris du altegaj falusoj.

E. Pauli.

FAMILIO (*). 2105.

1. Etimologie, familio devenas el la latina familia (= familio, parencaro, tutaëo de enloûantaj homoj, inkluzive servistoj, en la sama domo), siavice el famulus (= servisto), enkadre de specife latina radiko. Semantike do familio evoluis el pli vasta signifo, formata per gepatroj kaj gefiloj, kune kun la servistoj vivantaj en la sama loûejo, aö almenaö subordigataj al la familia îefo. Tiu vasta senco supozas iom da homogeneco kaj kelkaj rilatoj de origino.

Substantiva radiko. Vortformoj: familio, familia, familiano, familianaro, familiestro, samfamiliano, subfamilio, vortafmilio. Proksima radiko: familiara (tiel cenceremonia kiel en familia rondo).

2. Familio, proprasence, estas aro da homoj inter si ligitaj per rilato de patreco, patrineco, filieco, kaj kies karaktero estas kunvivado kiel socia institucio.

3. Figurasence, familio estas logika klaso (vd 2108), kiel aro da individuoj, homoj aö aliaj estaëoj, simile vivantaj kiel familia grupo, kaj ofte pro sama deveno kaj ia simileco. Ekzemple, religia familio, familio de plantoj, familio de animaloj, familio de lingvoj, vortfamilio, logikaj familioj.

Oftas uzi la vorton familio por signifi klason, per analogia atribuo. Sed tio okazas nur kiam la situacio de la individuoj estas jam tre malsama, kaj restas nur analogiaj rilatoj inter la grupigitaj individuoj. La vorto familio estis îiam uzata en tiu vasta senco, kaj nuntempe precipe en scienco, por klasifiki logike la aferojn.

Pri tiu îefa senco de familio, la proprasenca, okazas pluraj filozofiaj temoj:

familio kiel institucio (vd 2106);

Famililo figure kiel logika klaso (2108);

familio kiel unua lernejo (vd 2110);

familio postulanta naskoplanadon (vd 2112);

familio kun antaöa preparo (vd 2111);

familio protektenda de la Ïtato (vd 2113).

Pluraj alia temoj rilatas al la sama afero: laöforme - bigamio (vd), monogamio; laöleûe - divorco (vd); individue - edzo kaj edzino (vd), filo (vd), klono (vd), koncipo (vd), antikoncipo (vd), ktp.

E. Pauli.

FAMILIO KIEL INSTITUCIO (familio proprasence). 2106.

1. Principe homoj kapablas generi sen familio. Sed filoj estas tre dependaj, kaj sekve, tiu-rilate, la familio rekomendindas kiel stabila institucio, almeanaý øis kiam finiøas la menciita dependeco.

Principe, tamen, la dependeco ne necese postulas, ke du homoj familie kune vivu, îar la dependeco de la filoj fundamente postulas nur unu homon, aö la patron, aö la patrinon (precipe la patrinon). Denove, la dependeco solviûas pli facile per du homoj, kaj la devoj fakte okazas rilate du, pro tio que la naskiûo fariûas ordinare per gametoj de du.

Sed klono devenas nur el unu flanko. En tiu kazo, familio ne okazas per geedza paro, kaj nur per la klonanto kaj la klonato.

Seksa paro per si mem ne estas familio. Plenumiøas la familio je la tago kiam aperas filo.

Tamen seksa paro, sen filoj, havas sencon, pro tio ke ordinare homoj tiel kontentiøas pli multe ol resti tute individuaj sen seksa kunvivado.

Laý la moroj, kiam la filoj jam sendependiøis, la seksaj paroj ordinare restas kune, pro tio ke tiel ili sentas sin bone kaj vivas trankvile helpe de kolektivaj bonhavoj.

2. Dimensioj en familio. Fine, la individuoj mem tendencas al seksa stabileco, kaj la familio formiûas kiel konstanta kaj stabila institucio, almenaö dum longa tempo.

La familia unio okazas precipe pro la dependeco de la filoj. Do, la unio okazas precipe inter filoj kaj gepatroj, ne æefe inter la gepatroj mem. Se ekzemple la filoj mortas, aý se ili foriras, preskaý æio finiøas pri la esenco mem de la familia kunvivado de la gedzoj.

Tamen, pro aliaj kialoj rekomendindas la konservo de la familia kunvivado, ankaý posto la plenumo de la familia celo.

Unue, pro tio, ke la geedzoj adaptiøis al kunvivado, kaj kreis en komune la bonhavojn, precipe de la loøejo.

Due, pro tio ke la parencaro estas grupa avantaøo. La seksaj paroj kutime konas la nevojn kaj la parencojn de la tuta grupo. Jen afero agrabla kaj socie avantaøa, kvankam socie ne deviga.

