DONACI, -O (*). 1392.

A: make a present; present, gift. F: faire cadeau, donner en présent; présent, cadeau. G: schenken; Beschenk. H: regalar; presente, regalo. I: dare in dono; regalare; dono, regalo. P: presente, donativo. R: (dar, podarók).

1. Etimologie, donaco devenas el la latina donatio, -onis (= donaco), siavice el donare (= doni malavare). Al la sama latina grupo estas do, -atum, -are (= doni), kiu ne inkluzivas la nuancon de malavareco, kiel okazas en dono.

Verba radiko. Vortformoj: donaci, donaco, donacema, fianîdonaco. Proksimaj radikoj: don-i, donaci-o.

2. Donaco estas io konkreta malavare donita, kiel esprimo, ekzemple, de bonvolemo, simpatio, amikeco.

Nuance, dono (vd) estas nur forlaso de io en ies posedo, dum donaco enhavas favoran signifon.

3. Unuavide triviala afero, donaco estas valora esprimo de la plej alta homa sinteno.

Virino ofte donacas al siaj amikoj kaj amikinoj; se ili estas edzinitaj, ankaý ili donas al siaj gefiloj kaj koncerna edzo.

Viroj tendencas al administracio kaj efikaj aferoj. Pro tio ili ne tendencas esti atentaj al signifo de la donaco kiel homa sinteno; tamen, bone estas ke ankaö la viroj esprimu sian bonvolemon per praktikado de la donaco. Oni ne nur donu, sed donacu! Dono estas nur fordono, dum donaco estas bonkoreco!

Infanoj, ordinare infanoj estas individuismaj, foje eæ egoismaj. En la eduko de infanoj gravas orienti ilin al tiu malavara sinteno. Per pedagogiaj rimedoj oni sukcesas fari, ke ili jam frue esu retribueblaj de tio, kion ili ricevas donace.

E. Pauli

DONATISMO. 1393.

L: donatismus.

A: donatisme. F: donatisme. G: donatismus. H: donatismo. I: Donatismo. P: donatismo. R: (donatizm).

1. Vortformado el nomo Donat-o kaj doktrina sufikso -ism-o.

2. Donatismo estas radikalisma kristana sekto, organizita æefe de Donato, episkopo de Kartago je la komenco de la 4-a jarcento. Disvolviøinta en latina Afriko, øi malaperis ekde la 8-a jc., kiam, okaze de la islama konkero, pereis la tuta kristanaro de tiu regiono.

Kontraste al la romiana Eklezio de Eýropo, donatismo emfazis la perfektecon de vivo.

Aldone, donatistoj postulis la dignecon de la sacerdotoj, kiel kondiîon por la valideco de la administrataj sakramentoj.

En socia kampo donatistoj proponis ke la eklezio havu oficialan ligon kun la ïtataj instancoj.

E. Pauli.

DONI, -O (*). 1394.

A: to give; giving. F: donner; don. G: geben. H: dar, donar; donación. I: dare; donazione. P: dar, doar; doação. R: (davát).

Verba radiko. Vortformoj: doni (tr), dono, donato, donitaëo (vd), aldoni (tr), aldono, aldoniûi, aldonita, disdoni (tr), eldoni (tr), eldonado, eldonejo, eldonisto, fordoni (tr), interaldoni (tr), redoni (tr), redono, reeldono, sindona, sindonema, transdoni (tr), almozdonema, naturdono (vd), oferdoni (tr).

Kiel sufikso esprimanta la ideon de natura produktado: fruktodona, arøentodona, karbodona, ktp. Proksimaj samfamiliaj radikoj: donac-i (vd), dot-i (vd).

2. Doni estas lasi propran posedaëon en la posedon de alia sen kontraýpago. Ekzemple, doni panon al almozulo, doni domon al filo.

Analoge, ïafo donas sian lanon, arbo estas fruktodona.

Nuance, donaci (vd) estas oferto kiel esprimo de bonvolemo kaj amikeco, dum doni kutime fariûas pro iu manko aý utilo de la ricevinto.

Dono estas rezulto de la ago doni. Signifas dono ankaý la afero donata.

La rezulto de dono povas esti rigardata pozitive, kiel riîiûo.

3. Specoj. Eblas distingi donojn laýforme, ekzemple, doni kiel donaco, doni kiel heredažo, doni per jura papero, doni elkore.

Laýmaterie, dono varias per tio, kio estas donata.

Ofte la bona kvaliteco de natura propraëo estas rigardata figure kiel dono fare de la naturo; jen la senco de natura dono, aý naturdono (vd 1397).

En la kampo de la konfakultoj estas nomata donitaëoj (vd 1395) la informoj rekte ricevitaj, antaö la novaj operaciaj en kiuj ili estas utiligataj. Simila, sed pli absoluta, estas dateno (vd 1395,2).

Fenomeno (vd) estas donitažo, dum øi montriøas. Fenomenologio (vd 1395,3) estas la rekta priskribo de tiuj donitaëoj, kontraste al teorio , per kio fariøas postaj rezonaj eksplikoj.

3. Takse, doni, same kiel donaci, ne estas ofta inklino. Homoj kutime tendencas al dominado kaj konkero. Tamen, multaj sukcesas disvolvi la sentojn de seninteresa amo (vd), kooperado (vd), solidareco (vd), filantropio (vd), karitato (vd), kaj sekve kapablas spontanee doni.

Egoismaj homoj kapablas donaci, kiam la dono devas signifi esprimon de simpatio; sed, por ke li simple donu, li jam devas havi pli forte aliajn sentojn, tiuj de la seninteresa kooperado.

Principe, egoismo (vd) ne estas io malbona, kondiîe ke je la ûusta momento, kiam aperas okazo de necesa kooperado, tiu îi koperado fariûu.

Jen la fundamenta principo, - unue oni amu sin mem, kaj al aliaj oni amu kiel a si mem, sed ne pli ol al si mem.

E. Pauli.

DONITAŽO (en fenomenologio).1395.

A: given. F: donné. G: Gegeben. H: dado. I: dado. P: dado. R: (dánnoe).

1. Vorformado donitaëo, ekde de la pasinta participo kaj de la sufikso -aë/o.

2. Donitaëo estas kono rekte okazanta en la konscio. Pro tiu informo rekte donata de la objekto konata, tiu kono estas simple nomata donitažo.

Kontraste, la kursivaj konoj rezultas el operacio, per kio el jam ekzistanta donitažo estas produktataj aliaj konoj, aý per analizo, aý per sintezo. Sed simpla divido de unu donitažo en du, ne estas ankoraý meti unu en dependo de alia, se ambaý partoj estas ne plus ol tio, kio rekte estas atingata.

Ekzemple, - en la kampo de sensoj, - tio, kion mi nun vidas, estas sensa donitaëo simple donata al mi. Tiel same, sonoj aödataj, parfumoj sentataj, gustataj manûaëoj, tuïataj aferoj estas donitaëoj.

En la pure racia kampo, la plej klara ekzemplo de donitažo estas la nocio de ento. Æiu afero estas rekte komprenata de la menso kile esto, laý la verbo esti.

