DELEGI, -O, -ITO (+) 1095.

L: delego -atum, -are; delegatio, -onis.

1. Etimologie, delego devenas el la latina delego, -are (= sendi anstata anton), kunmeto el de (= de, kiel emfazo) kaj lego, -are (= sendi anstata anton), enkadre de la latina radiko leg- (= leøo). Samdevena estas la latina lex, -gis (= leøo).

Verba radiko. Vortformoj: delegi (tr), delego, delegito, delegitaro. Proksima radiko: delegacio (subst).

2. Delegi estas operacii, pere de reprezentanto, difinitan agon, ekzemple subskribo de dokumento, partopreno en asembleo kiel voîdonanto, æeesto en kongreso.

Pluras la nomoj por signifi variojn de la delego, - deputito, komisiito, legato, vikario, anstataýanto. En æiuj kazoj la fundamenta funkcio direblas per la vorto reprezentanto, kaj kio signifas esti en la loko de alia.

Nuance, deputito estas reprezento kun politika karaktero kaj ordinare por leøfarado, dum delegito signifas reprezenti por pli diversaj funkcioj.

Komisiito estas delegi pri io pli specifa, foje pli faka, pli fidinda.

Enkadre de la Romkatolika Eklezio Apostola Legato estas dirata pri reprezentanto de la Papo por specifaj oficioj. Pluras la specoj de legatoj. Estas nomata Apostola Delegito, legato sendata al aparta regiono kun ordinara povo por agi en solemnažo, aý por por ekzameni la regionan situacion de la eklezio. Estas nomata Apostola Nuncio, legato kun ambasadora funkcio, krom la aliaj en rilato al Eklezio en la regiono.

Vikario estas nomo per kio estas konata pastron en la posteno de helpanto de la parokestro. Oftas nomi al parokestro mem per la nomo vikario, kaj en tiu senco li rigardata anstaýanto de la episkopo en la paroko. La Papo nomas sin Vikario de Kristo, sed laý la interpreto de la katolika kredo, ke li estas reprezentanto de Jesuo.

3. Estas esence al delegito havi la sufiæan kapablon reprezenti la alian, ekzemple, por subskribi dokumenton.

Ne eblas ke azeno estu politika reprezentanto de la popolo en Parlamentejo.

Aliflanke, ne estas necese ke la delegito estu la plej efika. Povas ekzemple okazi ke elektita reganto ne estu la plej kompetenta, sed tamen li estas legitima delegito de la socio.

3. Delegiteco kiel sistemo de efikeco laýnombre kaj laý kvalite. Jen administracio en la servo de la delegiteco.

Pere de la procezo de delegado vastiûas la kapablo de la individuoj por pli nombraj iniciatoj. Ili povas partopreni en pluraj socioj, eæ en pluraj lokoj de la planedo, sen ke ili estu tie persone por plenumi sian parton.

Kiam la delegitoj estas altkvalitaj, perfektiøas la agoj rezultintaj de la reprezentado. Jen pro kio profesiuloju estas rekomendataj kiel la plej bonaj delegitoj en æiu specifa fako. La socia pakto postulas de la civitanoj servojn, kiujn ili plenumas pere de aýtoritatuloj saøe elektitaj, siavice de fakaj servistoj denove kompetente nomataj de tiuj aýtoritatuloj.

4. Fideleco estas postulata de delegito, al tiu, kiu delegas lin por definita tasko.

La deviga fideleco de delegito implicas, ke, per nova operacio, la sendinto povas malpravigi kaj misfari tion, kion li faris.

Kompreneble tiu afero de delegiteco, - æar pro tio ke estas ago inter pluraj civitanoj, - devas esti antaývidita de civila leøo, por difini detale la respondecon kaj por eviti konfuzažojn.

Elstaras la problemo de fideleco kiam la delegiteco situas en politika kampo.

Neniu estas devigata al partia fideleco, æar æiu povas foriri el la partio. Tamen, delegito de partio devas esti fidela al ricevita tasko.

Gravas do difini la taskon de la ricevita delego. Komenciøas la difino per la politika partio (vd) mem kiel institucia instrumento destinita al organizado de la popola reprezentado. Daýras la difino pri kion faru la politika delegito; jen kiam ne facile determineblas en kiaj limoj metiøas la politika fideleco de la deputito.

E. Pauli.

DELEKTI, -O. 1096.

L: delecto, -atum, -are; delectatio, -onis.

1. Etimologie, delekto devenas el la latina delectatio (= plaîo), el la verbo delektor, -ari (= plaæi), kunmeto el de (= de, kiel emfazo) kaj laceo, -ere (= delogi), enkadre de la latina radiko lax (= delogo). Komparu kun la samdevena delico.

Verba radiko. Vortformoj: delekti (tr), delekto, delekteco, delekti i, delektinda.