Sed tamen tiuj valoroj de kunvivado kaj grupa avantaøo ne estas absolutaj valoroj. Sekve tiuj valoroj per si mem ne devigas la konservon de la familia institucio, kiam øi por aliaj eventualaj cirkonstancoj jam ne interesas la geedzojn jaj ne estas postulataj de la filoj jam sendependigitaj.

3. Familia kontrakto. Ekde la edziøo mem, familio dependas de kontrakto, per esprimata interkonsento. Same kiel politika socio estas en dependo de konstitucio esprimata konscie aý implice, la malgranda familio estas ankaý en dependo de interkonsento, en kiu estas metataj la esenca intenco de la edziøo kaj pluraj aliaj detaloj.

Se mankas io esenca, la kontrakto per si mem ne fariøas, kaj eblas deklari esti nula la intencata edziøo.

Koncerne al neesencaj determinoj, estas bezone, ke la kontrakto de edziøo faru la determinojn. Estu tiuj determinoj almenaý implicaj. Ordinare, la moroj determinas la dimensiojn de la devoj en familio.

4. Juraj aspektoj de la familio. Kia ajn estu la formo de la familio, dumviva aö ne dumviva, per paro aö per klono, la afero okazas inter pluraj, - inter filo kaj la generantoj - kaj sekve fariûas objekto de leûo kaj celo de la ïtata protekto (vd 2113).

Kvankam la kontrakto de edziøo estas privata povas la Ïtato devigi la edziøintajn civitanojn registri la koncernajn kontraktojn de edziøo, por pli facile garantii al ili la plenumon.

E. Pauli.

FAMILIO KIEL LOGIKA KLASO (familio figurasence). 2108.

1. Familio figurasence, enkadre de la logiko, precipe de la metodiko, estas certa klaso da individuoj rigardataj ensemble (vd), kaj kiuj interrilatas rezulte kutime per komuna origino, en kiu la interrilatoj ne okazas per strikta homogeneco, same kiel en humana familio, en kiu la interrilatiûintaj membroj ne rilatas egale.

Ekzemple, familio de vortoj, familio de konceptoj, familio de lingvoj.

Pli detalhe, estas familio de vortoj tiuj devenantaj el la sama radiko. Estas ekzemple samfamiliaj: teodiceo, teogonio,teokrato, teologio.

2. Enkadre de la metodo de klasifikado, familio figurasence estas kutime uzata kiel unu el la sinsekva kunordigo de subgenroj, per kiu progreseme la aferoj ordiûas ûis la supera kategorio.

La Porfiria Arbo (vd 0472) unue kunordigas per la plej esencaj distingoj inter la subordigitaj genroj. Poste venas la specoj, subspecoj, familioj kaj subfamilioj, rasoj, variantoj.

Ne tiel logike paroleblas pri familio de nekonataj kaözoj de malsano.

3. Historie, oni asertas, ke familio kiel aparta vortuzo estis enkondukita en logikon fare de Ludwig J. Wittgenstein (Philosophical investigation, §110, publikigita en 1953, pri ideoj disvastigitaj de la aötoro jam dekoj antaöe). Frue jam uzis la terminon Waismann (Enkonduko en la matematikan penson, - Einführung in das mathematische Denken, 1936).

FAMILIO KIEL UNUA LERNEJO. 2110.

1. Pluraj estas la edukistoj de la homo. Principe la æefa edukisto estas la edukendulo mem (vd). La aliaj estas helpaj edukistoj. Jen kiam oni demandas, kiu estas la æefa helpa edukisto?

Kiel aldono al la genera funkcio, la familia eduko kompletigas la formadon de novaj homaj individuoj. Filoj estas dependaj de aliaj, kaj tio signifas antaý æio dependaj de la gepatroj.

Estas gepatroj naturaj edukistoj pro la biologia ligiteco kun la filoj. Alidire, familia estas la unua lernejo.

La biologia kaj emocia homogeneco faciligas la edukan taskon de la familio.

Je la komenco, tiu familia edukado apartenas precipe al la virino, pro la dependeco de la filoj dum la gravedeco kaj pro la posta lakta nutrado. Îi-rilate komentariis Rousseau:

"La unua edukado estas tiu, kiu plej gravas, kaj tiu îi sendiskute apartenas al la virinoj kaj se la Aötoro de la Naturo volus konfidi ûin al la viroj, li donus al ili lakton por nutri ilin. En la traktaëoj pri la edukado oni devas paroli precipe al la virinoj" (Emilio, I,1).

2. Quankvam neniam oni dubis pri la familio kiel edukisto, - îar ûi fakte îiam edukis siajn filojn, - tiu familia eduko ne æiam sekvis klaran filozofion, nek klare konektiûis kun la Ïtato kiel plusa edukisto (vd 8887), îefa zorganto de la publika lernejo (vd 2543).