Nuance, dateno (vd), malgraö la sama etimologia deveno, estas fakto pli absolute konsiderata, kiel elemento kolektata por esti uzata en indukto aö en hipotezo, dum donitaëo emfazas la donadon fare de objekto elsendanta informon pri si mem.

Pli proksima al nocio de donitaëo estas fenomeno (vd). Dum donitaëo diras informo per donado, nuance fenomeno diras informo per sinmontrado.

La karaktero de donitažo estas ankaý la rekta evidenteco, aý senpera evidenteco, kaj do nependa de alia evidenteco.

La aliaj evidentecoj estas dirataj malrektaj, æar ili nur plenumas la evidentecon en la unuaj.

Cetere, evidentecoj povas esti klaraj kaj distingaj, kontraste al neklaraj kaj konfuzaj.

3. Unuavide, la sensaj donitaëoj estas rekte pli evidentaj; sed fakte, la mensaj donitaëoj, - ekzemple de esto aý ento, - estas same rekte evidentaj.

Kontraste, la rezultoj de postaj rezonaj analizoj, de kursiva elpensado, ne estas donitaëoj.

La vidpunkto, laö kio la donitaëo estas rekte donata al konkapablo, estas la evidenteco. Tio signifas ke per si mem la donitaëo estas evidenta, sen ke estu kondiîita de evidenteco de alia.

En la kampo de la menso, - la donitaëoj atingataj de la sensoj, samtempe estas rekte perceptataj kiel ia ento. Koloro estas do sensa donitaëo, kaj samtempe komprenata kiel ento kiu estas koloro. La mi, jen alia donitaëo atingata de la menso, kiel rekte donita al la konscio mem.

La esploro pri la donitaëo prezentas plurajn vidpunktojn. Estas grava distingi inter donitaëo en si mem, temo de la fenomenologio de la kono, kaj donitaëo kiel deirpunkto por aliri al aliaj konoj, pro tio nomataj peraj konoj, kaj temo de teorio de la kono.

Foje tamen la esprimo teorio de la kono estas uzata en pli vasta senso, per inkluzivo de la fenomenologio. Sed ne okazas la inverso.

4. Fenomenologio (vd) temas pri la donitaëoj nur en si mem. Precipe ûi elstarigas la gnozeologian vidpunkton, cele al determino de la øusta enhavo de æiu donitažo. Per bona fenomenologio, oni evitas erari ekde la komenco.

Malgraý la fenomenologio, tre varias la filozofioj, jam ekde la komenco:

- skeptikismaj aý dogmismaj;

• realismaj aý inkluzive ideismaj;
• empiriismaj aý racionalismaj;
• sensisme empiriismaj aý ntelektisme empiriismaj;
• modere racionalismaj aý radikale racionalismaj.

5. Kompreneble, pri la donitaëoj la unua tasko estas decidi inter skeptikismo (vd) kaj dogmismo (vd).

Aý oni certas, aý ne certas.

6. Koncerne al realismo (vd) aö ideismo (vd) la filozofoj tre diskutas.

Cetere, Kant insistis pri la distingo inter donitaëo (Gegeben), kion li nomis ankaö materio de la kono, kaj tio, kio estas almetata (das Gesetze), kion li nomis aldone formo de la kono. La distingo pravas, sendepende de la apartaj doktrinoj de Kant pri la donitaëo kaj pri la aldona strukturo de la kono mem. Efektive estas necese decidi, îu en la donitaëo kio estas fundamenta, kaj kio estas aldonita, kvankam esence donitaëa.

Aparta grupo de fenomenologoj de la skolo de Baden kaj similaj reagis al ideismo de Kant, favore de la realismo de la donitaëoj. Max Scheler, Nikolai Hartmann asertas ke Kant ne korekte esploris la donitaëon ...

Kiu rigardas la rilaton inter mensa esprimo kaj la objekto nur per la rilatoj de efika kaýzo kaj efika rezulto, tiu tendencas fariøi ideisto. Sed estas avertita ke la kono fariøas per la rilato de forma kaýzo kaj forma efiko, kiel inter similažo kaj similato, tiu pli facile akceptas la realisman interpreton.

La malsamaj rezultoj, - foje realismaj, foje ideismaj, foje fenomenismaj, - atingataj de la filozofioj de Kartezio, Bacon, Hume, Kant, Hegel, Schuppe, Avenarius, Mach, Husserl, Bergson kaj æiuj aliaj, estas en dependo de la konstatoj pri la naturo de la donitažoj, ekde la unua momento.

7. Gravas decidi, îu la unuaj donitaëoj estas nur empiriaj, kiel volas la empiriismo (vd), îu en tiuj empiriaj donitaëoj estas samtempe atingataj raciaj donitaëoj, ekzemple la nocio de ento, kiel volas la racionalismo (vd 7088).

8. Enkadre de empiriismo okazas du formoj, sensisma empiriismo (vd) aý intelektisma empiriismo (vd).

Por sensisma empiriismo nur okazas sensoj; estas la tiel nomataj pensoj nur vario de la sensoj.

Intelektisma empiriismo konservas la specifecon de senso kaj penso, sed sen akcepti la validecon de la racionalisma uzo de la penso. Nur enkadre de la empiriaj objekto eblas valide paroli pri la aferoj. La resto estas nur formalisma organizado de la menso.

9. Racionalismo subdividiûas en moderan racionalismon (vd), ekzemple de Aristotelo, Tomaso el Akvino, kiuj nur ene de la empiria donitaëo atingas la pure raciajn donitaëojn (inter alie la enton), kaj en radikalan racionalismon (vd), ekzemple Platono, Ploteno, Aögusteno, Kartezio, Leibniz, kiuj supozas atingi rekte raciajn donitaëojn sendepende de la empiriaj.

E. Pauli.

DONO. Natur- 1397.

2. Naturdono estas aparta kvalito, per kio kelkaj homoj elstaras kompare al la kvalitoj de la komunaj homoj. Direblas ankaý naturdono al æio, kio estas aparta kapablo de homoj rilate la bestojn. Ekzemple, paroli estas naturdono de la homoj.

Nuance, naturdotita (vd) estas øuanta donojn de la naturo, kontraste al kulture akirataj lertecoj, dum naturdono, kvankam diranta la samon, ne diras tion tiel emfaze. Rimarku la diferencon inter naturdotita elokventeco kaj homa parolnaturdono.

Apartaj kvalitoj estas nomataj donoj de Dio, kiam tiu æi estas rigardata kiel kreinto de naturo.

E. Pauli.

DORMI, -O (*). 1398.

A: sleep; the sleep. F: dormir; le dormir. G: schlaffen; Schlaf. H: dormir; sono. I: dormire; dormita, sonno. P: dormir; dormida, sono. R: (son).

1. Etimologie, dormi devenas el la latina dormire (= dormi).

Verba radiko. Vortformoj: dormi (ntr), dormo, dormado, dormegi (ntr), dormejo, dormema, dormeti (ntr), dormigi, dormiga, dormigilo (drogo), duondormi, ekdormi (ntr), endormigi, endormiøi, fordormi (tr) (perdi pro la dormo), maldormi (ntr), maldormo, maldormado, maldormema, preterdormi (tr) (preterlasi pro dormo), sendorma, sendormeco, tradormi (tr) (pasigi dormante, ekzemple la nokton), vintrodormado (letargia stato de æiuj mamuloj).