2. Delekto estas aktiva partopreno en la sentado de plezuro intense agrabla, pura (sen miksiøo kun aliaj malagrablaj elementoj), kun nuanco de konsento. Ekvivalento de la vortformado delicumi (el delico kaj -umi) (vd 1097)..

Delektanto tendencas daýrigi la plezuron, kiun li faras esti longa (latine, delectatio morosa).

Rememoro de kelkaj delektigajn agojn povas revenigi la delekton; jen la memora delektiûado, ankaý nomata delectatio morosa. En tiu kunteksto situas kelkaj aspektoj de sopiro (vd) kaj saödado (vd), æar estas sentoj pri io, kio jam ne ekzistas, sed tamen estas agrable rememori tion.

Enkadre de la klasifikado de la sentoj, delekto estas sub la kupidecaj (vd 7838), kun æeesto de la objekto, siavice sub la pozitivaj afekcioj (vd 0093).

3. Principe îiu delekto estas psikologie kaj morale bona, îar ûi rilatas al la feliîo ûenerale.

Nur akcidence kaj en malrektasenco oni povas koncepti, ke delekto pri io ajn estu malbona.

La moraleco de la delekto en si mem æiam estas morale bona, sendepende ke la antaýa ago estu, aý ne estu bona.

Daýriganta delekto (latine delectatio morosa), rilata precipe al seksa delekto, estas taksebla per la principo, ke æio agrabla estas en si mem bona, kvankam ne æiu kaýzo en si mem ankaý estu.

Povas okazi seksajn movojn sendepende de intenco. La rezultinta delekto estas taksata bona, sendepende de la kaýzo, kaj sekve povas esti øuata sen morala problemo.

Post perforta seksumado, akcepteblas la agrabla sento, kies evoluo per si mem normale devenas.

Sed oni estu prudenta, pro tio ke tre agrablaj aferoj incitas al praktikado de la koncernaj kaýzoj, foje bonaj, foje malbonaj!

E. Pauli.

DELIBERI, -O (N). 1097.

L: delibero, -are; deliberatio, -onis.

A: deliberate; deliberation. F: delibérer; delibération. G: H: deliberar; deliberación. I: deliberare; deliberazione.P: deliberação. R:

1. Etimologie, delibero devenas el la latina deliberatio (= pripensado, decido kun pripensado), kunmeto el de (= de kun funkcio de fortikigo) kaj libero, -are (= liberigi).

Verba radiko. Vortformoj: deliberi (tr), delibero, delibere, deliberativa.

2. Delibero estas aktiva mensa konsidero, per komparo de pluraj motivoj kaj pluraj eblecoj de decido, kun fina elekto de unu el la eblaj farendaj decidoj. Ekzemple, delibera asembleo estas tiu, kiu diskutas suverene aferojn pri kiuj ûi havas kapablon de decido.

Por esplori, kio estas delibero, kaj kio la cetero, estas necesa atento al tio, kio fakte okazas en la interno de la du operacioj, - la mensa (logika) kaj la vola (impulsiva). Oni rekte priskribas tion, kio okazas, kaj do fenomenologie. Ne okazas demonstriva analizo nek sintezo, æar æio estas senpere konstatebla, kvankam malfacile priskribebla en la detaloj.

Okazas du specife diferencaj operacioj, - tiu de la menso, en delibero, kaj tiu de la volo, kiu post la delibero, decidos.

Efektive, decido (vd) estas la iniciato mem, per kio la volo determinas fakte voli, kaj ne rekte inkluzivas la antaýan aktivan prikonsideron fare de la menso, kiu kondukas al la elektita determino de la volo,

Nuance, komparo (vd), konsilo (vd), interkonsiliûo, demando (vd), ankaý estas procedoj diskutantaj kaj ekzamenantaj îion antaý la vola decido, sed ne decidas tiel precize pri la elektenda decido. Delibero inkluzivas la aktivan konsideron pri la motivoj de la fina elekto, en kiu elstaras la kompleta pripensado, kiu firmiøas en klara juøo, pri kio farenda.

Principe, komparo okazas en æiu juøo antaý la farenda aserto; sed øi estas aparta grava en delibero.

Koncerne al partopreno, delibero povas esti individua, kaj en tio distingiûas de konsilo kaj interkonsiliûo, fare de pluraj.

Demando signifas pli vaste, pri la konoj øenerale, sed ankaý pri tio interesa al decido.

3. Enkadre de la procezo de la ago de volo okazas, flanke de la menso, la sinsekvo de du juøoj:

• praktika juøo (de la mensa delibero, antaý la volo),
• lasta praktika juøo (mensa partopreno dum la volo okazas).

Estas praktika juûo la mensa elekto, per kio la mensa delibero jam decidis pri la elektenda ago.

Lasta praktika juûo okazas dum la vola decido, kiu, pro tio estas racia ago, æar samtempe konscia. Alia esprimo estas praktiko-praktika juøo.