La afero okazis îie laö loka tradicio kaj eventualaj cirkonstancoj. Estas necese determini la limojn de la familia rajto je edukado, la necesan kontrolon de la Ïtato super la familia edukado.

En la pasinteco la partopreno de la familio en la edukado estis pli emfaza, ekzemple en la Romia Imperio kaj en la kristana mezepoka civilizacio, sed ankaö en la islama, îina, japana.

Sed okazis tiu avantaøo de la familia eduko kaöze de la tiamaj cirkonstancoj.

La nuntempa ïanûiûo de cirkonstancoj malebligas la deziron de multaj reveni al tiu tradicia antaöa familio.

Defendi la familian edukon ne povas hodiaö signifi la revenon al la pasintaj formoj de familio kaj de eduko. Novaj bezonj postulas la fakan edukon. Sekve, necesas pli da integriûo de la familio kaj de la Ïtato.

Cetere, kvankam îiam okazis intereso pri la familia rajto eduki siajn filojn, tiu rajto kaj devo foje ne estas sufiîe bone plenumita, krom la manko de la faka eduko.

Jam Rousseau (Emilio, I) pledis, ke la gepatroj, precipe la patrinoj, estu pli atentaj pri siaj infanoj, îar foje kaj foje ili lasas îiun zorgon en manoj de aliuloj, por iri ili mem al la distraëoj kaj aliaj nenecesaj faroj. Rousseau mem pentis pri siaj eraroj îi-rilate kaj sekve konscie avertas pri la problemo. Tio signifas, ke la familio kvankam edukisto, ne estas la nura respondeculo pri la eduko.

3. Laörezulte, la familia kapablo eduki havas limojn. Ûi ne atingas specialaëojn, - kiel jam avertite, - kaj pro tio estas necesa la lernejo, por plenumi la edukon ne kapabla esti ricevita en la familia medio. Æar la celo de la Ïtato estas la protekto kaj la disvolviûo de civitanoj, ûi protektas la privatan lernejon (vd) kaj kreas la publikan lernejon (vd) por kompletigi la edukon de la individuoj rekte kiel civitanoj.

Oni rimarku, ke la interdependeco de gepatroj kaj gefiloj, kvankam intima kaj profunda, ne okazas per esenca dependeco. Post la naskiûo la gefiloj fizike sendependiûas, restas sole nur la ekstera dependeco, ankaö anstataöigebla fizike, kvankam malfacile. Cetere, eduko estas afero ankaö de plenkreskitaj homoj.

La familia dependeco, kvankam okazanta ekde la biologia nivelo, jam en îi tiu nivelo ne fariûas esenca, kvankam tre intima. Kiel sciate, naskiûo fariûas per divido de vivanta îelo, kiu fariûas du, kaj unu parto neniam estis la alia.

La akcidenca karaktero de dependeco de la filoj rilate al la gepatroj ebligas la anstataöigon de la gepatroj mem. La fekundita ovolo fiksiûas en la patrino nur kiel parazito kaj per sciencaj rimedoj povas esti metata en la utero de alia virino, aö en alia besto, aö en artifika utera aparato. Oni povas diskuti pri kiu estas la plejbona aranûo, sed ne pri esence nebonaj aliaj procezoj se ili funkcias.

Konklude, la familia edukado estas akcidence ligita kun la edukenda homo. Oni ne troigu do pri la neceso de tiu familia edukado. Nur ordinare ûi estas la plej bona kaj preferinda. Foje ûi povas ne esti la plej bona, pro la nekapablo fizika aö morala de la gepatroj. Foje la gepatroj eæ povas esti tuj mortintaj.

Estas gepatroj ne zorgemaj pri la gefiloj kaj koncerna edukado. Kelkaj estas efektivaj krimuloj kontraö la socio kaj specife kontraö iliaj gefiloj, kiujn ili ne edukas. La nescio, la traömatismoj, la antaöjuûoj, la sociaj problemoj, la fanatikismoj komenciûas en tiu manko de edukado ene de la familioj.

Neordinaraj formoj de eduko okazas, kiam la gepatroj frue eksgeedziûas, pro eventualaj motivoj. La rilatoj al la gefiloj ne îesas; kvankam akcidencaj, tiuj rilatoj estas laö la naturo. Sekve, tiuj eksgeedziûintaj gepatroj zorgu îiutempe pri la edukado de siaj gefiloj; almenaö ili zorgu alian edukiston. La samo validas por tiuj, kiuj fraöle naskas filojn.

Æiu rajtas elekti la formon, laö kiu li deziras naski filojn, kondiîe ke li zorgu ankaý pri la edukado, por ke la ûeneralaj celoj îi-rilate estu sufiæe plenumataj. Kompreneble, akcepti la tradician familian formon por naski filojn faciligas la taskojn de edukado; principe, tamen, moroj ne difinas esence la aferojn pri familio.