2. Dormi estas psika stato de senkonscio, dum samtempe okazas senaktiveco kun konsevenca korpa ripozo.

Nuance, ripozo rilatas al nenio faranta kaj celas la mallaciøon, dum dormo æiam estas rekte ligita al aparta psika stato de senkonscieco.

Principe, æeloj ne haltas la biologian aktivecon, kiu daýras aktiva dum la dormo.

Kiel temo, dormo estas esploro de pozitiva scienco. Malrekte, la fenomeno de dormo kapablas influi filozofiajn konceptojn. Sekve, filozofo devas esti atenta al tiu epistemologia aspekto, por ke li kritike pritraktu sian taskon, kiam li estas antaý fenomenojn rilatiøintaj al dormo.

Efektive, ne sufiæa kompreno de la fenomenoj okazintaj dum la dormo estis okazažo de miskompreno, kun socia influo kaj foje eæ kaýzo de eraraj religiaj kredoj kaj psikismaj praktikoj.

3. Gradoj aý specoj de dormo. Pro la ampleksa strukturo de la viva korpo, la senaktiveco okazas grade. Sekve dormo kapablas okazi per pluraj niveloj, ekde la supražaj øis la plej profundaj, aý plej kompletaj statoj de senkonscio.

Dum kelkaj tavoloj de la konscio restas senaktivaj kaj sekve efektive dormas, aliaj ankoraý restas funkciantaj.

Sekve de tiuj gradaj senaktivecoj de la sukonscio, eblas fenomenoj kiel sonøo (vd), movoj dum la dormo, sonambulismo (vd), krom aliaj hipersensismaj fenomenoj, rilataj precipe al memoro.

.

4. Hipnoto, fascinado, sugestio. Restas iom de individua kontrolo pri eniro en la staton de dormo. Ekzemple, individuo povas decidi, diranta al si mem,

- nun mi dormu!

Kaj tiu decido komenciøas iom post iom efektiviøi, precipe se li aranøas æion laýkutime: irado al lito, aý restado sur adekvata seøo.

Hipnoto (vd) estas dormo akceptata de la individuo, sed estigata per adekvataj artoj fare de alia homo. Jen la kapablo de psika fascinado, kutime nomata sugestio.

Kompreneble, hipnoto antaýsupozas la konsenton de la hipnotenda individuo. Ankaý pri tio la individuoj diversiøas, kaj sekve unuj estas pli sugesteblaj kaj aliaj malpli.

6. Rajto al dormo kaj leøo de silento. Bezono de dormo kiel ripozo kreas la etikan devon kaj rajton de dormo.

Konsekvence, la socia organizado devas antaývidi tempon por dormi kaj la kondiæojn por dormi, interalie malpermesi la konstantan bruon.

La fermiteco de fenestroj povas forigi la lumon, sed malfacile la fortajn sonojn. Cetere, per la fermo de la fenestroj fariøas manko de la bezona oksigeno.

E. Pauli.

DOTI, -O (*). 1400.

L: doto, -atum, -are; dos, -tis

A: endow; dowry. F: doter; dot, dotation. G: ausstatten; Mitgift. H: dotar; dote, dotación. I: dotare; dote, dotazione. P: dotar; dote. R: (pridánoe).

1. Etimologie, doto devenas el la latina dos, siavice el la verbo do, -atum, -are (= doni).

Verba radiko. Vortformoj: doti (tr), doto, dota, dotaëo, naturdotita (figure).

2. Doto estas havaëo ricevita okaze de la edziûo.

La praktikado de doto prezentas sociajn kaj etikajn aspektojn, kiuj gravas por la familia evoluo.

Povas okazi en diversaj formoj, foje priskribitaj de la kutimoj aý de la leûo.

3. En kazo de misfaro de edziøo, aý divorco, revenas al æiu paro la respektivan doton, se øi ankoraý konserviøas. Kompreneble, pri afero rilataj al pluraj individuoj, la civila leøo antaývidas la detalojn kaj la manieron fari la procezon.

E. Pauli.

DOXA. (Gr: 1400).

E. Pauli.

DRAKO (*) (simbole). 1401.

A: dragon. F: dragon. G: Drake. H: dragón. I: dragone, drago. L: draco, -onis. P: dragão. R: (drakón).

Substantiva radiko. Vortformoj: drako, drakarbo, drakïipo.

2. Drako estas fabela besto apartenanta al la kredoj de antikvuloj, kaj kun pluraj restaëoj en la nuntempa kulturo.

La signifo de Drako rigardeblas per diversaj flankoj. Se tiu figuro aperas en la tradicio de preskaö îiuj popoloj, tio signifas, ke la homaro tendencas antropologie imagi, krom la plej grandan Dion, ankaö kontraöan forton, kaj kies aspekto estas tiu de terura grandega besto.

Ne îio estas malbono en drako, sed la îefa karaktero estas tamen la malboneco.

La sama drako ne estas tute egala en îiuj tradicioj, kaj pro tio malfacilas la traduko de tekstoj. Ekzemple, la helena drako ne estas tiel terura, kiel la semida. Kompare, la îina drako estas iomete pompa.

3. En semida tradicio, la unuaj informoj asertas, ke sankta besto protektis la dion Marduk kontraö la malbono de kontraöaj potencoj. Laö bildo, kiu restis, tiu drako estis simila al serpento, kun longa kolo, skvamkovrita korpo, kvar piedoj, la antaöaj similaj al tiu de leono, la malantaöaj al tiu de korvo, vosto de skorpio

Tiuj semidaj tradicioj pri drako restis en kelkaj imagoj de la Biblio. Drako estis la prototipo de la vizio prezentita de la profeto Danielo (14,23-27).

Oni rimarku ankaö sigelon de 23-a jarcento a. K., montranta drakon kun sep kapojn. Jen imago kiu ankaö reaperos en la kristana Apokalipso de Johano, per transformo de Danielo kaj pli antikvaj kredoj.

Pri drakoj temas ankaö la babilonia poemo Enuma Eliš (I, 140s).

La serpento de la Genezo (3, 1 ks), parolanta al Eva, havas ankaö la karakteron de drako, inteligenta kaj ne rampiûanta; nur poste ûi estis devigata moviûi sen piedoj.

Radikalismoj de etnaj sentoj kaj de insista diverseco de lingvoj kiel baroj inter la nacioj, jen figure la moderna drako, el kies buïo elfluas la fajro de militoj. Anstataý tio aperu la sento de homareco.

DRAMATURGIO. 1402.

A: dramaturgy. F: dramaturgie. G: Dramaturgie. H: dramaturgia. I: drammaturgia. P: dramaturgia. R: (dramaturgíëa).

Substantiva radiko.

2. Dramaturgio estas arto de teatra verkado kaj koncerna teorio.

Sekve de tiu difino kiel arto, dramaturgio havas kiel antaýsupozojn la øeneralan filozofion pri arto (vd) kaj ankaý la øeneralan sciencon pri arto.

Rilatas dramaturgio ankaý al estetiko (vd), pro tio ke teatro estas efika esprimo, tre kapabla altiri la homojn.

Æar teatro estas fundamente kombino de du rimedoj de esprimo, - la literatura kaj la aktora prezentado, - pri ambaý kampoj okupiøas dramaturgio.