Koncerne specialajn celojn, kiel oni jam avertis, neniam la familia eduko estas sufiîa, en la hodiaöaj postuloj de la vivo. La lernejo kompletigas la familion, kvankam ûi ne havas nur tiun signifon de kompletigo de la familio. Estas necesa la universitato, kiu pri îio fake kompetentas. Ekzemple, nur fakulo ordinare kompetentas orienti la seksan vivon kaj la geedziûon. Same pri alian bezonoj de la socia vivo.

4. Juraj aspektoj de familia eduko. Apartenas al la Ïtato (pro la kunteksto en kiu la gefiloj estas civitanoj) la kontrolo pri la familia eduko mem. Ne nur zorgas la Ïtato pri la civitano, sed ankaö pri la organizaëoj, precipe pri la fundamenta, tio estas, pri la familio. Îiuj estas egalrajtaj civitanoj - la gepatroj kaj la gefiloj - kaj sekve la gepatroj respondecas antaö la Ïtato pri la devoj eduki siajn gefilojn; inverse, la gefiloj respondecas antaö la Ïtato akcepti la gepatrojn kiel siajn edukistojn. Kompreneble, îar la politika socio estas komunumo de îiuj. Ne nur la gepatroj postulas al Ïtato rilate la gepatrojn. Tiu argumentado apogas sin en la fundamenta situacio, ke îiuj rajtas kiel civitanoj.

Sammaniere, apartenas al la Ïtato îiujn aliajn kontrolojn rilate la edukadon en la lernejoj kaj eksterlerneje, îar îiam la afero estas pri la rilatoj inter pluraj.

Eî la kontrolo pri la rilatoj inter la geedzoj apartenas al la taskoj de la Ïtato. Kiam la afero estas pri rilatoj de ambaö kiel civitanoj, oni komprenas facile la kontrolon de la Ïtato. Sed tiu kontrolo inkluzivas ankaö la rilatojn de geedziûo, îar se unu el ili ne plenumas siajn devojn, la fina garantio de la alia restas en la forto de la Ïtato. Tiu kontrolo fine rilatas ankaö la edukadon de la gefiloj.

5. Îu proprainiciate la familio povas krei lernejon? Kelkaj asertas, ke lernejo estas nur simpla etendiûo de la familio kaj pro tio tute privata afero tiamaniere, ke la lernejo restu nur kiel etendo de la familio, sen iu ajn rilato kun la ïtata povo.

La afero estas simila al la ekonomika entrepreno; îiu rajtas dungi alian por labori kaj îiu laboristo rajtas vendi sian laboron. Sed îar la afero estas inter pluraj, ûi restas sub la kontrolo de la Ïtato; sekve, se la entrepreno estas privata, la ïtata kontrolo restas.

Same, la gepatroj povas dungi edukiston kaj edukisto rajtas vendi sian profesian laboron por eduki. Do se la Ïtato deziras krei ïtatan ekonomian entreprenon, ûi ne povas tamen malpermesi la privatan ekonomian entreprenon; cetere. La Ïtato devas kontroli tiun privatan entreprenon, îar ûi estas afero inter diversaj. Same, se la Ïtato kreas la publikan lernejon, ûi ne povas malpermesi la privatan lernejon; cetere , la Ïtato devas kontroli tiun privatan lernejon, îar ûi estas afero inter pluraj.

Lerneja sistemo estas tiu, en kiu la privata lernejo kaj la publika preparu la civitanojn, por ke ili havu egalajn ïanîojn, kiomeble. La publika lernejo ofte havas tiun funkcion, garantii al îiuj tiun egalecon de ïancoj.

En politikaj aferoj îio solviûas laö la decido de la plimulto. La problemo estas malkovri, en îiu situacio, la plej bonan formon de lernejo por îiu eventuala cirkonstanco. Oni klopodu por lernejo kapabla doni al îiuj la saman oportunon, por ke la socio ne dividiûu en artefaritajn klasojn, klerajn kaj neklerajn.

La neîeesto de la Ïtato en edukaj aferoj, kiel okazis precipe en antaöaj epokoj, permesis la disvolviûon de privata iniciato de lernejaj sistemoj. Sed tiu formo supozas la maleston de la Ïtato kaj rezultigas aliajn malbonaëojn.

Oni opiniis, ke al la privata lernejo iras selektitajn lernantojn, îar kapablaj pagi, dum la neselektitaj iras al la publika lernejo. La deirpunkto de la neselektitaj lernantoj estas malalta, kaj pro tio jam okazas konsiderinda progreso, se la atingo ne estos tiel alta ol tiu de la privata lernejo; en tiu privata la lernantoj jam havas altan deirpunkton kaj plibonajn rimedojn en la socia klaso al kiu ili apartenas. En justa socio oni ne povas organizi tiel la lernejan sistemon.

La perfekta lerneja formo tendencas al la publika lernejo, sed kun la partopreno de la familio, por ke en specifaj aspektoj ûi fariûu sufiîe bona daörigo de la familia eduko. Aý inverse, la perfekta lernejo estu tendencu al la øeneraligo de la privata lernejo, sed helpe de la Ïtato por protekti la ïancojn de la nekapablaj pagi.

6. La familia edukado devas havi îiujn ûeneralajn kvalitojn de la eduko - celi kiel ûeneralajn atingojn al la homeco (vd). Cetere, tio implicas eduki por la realo, por la moviûemo de la realo, limiûi al la bezonoj, esti konstante kritika, aldone respekti la liberecon de pensado kaj de konduto.

Koncerne la tradician familion, ûi ofte distordiss la ûeneralajn celojn de eduko, per ne kompleta respekto al la libereco de pensado kaj ne respekto al la la libereco de konduto. Tio okazis em tradicia familia, æar øi inkluzivis kiel transdonendajn valorojn la konservon de la samaj ideologioj kaj etnaj moroj.

Ekzemple, se la gefiloj atingas novajn ideojn pri filozofio, religio, politiko, etna misiøo, ofte okazas psikaj traömoj kaj konfliktoj je la gepatroj.

Konsciiûu la gepatroj, ke ili estas nur helpantoj de la interna mensa kaj morala disvolviûo de siaj gefiloj. Feliîe, modernepoke la kompreno pri la libereco ene de la familio iom post iom progresas.

E. Pauli

FAMILIO. POSTULO DE ANTAÖPREPARO POR FAMILII. 2111.

1. Preparo por familii (aö eduko por fondi familion) rigardas ne rekte la gefilojn, sed rekte la geedzojn, kiuj per interkonsento kreas familion. Tiusence, preparo por familii nomeblas ankaö eduko de geedzoj.

Nuance, familia planado (vd 2108) rilatas precipe la elekton de adekvata nombro de filoj, dum eduko por familii atentas pri la tuta familia afero.

2. Speciala edukiteco, parte spontanee, parte intence. La ampleksa strukturo de la familio, rezultinta el interkonsenta societo pri multaj celoj ne îiam estas klare difinebla, nek antaövidebla rilate detalojn.

Familio postulas specialan edukitecon, kiu akiriûas parte spontanee, parte intence.

Tiu spontanea eduko por familii okazas iom post iom dum adolesko kaj juneco per enamiûo kaj per fianciûo. Jen grava kaj samtempe øoja tempo de la homa vivado.

Intenca eduko por familii konsistas em teoria klarigado, kiu avertas la junulojn pri la devo mem antaöprepari sin kaj en la esploro pri kia estas la ideala familio; due en la motivado, por ke la individuoj deziru familii kaj efike dediîu sin al tiu tasko.

3. Eduko intenca, per teoria klarigado kaj motivado por familii. Kompreneble, eduko por familii postulas la klarigadon, îar homoj kiuj familias estas plenaûaj; sekve ili kapablas esti klarigataj, kaj estas per si mem kapablaj kolekti spertojn.

Cetere, pro la plenaûeco, geedziûo de homoj fariûas per libera elekto, kaj per formoj de ili elektitaj., pri kiuj ili estu motivataj.

4. Pri la edukistoj por familii. Kiuj elektis familii, tiuj estu avertataj, por ke antaöpreparu sin por tiu celo. Îu estas devo eduki sin por la familio? Kompreneble, la devo okazas, pro la bezono familii bone. Sed al kiu apartenas tiu devo eduki por la familio? La îefa edukisto estas îiam la edukenduko mem (vd 1444), precipe kiam la edukendulo estas adolto.

La aliaj estas nur helpantaj edukistoj, sed tamen kun difinitaj devoj; pro tio, saûaj gepatroj orientas siajn gefilojn okaze de la tempo, kiam ili foriras kaj ofte helpas ilin aîeti domon. Same superaj lernejoj kaj la Ïtato zorgas pri la novaj familioj.

Ordinare la geedziûo estas afero de plenaûulo, kaj pro tio îiuj havas oportunan tempon kaj kapablojn por pripensi la geedziûon. Tamen la helpo de aliaj en geedziûa entrepreno okazas kaj estas tre utila, kiam kompetente kaj fake farata. Eî la Ïtato respondecas pri la rilatoj inter geedzoj. Kursoj por geedziûo kaj pri la familia ekonomio povas esti okazigataj de la universitatoj kaj mezlernejoj. Denove la iniciato estu ne nur de privatuloj kaj de privataj organizaëoj. Ankaý la Ïtato respondecas pri tio.