3. Temo de teatro estas fikcie esprimata, sed rilata al efektivaj okazažoj de la homa vivo.

Okazas iom da elstaro de dramo kiel æefa temo, pro tio ke la homa vivo estas drama sekvo, kun ne eviteblaj konfliktoj.

Esploras ja dramaturgio kiel la homoj administras siajn konfliktojn kaj kiel esprimi tion en scenejo per vortoj kaj lertaj aktoroj.

Per atento al la historiaj sukcesoj tra la jarcentoj, ekde la klasika tempo, de la plej diversaj formoj de teatro (vd), - precipe de dramo (vd), tragedio (vd) kaj komedio (vd), de opero (vd) kaj baleto (vd) - eblas lerni pri dramaturgio.

E. Pauli.

DRAMO (+). 1403.

A: drama. F: drame. G: Drama. H: drama. I: dramma.. P: drama. R: (dráma).

Substantiva radiko. Vortformoj: dramo, drama, dramigi, dramisto.

2. Dramo estas ûenro de teatražo, pri ago kun konflikto.

Oni rimarku, ke ûenro (vd) rilatas al temo, kaj kiu siavice influas la esprimon. Siavice, æiu teatražo temas pri ago, kaj varias la teatražoj laý la specoj de ago.

La homa vivo estas ordinare drama. Sekve, tiu kampo estas la ordinara temo de dramoj.

Koncerne al esprimo, dramo estas fundamente kombino de du rimedoj de esprimo, la literatura kaj la aktora prezentado.

3. Specoj. Varias dramoj laýforme kaj laýmaterie (laý temoj). Dramaturgio (vd) entriøas en tio, - kiel krei la esprimon por æiu speco.

E. Pauli.

DRESI, -O (*). 1404.

A: train, tame (animals); training. F: dresser; dressage. G:dressiren, abrichten. H: adiestrar; adiestramiento. I: addestrare; addestramiento. P: adestrar, treinar; adestramento; treino. R: (dressirovat).

1. Etimologie, dreso devenas, tra la franca dresser, el la latina directiare, samaspekta kiel dirigere (= direkti), kunmeto el di- (= de) kaj regere (= regi), enkadre de la hindeýropa radiki reg- (= rektlinia movo).

Verba radiko. Vorformoj: dresi (tr), dreso, dresado, dreseco.

2. Dreso estas lertiga instruo de besto, por plenumi difinitan taskon. Ekzemple, dresi hundon por ludi; dresi bovojn por tiri îaron; dresi îevalon por rajdo.

Nuance, bredado (vd) estas kultivo, dum dreso rilatas al lertigo. Ekzercado similas al dreso, tamen ekzercado diriûas pli vaste kaj per pli ampleksaj praktikadoj, dum dreso reduktiûas al la lertigo de bestoj.

Figure, direblas dresi pasiojn, pro la similecoj inter la homaj pasioj kaj la pasia karaktero de la bestoj).

Eduko (vd) rilatas al la homa perfektiûo ûenerale, inkluzivante valorojn kaj la partoprenon de la edukendulo.

3. Takse. Rekomendindas, ke oni dresu la bestojn, kiam tio okazas en la profito de la bestoj mem. Sed kiam la dresado de la bestoj fariøas nur por la homa utilo, jen kiam aperas la malfacilažo taksi tion. Kutime homoj dresas æevalojn kaj hundojn. En la pasinteco estis dresataj ankaý bovoj.

La rimedoj uzataj por dresi animalojn ofte estas kruelaj kaj inkluzivas foje la detruon de la sekskapablo. Kutime îevaloj estas kastrataj. Same virbovoj.

Pri la kastrado de bestoj kaj bredado por produkti vivrimedojn malfacile estas taksi. Estas tamen pli facile akceptebla la simpla dresado de la bestoj por esti metataj en la servo de homoj.

E. Pauli.

DROGO (*). 1405.

A: drug. F: drogue. G: Droge. H: droga. I: droga. P: droga. R: moskatelnyj.

Substantiva radiko. Vortformoj: drogo, drogi (= kuraci per drogo), drogejo, drogisto (vendisto).

2. Drogo estas kemia substanco kapabla efiki biologie kaj psike, ordinare por formacia manipulado.

Kelkaj kemiaj substancoj estas aparte aktivaj, kaj ricevas pro tio estas emfaze nomataj per la nomo drogoj.

Ekzemplo de aparte signifa drogo estas kokaino (vd).

Pluraj varoj kaj trinkažoj enhavas kafeinon (vd), ekzemple, kafo, gvaranao, mateo.

Aliaj, ekzemple tabako, enhavas nikotinon.

3. Efikon. Kiel konate, drogoj kapablas aktivigi vitalajn funkciojn kaj konsekvence servi kiel sanilojn. Cetere, drogoj, kiel ekzemple kafeino, povas stimuli la cerbon por plibona efika laboro. Foje drogoj ankaý produktas staton de senca plaîo, ekde la forigo de doloroj ûis la eýforia gajeco

Principe, konsumi drogojn nur pro sensa plaîo ne estas io per si mem malbona. Kvankam radikalaj moralistoj asertas, ke la sensa plaîo en si mem ne povas esti sufiîa celo, îiu plaîo - sensa kaj spirita - situas enkadre de la homa disvolviûo kaj feliîo.

Kutime alkoholaj trinkažoj ûojigas la homojn, kiuj fariûas pli amikaj kaj kapablaj bone manûi. Cetere, iom da vino dilatas la arteriojn kaj helpas la koron.

Tamen, akcidence kaj kutime, drogoj malbonigas la sanstaton kaj devias la superajn fakultatojn de la spirito; jen kiam drogoj devas esti reduktataj al la ûusta kvanto. Malbona uzo de drogoj okazigas malhelpojn, malsanojn, pli fruan morton.

3. La facileco akiri tre efikajn drogojn okazigas gravajn etikajn kaj sociajn problemojn.

En pluraj kazoj la produktado, distribuado kaj vendado de tiuj efikaj drogoj devas resti en la kontrolo de la sociaj instancoj, foje kun rigidaj leûoj.

Sed, kiam okazas la oficiala kontrolo de drogoj, tuj aperas la kaïita produktado, kaïita interkontinenta transporto, kaïita komerco. En tiuj tri kampoj devas agi la polica agado, por ekstermi tiun produktadon, transporton, komercon.

Per malrekta agado, estas necese ankaý la preventa edukado de la infanoj kaj junuloj, helpe de la familioj, de la lernejan instruistoj, de la sperta polico. Se okazas la rezisto de la potencialaj konsumantoj, malfortiøas per si mem la atenco de krimaj plantistoj, de krimaj transportistoj, de krimaj vendistoj de drogoj.

E. Pauli.

DU.1407.

A: two. F: deux. G: zwei. H: dos. I: due. P: dois. R: (dva).

1. Etimologie, du devenas el la latina duo, enkadre de la hindeýropa radiko tvo (du). Tiu fundamenta radiko restas videbla ankoraý en la aktualaj hindeýropaj lingvoj.