Plena lernejo temas pri la geedziûo de la junuloj. Laöscie tamen îiam estis rezisto al seksa edukado en la lernejoj, foje pro miskompreno tradiciaj moroj. Sed la amplekseco de tiuj aferoj postulas, ke la sufiîe kompetentaj profesiuloj orientu la plej specifajn problemojn de la familio. Profesiaj edukaj orientistoj kun universitata nivelo multe povas helpi per siaj fakoj pri psikologio kaj medicino, etiko kaj infaneduko.

5. En eduko por familii gravas la instruo pri la ideala familio. Tio konsistas sciigi pri la naturo mem de la familio kaj pri la perfektigaj kvalitoj de tuta institucio.

Oni atingu pri îio kritikan komprenon, kaj evitu la ideologiajn konceptojn naive transdonitaj de tradiciaj moroj. Îi-rilate la klariga edukado por familii trovas malfacilaëojn, pro tio ke la edziûo okazas kutime frue, kaj en kondiîoj malfacile esti kritike rigardataj.

La klariga preparo por familii inkluzivas la temon pri la fundamenta rajto de îiu homo povi famili, tio estas edziûi, havi filojn. Neniu institucio povas proponi kondiîojn de laboro, kiuj principe forigas fundamentajn rajtojn. Por îiu la familio estas nature la plej bona stato.

Klariga eduko por familii temas ankaö pri la interrilatoj inter geedzoj, por konsciiûi kaj respondeci pri la detaloj de la celoj, kiuj estas la motivo mem de la familio.

Gravas determini kian stabilecon okazas en la familia institucio kaj koncernan disfalon por nova geedziûo.

La fundamenta formo de la familio devas esti konata, kaj kiaj detaloj estas elekteblaj. Do estas metata la diskutado pri la monogamia karaktero de la familio, kaj pri eventualaj poligamiaj familiaj formoj.

Estas esplorenda aparte pri la malfacilaëoj je la egaleca rajto de la geedzoj, inkluzive pri feminismo.

La preparo pri edziûo vaste temas pri la eduko de la gefiloj (vd 2110).

6. Eduko per motivado konsistas îefe en la motivado mem kaj en la ekzercado.

Konsiderinte, ke en geedziûo gravas la vola interkonsento kaj seksumado, eduki por la familio implicas prepari la volan decidon (precipe la kuraûon eeziøi) kaj la adekvatan seksumadon.

Pri tiuj du celoj kutime okazas ne interkonsento, krom la ofta manko de iniciato.

7. Preparo por kuraøe edziøi. Eduki la volojn por la familio signifas prepari ilin tiamaniere, ke ili volu vigle kaj efike entrepreni tiun taskon kun æiuj devoj.

Antaö îio, la homoj kuraûu geedziûi. Oftaj malsukcesoj estas fortaj avertoj por pli da prudenteco. Tamen oni ne timu la malsukceson nek la ekonomiajn malfacilaëojn la familio.

"Edziûu! Se vi sukcesus havi bonan edzinon, vi estos feliîa. Se ïi estos malbona, vi estos filozofo kaj tio iel estos bona por via destino"! Jen eldiro de saûeco de la klasika Grekio.

Sammaniere, oni instigu al îiu virinoj: Edziniûu! Se vi sukcesus havi bonan edzon, vi estos feliîa. Se li estos malbona, vi estos filozofino, kaj tio iel estos bona por via destino!

Vere gravas esti feliîa, îar tiu estas unu el la fundamentaj deziroj de la homa psiko kaj oni povas geedziûi, por atingi ene de la familio la feliîon. Sed la feliîo, kiel unu el la fundamentaj celoj de ni homoj, ne povas esti faligenda, se la geedziûo tute ne sukcesis.

En okazo de malsukceso en geedziûo, oni petu al Filozofio helpon por ripari la aferon per nova geedziûo. Kiu do timas geedziûi pro ebla malfeliîo, ne lasu provi la unuan geedziûon, kaj kuraøe ripetu la provon, ûis post multaj malsukcesoj atingi definitivan sukceson!

Cetere, por eduki la volon por la familio, oni atentu ne sur la pezajn aspektojn, kontraö kiuj ne estu timo, sed ankaö la pozitivajn flankojn.

Familio estas signifa entrepreno, jen kio devas entuzismigi la homojn. Geedzoj estas tiuj, kiuj rigardas ne nur sin mem kiel la celo de îio; ili vidas la tutaëon, kiu daöras en la novnaskitaj.

8. Pri la seksumado ne estu iluzio. Pri ûi estas necesaj ekzercoj antaö kaj dum la geedziûo, pro la grada diverseco de la individuoj em tiu afero.

Îu oni povas koncepti seksan ekzercadon antaö la geedziûo? Îu ankaö ekzercado dum la geedziûo? Ambaö formoj de ekzercado estas ekzamenendaj fake, precipe de seksologoj, psikologoj kaj filozofoj pri eduko. Sed, la sperto pri tio devas esti atingataj iamaniere de la interesatoj mem.

Ekzerco preparas la seksajn impulsojn jam antaö la geedziûo. Tiel kiel îiuj impulsoj, kiuj nur formiûas kun la îeesto de la objekto, ankaö la sekseco nur aperas kaj formiûas, se ekde la adekvata tempo la gejunuloj kunvivas kaj taksas unuj la aliajn. Ekscitinte sin per eventualaj amoroj (samtempe kontrolataj de iliaj voloj), la gejunuloj sekse formiûas kaj fariøas kapablaj selekti definitivan paron (vd).

Kiaj estos la limoj de tiuj eventualaj amoroj antaö la geedziûo? Jen afero ne facile difinebla, kaj pri kio okazas malkonsentoj. Filozofio pri eduko rekte decidas nur pri la rajto kaj devo de îi tiu edukado, kies detaloj apartenas al la psikologio kaj biologio de la individuoj.

La prepara ekzercado por la geedziûo okazu ne nur pri ûeneralaëoj koncerne la socian interrilaton de la viroj kaj virinoj, sed pri la seksumado mem. Ekde la lito la paroj ne havu sentajn konfliktojn. Se en la lito la homoj konfliktas, la aliaj konfliktoj jam sentas la reflekson veninta ekde la fundamenta sento, kiu devus kunligi la geedzojn.

Por garantii tiel intime la antaöpreparon de la geedzoj îi-rilate, oni ne povas fidi nur al ûeneralaëoj pri la afero; pli intimaj rilatoj devas okazi inter la interesatoj, kies prudenteco devas esti saûe instigata de la edukistoj, por ke tiuj intimaj rilatoj okazu, por garantii la postan sukceson. La prudenteco, rekomendas, ke îiuj konsiliûu îe siaj pli spertaj geamikoj.

Sed îiuj estas unuarange edukistoj de si mem, kaj nur duarange la aliaj (gepatroj kaj instruistoj).

9. Kiel konstanta eduko (vd 1405), la formado de la geedzoj daöras tiel multe, kiel la familio. La fakto mem de kunvivado rezultigas spertojn. Sed tiuj spertoj devas esti orientataj kun klara intenca celo de efikigo de la familia socio. Îiurilate pri amo, pri la seksumado, pri la edukado de la gefiloj, pri la kunlaboro, ktp.

La konstanta edukado por la familio povas esti okazigata per la iniciato de la geedzoj mem; ekzemple, foje kaj foje ili testu siajn sukcesojn kaj refaru kritike siajn planojn. Ankaö per eksteraj iniciatoj la konstanta edukado por la familio povas instigiûi: ekzemple, pere de familiaj asocioj, iniciatoj de la universitato, ktp., la familiaj aferoj bone efikiûos.

Ofte familiaj problemoj okazas rilate la amon kaj seksumadon. Pri la neceso de multa amo oni parolas ofte al tiuj, kiuj geedziûas. Jure ûi ne estas esenca, îar sufiîas la vola konsento de du, por ke plenumiûu la esencajn celojn de la familio. Se la amo estus esenca, la familio naskiûus kun îiu amo inter du kaj nuliûus per îiu malaperinta amo.

Tamen estas tre grava la amo, por ke la familia kunvivo ebliûu kaj îiu individue estu feliîa. Pro la fundamenteco de la feliîo kiel natura rajto de îiu homo, îiu povas proponi eî la familian disrompon, kondiîe ke îiu plenumu la koncernajn respondecojn.

Sekve, por ke ne manku la feliîeco kaj la amo, tre gravas zorgi pri la amo. Estu la amo la grava ekzercado de tiuj, kiuj deziras geedziûi. Ili amu multe antaö la geedziûo kaj dum la promeso de geedziûo, aö fianciûo. Tamen oni supozu, ke ili havu la tempon! La edukistoj zorgu pri tiu tempo kaj instigu tiun amon, anstataö fari la kontraöon.

Se io okazas malbone kaj persistas, unu el la geedzoj iutage sincere proponu al la alia la reekzamenon de la afero.

Foje la reekzameno solvas la problemojn. Foje ûi povas simple rezultigi la kuraûon al rompo, sed îiam konscie kaj kritike decidata, kun la aldona respondeco pri la gefiloj.

Se la filo ne ekzistas, aö jam estas sufiîe aûaj por memstara vivo, la problemo de rompiûo restas pli facila. Timemaj geedzoj nek solvas la problemojn, nek rompas la familion. Pri la familio estas necese, ke la edukado instigu agi klare kaj decide.