Adjektiva radiko, kies radiko mem esprimas kiel primitiva vorto, kaj estas adjektiva numeralo. Vortformoj: du, dua, duo, dueco, duigi, dui i, duilo (kiu dividas en du egalajn partojn), duobla, duoble, duoblažo, duobligi, duobliøi, duona, duone, duonigi, duoniganto, duoniøi, duopo, duopa, duope, duuma. Kunmetoj: dufoje, dulingvismo (vd 1415), duvalenta (vd 1421). Samafamiliaj radikoj: duala (vd 1408), dubi (vd 1413).

Komparu kun la internacia sufikso "di-" (vd).

2. Du estas numeralo, kiu esprimas la nombran sekvon post unu.

La dikotomio (vd) aö divido en du, estas ofta fenomeno en la naturo, metafiziko kaj metodiko. Dikotomia estas la polareco (vd), per kio la naturaj fortoj ekvilibriûas. Dikotomia estas la metafizika divido inter ento kaj ne-ento. En metodiko, la dikotomia divido estas la plej bona (vd ...).

3. Simbole, la numero du havas karakterojn, per kiuj pasis al signifo de aferoj sugestitaj. En la pitagoraj spekulacioj la numeroj 2 kaj 4 estas inaj, dum 1 kaj 3 estas masklaj; 7 estas virga.

Tiaj simboloj ne multe penetris la bibliajn librojn, sed prosperis en la postaj judaj skribaëoj. Perdita libro de Pri numeroj, citita de la juda aleksandria filozofo en Vivo de Moseo (3, 11) elstaras tion kiel fakto, kvankam oni jam ne havas la tekston, kiu povus multe klarigi. Same prosperis la atento al la simboloj de la numeroj îe la kristanaj Ekleziaj Patroj.

E. Pauli.

DUALA.1408.

A: dual. F: qui est double. G: dualis. H: dual. I: duale. P: dual. R: (dvojnój).

1. Vorto kun erudicia aspekto, duala devenas el la latina dualis (= el du), siavice el duo, kaj sufikso -alis, kiu karakterizas havi la kvaliton indikita en la anta a vorto.

Adjektiva radiko. Vortformoj: duala, dualo, dualeco, dualisto, dualismo (vd).

2. Duala estas io ajn ne simpla, kiu konsistiûas el fundamentaj du principoj. Ambaý fundamentaj principoj estas pozitivaj, do ne kiel la kontrasto inter ento kaj ne-ento (aý nenio).

Ne kontrastas duala kun tri aý kvar, sed kun la tute simpla esto; la fundamentaj principoj estas dualaj, se ili estas du. Oni atentu, que duala kontrastas kun unuala, kun triala, kun kvarala ktp. Sed ordine la vortuzo por diri unuala estas la vorto monisma, vortformita el la substantiva radiko monism-o.

Koncerne al la latina adjektiva sufikso -al-, ûi signifas havi la kvaliton esti. Ordinare tiu sufikso estas uzata nur kiel pseödosufikso, kiel en duala, plurala. La aliaj formoj, - triala, kvarala, - signifas kvaliton malpliofta, kaj pro tio, ili ne estas uzataj en la lingvo.

Nuance, binara estas du aferoj en senco de komplementaj per kontraöaj kuniûintaj aferoj, dum duala estas la kvalito de unuo kun du elementoj. Same nuance, kontrastas inter si dualismo (vd) kaj binarismo (vd).

3. Kio estas duala, aý dualisma, kaj kio estas unuala, aý monisma? Kelkaj dualecoj estas nur dualaj laý kelkaj akceptataj doktrinoj, kaj ne laý aliaj.

Pluraj aferoj povas esti konceptataj kiel dualaj: dualeco de korpo kaj animo, dualeco de matematikaj elementoj, dualeco en metafizikaj principoj, dualeco de polusoj, dualeco de la kontraöoj, dualeco de dekstro kaj maldekstro, dualeco de bono kaj malbono, ktp.

En manikeismo (vd) bono kaj malbono estas du substancoj, îar malbono same kiel la bono estas konceptataj kiel entecaj aferoj. Simplaj homoj imagas batalon inter la bono (Dio) kaj la Malbono (Diablo), kaj ke je la fino venkos la plej forta, - la bono (Dio).

Kontraste, aliaj konceptas kelkajn el la samaj menciitaj aferoj monisme. Materio kaj spirito estas la sama estažo, kun du flankoj: per la sensoj estas perceptata æio kiel materio, sed la materio ne estas nur materio; korpo kaj animo ne estas du substancoj, sed unu substanco, kun du genroj de propraëoj kaj funkcioj.

Per monisma interpreto, Dio kaj la mondo ne estas du, sed unu granda tutažo manifestiøinta per diversaj modoj, inter alie kiel spaco kaj spirito. Bono kaj malbono ne estas du, sed estas nur unu, la bono, dum malbono estas manko de bono, almenaý ïajne.

E. Pauli.

DUALISMO. 1410.

A: dualism. F: dualisme. G: Dualismus. H: dualismo. I: dualismo. P: dualismo. R: (dualizm).

1. Kiel faka termino, estas dualismo erudicia vortformado, ekde dual-a (vd) kaj la doktrina sufikso -ism-o.

Por nomi aferon jam antikva, dualismo estis enkondukata nur modernepoke, je la komenco de la 18-a jc., kiam Thomas Hyde nomis per dualismo al la zoroastrisma metafizika distingo inter Ormuzdo (principo de bono) kaj Arimano (principo de malbono (Historia religionis veterum persarum, 1700, î. 9, p. 164).

Tiam uzis tiujn vortojn, kiel distingo inter bono kaj malbono, ankaý Pierre Bayle, en Dictionnaire historique et critique, 1-a eldono en 1696, 2-a en 1702, artikolo pri Zoroastre. Same, Leibniz jam frue uzis la terminon (Essais de Théodicée, 1710, II, 144, 149).

Christian Wolff faris strikte novan filozofian uzon de dualismo, kiam per tiu nomo li esprimis, ke unuj asertas la ekziston de du substancoj, unu materia, alia spirita, kontraste al monistoj, ke ili estas nur unu (Psichologia rationalis, 1734, § 34).

2. Dualismo estas sistemo de du neredukteblaj principoj, rekte kontraýdiraj inter si. Kontraste, monismo (vd) estas sistemo kiu reduktas iamaniere la dualojn al la unuo.

Ordinare monismo akceptas la dualojn, kondiîe ke fundamente ili estu redukteblaj al la unuo. Ekzemple, korpo kaj spirito manifestiøas kiel estantaj du, sed fundamente ili reduktiøas al unu nura substanco.

Jen doktrino diskonigata per ala erudicia vortformado, - reduktismo (vd).

3. Specoj. Laöforme, dualismo povas esti pli radikala, kaj malpli radikala. Same, monismo estas pli aö malpli radikala. Ekzemple, laöforme estas malsimilaj la konceptoj pri dualismo en Zoroastro, Platono, Aristotelo. Malsimilaj ankaö monismo en Skolo de Eleo, en stoikismo, en spinozismo, en dialektika filozofio.

Laömaterie, dualismo okazas en pluraj instancoj, en la metafizika, en la naturo, en logiko, kaj en îiuj tiuj fundamentaj instancoj redivideblas la specoj de dualismo. Sed ne estas kutime uzata la vorto dualismo en æiu instancoj.