5. La gepatroj estu ankaö instruataj antaövidi la preparon de la gefiloj por la geedziûo. Ordinare îiuj faras tion kaj la leûo difinas, ke ili estu la heredantoj. Tiu heredo inkluzivu ankaö la saûon pri la familio mem!

Konsiderinte ke la gefiloj nekonscie ripetas la gepatrojn, estas necese ke la gepatroj estu mem bonaj.

Koncerne la patron, li ne troigu sian aötoritaton, kaj estu saûa gvidanto de la libereco kaj kreiveco de la gefiloj.

Koncerne la patrinon, ïi estu afabla kaj karese emocia, sen perdo de aötoritato kaj racio.

Aldone, la geptroj havu teorian scion pri la geedziûo por transdoni al la gefiloj ûustajn nociojn pri ûi. Por esti majstro, pli valoras la kritika scienco, ol la mema ekzemplo. Certe, tamen la plej bona majstro estas tiu , kiu instruas saûe kaj samtempe ekzempligas per la mema konduto.

La specifa virto de la gefiloj rilate la gepatrojn nomiûas fila pieco (vd 2196). Gi konsistas en respektoplena sinteno al ili pro la signifo de la vivo kaj ricevita edukado.

FAMILIO. POSTULO DE NASKOPLANADO. 2112.

1. Familia planado estas grava parto enkadre de la ûenerala eduko por familii.

Ordinare ne okazas la ebleco havi kiom ajn da eblaj filoj, - nek pro la ekonomia kondiîo de la geedzoj, nek pro la limigita socia ebleco de lando kie ili loøas. Sekve, ekzistas adekvata nombro de haveblaj filoj, per aløustiøo al la cirkonstancoj.

La edukado de la gepatroj pri la familia planado fariøas per informo kaj per motivado.

2. Gravas la uzo de adekvataj rimedoj en familia planado. La demando rilatas æefe al la antikoncipaj rimedoj (vd), jen pri la moralaj aspektoj, jen pri la efikaj sekvoj.

La informo celas averti pri la akcepteblaj rimedoj kaj motivi por esti evitata la uzo de ne akcepteblaj rimedoj.

Koncerne al specoj de rimedoj, la plej simpla estas la absoluta sindeterno de la seksumado. La plimulto konsistas en seksumado kun frustracio de la fekundiøa rezulto, per antikoncipaj iniciatoj. La plej drasta estas aborto.

Kelkaj rimedoj aö metodoj estas reverseblaj, nur kun tempa rezulto, îar efikas nur dum ili estas uzataj. Tiaj estas: antikoncipa pilolo, en-utera aparato, diafragmo, ritma aö perioda seksuma sindeteno, interrompita koito, kemiaj konceptivoj, ktp.

Kompreneble, la morala aspekto varias rilate tiujn rimedojn, kaj estas aparte diskutataj de la moralistoj, kun malsamaj opinioj, kohere kun pli fundamentaj ideologioj de ili defendataj (vd).

Nereverseblaj antikoncipaj rimedoj estas la kirurgiaj operacioj de steriligado.

3. Historie, familia planado aperis kiel movado en Nov-Jorko, iniciate de la flegistino Margaret Sanger (1883-1966). Ekde 1912 tiu flegistino klopodis solvi la problemojn rezultintajn de la aborto danûere praktikata en malriîulaj medioj de la urbo, per la racia praktikado de aliaj rimedoj de naskiûkontrolo kaj adekvata edukado.

En 1952 estis fondita la Internacia Federacio de Familia Planigado (IPPF), kun la prezidanteco de Margaret Sanger.

FAMILIO POSTULANTA ÏTATPROTEKTON. 2113.

1. Kiel afero inter pluraj, familio estas atingata de la ïtataj celoj - esti protektata kaj esti disvolvigata.

Inverse, forta familia institucio multe helpas la sociajn servojn de la Ïtato. Landoj, kie la infanoj restas surstrate, ekster de la familio, estas malplifacile administreblaj.

La ïtata protekto de la familio celas precipe la sanon, edukon, loøejon.

2. Oni konsideru la formon de la ïtata agado. Kiam okazas fundamenta individua rajto, la ïtata iniciato estas unue la protekto de tiu rajto.

Kiam la rajto estas fundamenta, ûi ne povas esti ïanûata, sed nur perfektigata. Se ekzemple, okazas la rajto eksedziûi, ne kompetentas al la Ïtato permesi, aö ne permesi tion. Rilate al edziøo, la ïtata kompetenteco estas nur en la perfektigo de la individuaj rajtoj. Æar edziøo estas afero inter pluraj, kompetentas la Ïtato pri faro de leûo, kiu garantias al æiu siajn rajtojn, - do al edziøintoj, al eksedziøintoj, al filoj, kiam ili ekzistas.