Cetere, unu fundamenta kampo facile miksiûas kun la alia. Kiam la distingo estas inter bono kaj malbono, la afero estas pri metafizika dualismo, kvankam tiu bono kaj malbono povas ludi en la kampo de la dualismo en la naturo.

4. Elstaras la dualismo de bono kaj malbono, konceptataj kiel realaj principoj.

Zoroastrismo (vd), de la 6-a jarcento a. K., estas la unua historia tipa ekzemplo de metafizika dualismo, laý kio bono kaj malbono kunekzistas kiel realaj kontraýuloj. Tiu strikta dualismo okazas ne nur per du distingaj neredukteblaj principoj, sed ankaý per rekta kontraýdiro, konflikte neakordeblaj.

El Oriento penetris en la grekan religion kaj filozofion kelkaj elementoj de tiu strikta dualismo.

La orfea religio rigardis la materion kiel malbonan, la spiriton kiel bonan, kaj praktikis ritojn de purigado.

Same, pitagoranoj elstarigis la kontraston de materio kaj spirito, avertante ankaý pri aliaj dualismaj kontrastoj de la naturo, ekzemple paro kaj neparo, viro kaj virino. La moralo konsistis en la purigo de la spirito rilate la korpon. Tiaj principoj kaj praktikoj restis îe platonanoj kaj neoplatonanoj.

Enkadre de la kristana religio restis purigaj ceremonioj karakteriza de la dualismaj religioj. El tiuj ceremonioj elstaras bapto (vd).

Ene de la kristana religio disvolviûis apartaj pli radikalaj movadoj rilatiûintaj al la orienta dualismo: docetismo (vd), gnostikismo (vd), manikeismo (vd), donatismo (vd), katarismo (vd), ktp. En tiuj formoj de kristanismo kaj aliaj oftas la elstaro de malbonaj spiritoj, Satano (vd) kaj demonoj (vd). Restažoj de metafizika dualismo, precipe per la distingo de bonaj kaj malbonaj spiritoj, konstatiøas en pluraj tradiciaj religioj: islamismo, hinduismo, ïamanismo kaj afrikaj kredoj.

5. Dualismo Dio kaj mondo. Metafizika dualismo signifas ankaö diferencon en la kampo de la kaözoj kaj efikoj, per la divido de la realo en personan Dion kaj kreitan mondon.

Jen dua speco de metafizika dualismo, tre disvastigita, en religioj kaj en filozofio.

Æu Dio kaj mondo estas du? Jen temo diskutata de la filozofoj.

6. Multobleco de la entoj. Ordinare, homoj kredas ke la entoj estas inter si pluraj enkadre de la sama speco.

Tiu multobleco reduktiøas al speco de dualismo, kies kontrasto estas la unikismo, doktrino de la eleana filozofio (Ksenofano el Kolofono, Parmenido el Eleo, Zenono el Eleo). Tiu ontologia unikismo kredis je la neebleco, ke la entoj estu pluraj, ke ili estu kreataj, ke ili moviøu, kaj ke pro tio la diverseco de la entoj estas nur impreso de la sensoj.

La pluraleco okazas en atomismo. Efektive estas malfacile imagi la realon nur kiel pluraj atomoj (vd). Inter la atomoj agas fortoj de altiro kaj de forpelo.

Kiel koncepti tiajn fortojn?

Se æio estas nur kampo de energio, sen efektivaj atomoj, malaperas kelkaj malfacilažoj. Sed kio estas kampo de energio sen atomoj? Jen novaj malfacilažoj.

7. Ankoraý aliaj dualismoj okazas en ontologia kampo:

• divido de la ento en ekziston kaj esencon;
• divido de la ekzisto en aktualon kaj potencialon;
• divido de la esenco en substancon kaj akcidencon;
• divido de subjekto kaj objekto;
• divido de kaýzo kaj efiko;
• divido de fenomeno kaj realo.

Krome, okazas la gnozeologiaj distingoj, inter senso kaj intelekto, inter kono volo.

8. Korpo kaj animo. Vivo kaj morto. Enkadre de la filozofio pri la naturo la îefa dualismo estas korpo kaj animo, morta materio kaj vivanto. Jen kutima uzo de dualismo, enkondukita de Wolff, jam menciita (vd 1410,1).

Estas radikale dualismaj pri animo kaj korpo îiuj religioj kredantaj je aparta loko por la spiritoj post la morto; foje tiaj doktrinoj almetas la metafizikan dualismon, por averti kontraö la malbonecon de la materio.

En la kampo de la filozofio estas radikale dualismaj pri animo kaj korpo gravaj filozofoj - Platono, Kartezio.

Modere dualisma estas tiuj filozofoj, ekzemple Aristotelo kaj Tomaso en Akvino, asertantaj esti du apartaj substancoj korpo kaj animo, sed intime unuiûintaj kiel ne kompletaj substancoj, la korpo kiel determinebla materio, la animo kiel formo determinanta.

Vivo en dualisma doktrino estas komprenigata kiel eniro de animo en la korpon, dum morto estas malapero de la animo, aý foriro. Kontraste, en monisma doktrino morto ne okazas, sed nur cikloj de konstanta vivo, foje manifestiøanta, foje ne manifestiøanta.

9. Logika dualismo diriûas pri la divido inter tio, kio la afero estas, kontraste kun tio, kio ûi ne estas.

Oni ne asertas, sen nei ion. Tiu logika dualismo komenciûas kun la principo de nekontraýdiro, kaj reaperas siamaniere en îiuj difinitaj aferoj.

Îiu aparta esenco elpelas la aliajn; ûi ne kapablas esti, sen esti distinga de la alia. Se la alia apartenas al la sama speco, ûi estas distinga almenaö laýnombre.

Se la diferenco estas pli granda, ûi fariûas aldone laýspeca diferenco.

10. Takse, la homoj kutime akceptas sen kritika ekzameno la dualismajn formulojn kiel strikte dikotomajn.

Kant avertis pri la ebleco de la aprioraj formoj de la konkapabloj. Eble, la afero en si mem ne estas objekto ekster mi; sed mi ne kapablas senti kaj pensi, sen meti iluzie la objektojn de kono kiel estantaj reale ekster mi; nur post averto, mi malkovras, ke la realo estas nur apriora formo de la menso.

Same, tio, kio venas post, estas interpretata kiel efiko; kontraste, tio, kio estis antaý, estas konceptata kiel kaýzo.

Eble la estaëoj estas neýtraj rilate la logikecon de la homa pensamaniero; tio, kio devas esti, eble nur devas esti laý la postulo de la homa menso; la afero en si mem, eble nek estas necesa, nek estas nenecesa, îar tiu esti-necesa kaj esti-nenecesa povas esti nur mensa apriora kategorio, same kiel la koloroj estas subjektiva fenomeno de la sensoj, sed en si mem la afero ne estas necesa, nek nenecesa.

11. Îu korpo kaj psiko estas efektive du, laö la dualismo? Tre rezistaj montriûas la kredoj je la dualismo korpo kaj vivo (aý korpo kaj animo). Okaze de la morto, la imagado preskaý rigardas la animon elirantan kiel birdeton. La animo estas imagata kiel fantomo en maïino (latine spectrum in machina

Kiam rado moviûas pere de ekstera mano, okazas dualismo: maïino kaj mano. Sed eblas imagi, ke la forto apartenas al la maïino mem, kiu moviûus ekde propra potencialo.

Platono jam imagis la animon kiel per si mem kapabla moviûi. Sed li; ne; imagis la korpon kiel memkapablan moviøi.

Sed, kiam oni imagas la eblecon, ke la korpo mem havas tiun kapablon esti vivanta kaj psika, tiam korpo kaj animo komenciûas esti konceptataj monisme kiel estantaj fundamente la sama substanco.

12. La dualisma koncepto, kiu rigardas Dion kiel apartan personon rilate la mondon, estas unuavide sen problemoj. Sed post kelkaj analizoj jam montriûas necese akcepti almenaý, ke la kreo fariûas per konstanta ago, kiu ankoraý daöras kaj neniam finiûas.

Malgraý la biblia aserto, ke Dio ripozis je la sepa tago (Gen 2, 2), Li neniam ripozos, kaj ne bezonos ripozi. Li kunlaboras en îiu ago de la kreitaëoj, laý la doktrino de la kunkaýzo (vd). Pro la malfacilaëoj de la dualisma mondrigardo, oftas la filozofoj definitive akceptantaj la monisman doktrinon, kelkaj simple kun la nomo de monismo, aliaj kun tiuj de panteismo (vd), aý materiismo, aý reduktismo. Sed por îiuj la baroj estas ege grandaj.

Ene de naturo de Dio ne povas okazi dualismo. Esenco (maniero esti) kaj ekzisto kunfandiûas. Objekto pensata kaj kapablo pensi estas nur unu aktuala ago. La subjekto kaj posedata naturo ne distingiûas.

Koncerne la doktrinon pri la kristana Triunuo (vd), la dogmo asertas, ke okazas reala distingo inter la personoj, sed ne de la personoj rilate la naturon. Por klarigi tion, la teologoj provas redukti la nocion de persono al koncepto de rilato de posedo:

la Patro posedas la naturon, kiel la unua, posedanto;

la Filo posedas la naturon kiel ricevinto de la Patro;

la Sankta Spirito posedas la naturon, kiel ricevinto de ambaý.

Kompreneble, æie ajn troviøas malfacilažoj, en monismo kaj en dualismo, kaj en æiu redevidoj de tiuj du fundamentaj formoj de la realo.

E. Pauli.

DUBI, -O (*). 1412.

L: dubito -atum, -are; dubitatio, -onis.

A: doubt; doubt. F: douter; doute. G: zweifeln; Zweifel. H: dudar; duda. I: dubitare; dubbio.. P: duvidar; dúvida. R: (somnevátsja); (somnénie).

1. Etimologie, dubo devenas el la latina dubitatio, siavice el la verbo dubito, -are (= dubi), aý de la adjektivo dubius (= duba), enkadre de la hindeýropa radiko dwi, a dvo (= du).

Verba radiko. Vortformoj: dubi (ntr), dubo, duba, dubema, dubinda, eksterduba, nedubebla, senduba, pridubi (tr), sendube, dubanto.

2. Dubo estas stato de ne distingo inter tio, kio veras, kaj tio, kio ne veras. La kontraýa stato estas la certeco.

Por forpeli la dubon, mi devas atingi la distingon, aý ke io veras, aý ke io ne veras.

La kriterio, por distingi estas la evidenteco (vd). Per la evidenteco, oni scias, æu io veras, aý æu io ne veras. Se mankas la evidenteco, okazas la dubo.

3. Doktrinoj pri dubo. Koncerne al rezultoj, la filozofoj dividiøis.

Skeptikismo (vd) opinias, oni atingas la certecon. En la antikveco la defendanto de skeptikismo estis Pirono (2-a jc. a. K.), kaj pro tio pironismo same signifas.

Simila al skeptikismo estas probablismo (vd), pri milda rilate al rezultoj. Ankoraý pli mildaj estas relativismo (vd), agnosticismo (vd).

Dubo povas havi pozitivajn rezultojn, per forigo de eraroj kaj enkonduko de la kritika penso. Metoda dubo (vd 1414) seræas sisteme la bazojn de la certeco, per elstarigo de la evidenteco kaj sistema ordo de la konoj.

E. Pauli.

DUBO. Metoda... 1414.

A: methodological doubt. F: doute méthodique. G: methodische Zweifel. H: duda metódica. I: dùbbio metòdico. P: dúvida metódica. R:

1. Metoda dubo estas kritika procezo de progreso de la konoj, per kio ili estas metataj sisteme unuj post aliaj kun atento al la strikta konekto de la evidenteco.

Alidire, estas metoda dubo la esploro de konoj laý la vidpunkto de la evidenteco, ekde la unua memstara, øis la fino de la sistema sinsekvo de interdependeco. Estas do metoda dubo atenta al la interrilato de la sistema dependenco de la konoj koncerne al la evidenteco.

Kun kelkaj nuancaj diferencoj, metoda demando kaj metoda esploro, ankaý estas atentaj al sinsekvo de la evidenteco.

Demando (vd) supozas ke oni ne konas, kaj pro tio fariøas la demando. Same, esploro (vd) supozas ke io estas ne konata, kies konon oni seræas; precipe esploro similas al metoda dubo.

Ne dependas metoda dubo rekte de la speco de dubo, kiun oni efektive havas, æu nur fikcia (aý negativa), æu reala (aý pozitiva). Kutime, pri kelkaj konoj oni havas nur la fikcian dubon, pri aliaj la realan. Metoda dubo interesas la rektan esploron de tio kio okazas, kaj ke tio fariøu sisteme.

Fikcia dubo estas pri tiuj aferoj, pri kiuj oni jam havas la certecon, sed oni fikcias la dubon, por konstati denove la informon. La esprimo ne enhavas rekte la nocion de metoda dubo, sed ordinare, kiu fikcie dubas, tiu praktikas la metodan dubon, æar li iras sisteme la vojon de la interplektitaj evidentecoj. Fikcia dubo estas ne formulata dubo, kaj do estas negativa dubo. Efektive fikcia dubanto ne dubas, sed nur metode li demandas pri la sekvo de la sistemo.

Reala dubo estas manko de sufiæa evidenteco, por ke la konanto fariøu certa. Laývorte, en reala dubo oni povas ne distingi inter du.

2. Sendependa kaj dependa evidecoj. En metoda dubo gravas distingi inter la unua memstara semdependa rekta evidenteco, kaj la certecoj inter si dependaj.

Kompreneble, pri la tute unua certeco estas postulenda ke øi estu memstara, sendependa, rekte atingata. Tiu æi unua evidenteco devas esti simpla donitažo, nur fenomenologie pritraktebla, sen iu ajn kursiveco de unu speco de evidenteco al alia.

Jen la fundamenta kritika problemo, kaj kiu servu kiel absolutan deirpunkton. Tiu fundamenta kritika problemo estas solvata per la averto: - kiu pensas, -sendepende ke li certecu aý dubu, - tiu certecas ke li pensas.

Jen la senco de la emfaza esprimo de Kartezio, - cogito, ergo sum.

Koncerne al dependaj certecoj, okazas du specoj de evidentecoj, - implicaj evidentecoj kaj virtualaj evidentecoj.

Okazas implica evidenteco, kiam, ene de eksplicita, troviøas alia evidenteco, kvankam dependa. Tia estas la evidenteco de la aksiomoj, aý principoj.

Virtualaj evidentecoj estas tiuj dependaj de forma efiko, rezultinta el forma kaýzo. Tiaj estas la certeco dependa de premisoj. Ekzemple, se A estas egala al B, kaj se B estas egala al C, la forma rezulto estas ke A egalas al C.

En metoda dubo oni unue atentas al la implicaj konoj, kaj poste al la virtualaj, æar la virtualaj estas en dependo de la implicaj.

3. Æiu serioza scienco kaj filozofio agas per la metoda dubo, per kio oni obeas la ordon de la evidenteco inter la konoj

Sed metoda dubo estas precipe karakterizo de gnozeologio, per kiu komenciøas la metafiziko. Estas ja metafiziko la ununura scienco, kiu komenciøas per prubo de la propra objekto, pri kio øi pritraktiøas. En metafiziko la afero nur antaýeniras, per tio kio je la komenco estas pruvata.

En gnozeologio, Kartezio klare aplikis la metodan dubon cele al absolute unua kono.

"Mi jam antaý longa tempo rimarkis ke, rilate al la moroj, bezonatas kelkfoje sekvi opiniojn, kiujn oni scias esti ege malcertaj, kvazaý ili estus nepridubeblaj, kiel diriøis supre; sed, tial ke tiam mi deziris okupiøi nur pri la seræado de la vero, mi opiniis ke endas ke mi faru tute male, kaj ke mi foržetu, kiel absolute falsan, æion en kio mi povus imagi la plej etan dubon, por vidi æu tute ne restus, post tio, io en mia kredado, kio estas komplete nepridudebla" (Diskurso de la metodo, IV,1).

E. Pauli.

DUCTIO PER IMPOSSIBILE. (L: 1413).

1. Latina esprimo, ekvivalenta al "... per la neebla". La samo estas dirata jene: per contradictoriam propositionem (= per kontraýdira propozitio).

2. Ductio per impossibile estas refuto, en kiu la argumentado avertas, ke la konservo de tezo rezultigas aliajn absurdažojn.

La demonstro ductio per impossibilie fariøas per la modo en Baroco kaj en Bocardo.

E. Pauli.

DUELO (+). 1414.

L: duellum, -i.

A: duel. F: duel. G: Duell; Zweikampf. H: Duelo. I: duelo. P: duelo. R: (duel).

1. Etimologie, duelo devenas el la latina duellum (= millito), pli antikva vortformo, el kiu devenis la samsignifa bellum (= milito). Modernepoke, la signifo absorbis la signifon de milito inter du, pro la ekstera simileco kun la vorto du.

Substantiva radiko. Vortformoj: duelo, dueli (ntr).

2. Duelo estas antaýkonsentita privata batalo inter malamikoj.

3. Principe, duelo æiam estas morala malbona rimedo solvi problemojn, precipe se ûi inkluzivas la eblecon mortigi la perdinton.

Sed proporcie, duelo estas grade malplidanøera ol milito inter grupoj.

E. Pauli.

DULINGVISMO. 1415.

A: F: bilinguisme. G: H. bilinguismo. I: P: bilinguismo. R:

1. Dulingvismo estas movado celanta la adopton ambaýflanke, de la lingvo de la alia grupo, por faciligi la internaciajn rilatojn inter ili.

2. Racia dulingvismo estas la elekto de unu internacian lingvon, samtempe ke æiu nacio konservas sian propran.

3. Principe, unueco de lingvo estas la plej bona formulo por la tuta homaro. Sed pro la kultura pasinteco de la regionoj, æiam oni estas ligitaj al kelkaj naciaj lingvoj.

Tamen, racie oni strebu solvojn por ke almenaý mildiøu la malfacilažoj restantaj de la pasinteco, per la racia dulingvismo.

E. Pauli.

DUMPINGO.1417.

A: dumping. F: dumping; louer. G: Dumping. H: I: P: dumping. R: (démiping).

Substantiva radiko.

1. Etimologie, dumpingo devenas el la angla dump (= elverïi, eksporti).

2. Dumpingo estas vendado kaj eksportado per malaltaj prezoj cele al efikoj kontraý aliaj produktantoj, dum la kompenso fariøas per pli altaj prezoj en la interna merkato.

Nuance, libera merkato estas vendado per simpla konkurenco, akorde kun la aæetanto, dum en dumpingo okazas artifikaj rimedoj por aparta detruo de aliaj merkatoj.

3. Historie, dumping prosperis pro la prospero mem de la industria produktado okazinta ekde la 19-a jarcento.

4. Takse, la etikca aspekto de dumping estas en dependo de la adoptitaj apartaj procezoj kaj motivoj, certe malfacile akcepteblaj.

Dumpingaj procezoj estas adoptitaj pro apartaj motivoj. Foje estas pro la intenco detruj aliajn merkatojn por ebligi la altigon de prezoj. Foje estas simple pro tio ke la ekstera merkato havas la saman produkton kun malplialta prezo, kaj tiam la elsportado nur eblas per la artifika malaltigo de la varoj.

Leøoj devas kontroli la komercon, interne de lando kaj internacie. Sekve, dumpingo estas atingataj de la komerca leøaro.

E. Pauli.

DUNGI (*).1418.

A: hire, engage, employee. F: louer, embaucher. G: dingen. H: emplear. I: implegare. P: empregar. R:(nanimát).

1. Etimologie, dungi devenas ...

Verba radiko. Vortformoj: dungi (tr), dungado, dunganto, dungato, dungi sin, dungiøi, dungito, dungitaro, dungoficejo, maldungi (tr), maldunga mono, sendungado, sendungiteco.

2. Dungi estas mendo per kuntrakto kun difinita salajro homojn, por realigi servojn. Ekzemple, dungi tajpistinon, dungi oforon

Nuance, varbi estas altiri per instigoj al diversaj celoj, dum per dungado oni kontraktas servojn.

E. Pauli.

DUOBLA VERO. 1418.

Esprimo per kiu la skolastikistoj nomis doktrinon de Averoeso pri la rilatoj kaj konfliktoj inter filozofio kaj religio. (Vd en VERO. Duobla... 9802).

DURATIVO (aspekto). 1420.

A: F: G: H: I: P: R: (dlítelnyj).

1. Etimologie, durativo devenas el la latina durus (= dura, malmola), siavice el duro, -atum, -are (= esti dura, daöri).

Substantiva radiko.

2. Durativo estas verba aspekto, prezentanta la agon en daýranta procezo.

En Internacia Lingvo Esperanto la durativa aspekto estas indikata pere de la sufikso -ad. Ekzemple, martelado, klopodado.

E. Pauli.

DUVALENTA.1421.

Vortformado el du kaj adjektiva formo de valento (vd).

Nuance bivalenta (vd) signifas pli erudicie, sed tamen estas la ordinara ekvivalento de duvalenta.

Same, la ordinaria ekvivalento de principo de duvalenteco estas Principo de bivalenteco (vd 0838).

E. Pauli.