3. Edukado por la delibero. Oni eduku la homojn por kutime serioze deliberi pri ampleksaj kaj gravaj aferoj.

Sed oni komencu per fenomenologia montrado de la la strukturo mem de; la delibero kaj libera ago, funkcias, kiel žus klarigita.

En la sekvo oni avertu, ke la decido mem devas esti absolute energia, laý decidismo (vd), tio estas, ne nur fronte al motivoj, sed kiel rekte kreiva volo, tiel kiel la dia volo.

Trie, oni prezentu ankaý la superajn celojn de la homa vivo, - la individuajn celojn, la grupajn celojn, precipe la humanismajn (vd), fine la tutažajn celojn, la metafizikajn, inkluzive religiajn. Do, lernu homo elpensi kaj deliberi pri æiuj gravaj celoj.

E. Pauli.

DELICO (Supl) . 1098.

L: delicia, -ae.

1. Etimologie, delico devenas el la latina delicia (= delico, plaîo), siavice kunmeto el de (= de, kiel emfazo) kaj laceo, -ere (= allogi, delogo), enkadre de latina radiko lax (ruzeco, delogo).

Substantiva radiko.

2. Delico estas altkvalita plezuro, karakterize pura, sen miksaëo de ne plaîaj elementoj. Estas delico delikata ûuo.

Nuance, delekto (vd) estas aktiva partopreno en plezuro, dum delico elstarigas la ûuon mem de bonkvalita sento. Ekzemple, delica frukto, delicoj de la Paradizo (vd), la promesitaj delicoj de la îielo (vd).

Enkadre de la klasifikado de la afekcioj (vd 0092) kaj klasifikado de la sentoj (vd 7838), delico estas en la genro de kupidecaj sentoj, atingeblaj sen neceso de strebo, kaj en la kadro de la pozitivaj, æar per akcepto de la objekto.

E. Pauli.

DELIKATA, -ECO (*).1100.

L: delicatus, -a, -um; delicate (adv).

1. Etimologie, delikateco devenas el la latina delicatus (= delikata, malforta, alloga), el radiko origine nur latina delicatus.

Adjektiva radiko. Vortformoj: delikata, delikateco, delikatažo, delikatsenta, maldelikata, maldelikatulo, sendelikata, trodelikateco.

2. Delikateco estas io ne tro forta, kies malforteco kaj senforteco agas milde, kaj fariûas agrabla, precipe por la sensoj. Ekzemple, delikata haýto, delikata koloro, delikata parfumo, delikata floro.

Figure, facile rompeblaj aferoj, kaj kiujn oni flege zorgas; ekzemple, delikata porcelano, delikata vazo, delikata sano.

Nuance, malforta estas nerezista, dum delikata elstarigas la plaæan aspekton kaj manumon.

3. Takse, la delikateco montriûas esti valoro alte estimata de la homoj. Delikateco oftas en virino, sed estas valoro propra al îiu bone edukita viro.

En socio, delikateco ekvialentas al civilizita homo. Socie, delikataj homoj estimas unuj la aliajn.

En seksa kunvivado la delikateco havas apartajn efikojn, kaj pro tio ûi fariûas motivo de sukceso de la pli kapablaj geamantoj.

4. Aparte interesa en arto, la delikateco fariûas estetika valoro, per kio detaloj estas akordaj al kutima sensiveco.

Certe, tiu delikateco troviøas en kelkaj stiloj pli ol en aliaj. Enkadre de manierismo (vd) oftas la delikateco. Same en impresionismo (vd), ekzemple, en la pentražoj de Renoir (1841-1919).

Kompreneble, la postulo je estetika delikateco okazas malsame en homoj.

Sed æiuj estas kutime sufiæe senseblaj al øi. Rekomendindas, ke la arta eduko, atentu la estetikan delikatecon kiel atingenda celo.

E. Pauli.

DELIKTO, -ECO. 1101.

L: delictum, -i.

1. Etimologie, delikto devenas el la latina delictum (= delaso, forlaso, delikto), siavice per kunmeto de la prepozicio de (= de, kiel emfazo) kaj linquere (= lasi). Semantike, la figura senco de delaso fariûis la propra senco de delikto.

Substantiva radiko. Vortformoj: delikto, delikti (ntr?), delikteco, deliktaro, deliktado.

2. Delikto estas volonta ago kontraý la rajto de alia, en formo antaývidita de la leøo kiel punebla.

En tiu difino estas antaýviditaj tri elmentoj: ekstera homa ago – objektiva elemento, aý materia; kulpo, - subjektiva elemento, formala, morala, psika; leøo, kiu malpermesas agon, kaj punas, - jura elemento.

Nuance, krimo (vd) estas grava kontraýleøa faro, dum delikto ne rekte rilatas al la grado de graveco, sed nur al kontraýleûeco.

Delikteco estas la abstrakta nocio de la delikto mem, kaj foje rigardata kiel deliktado, kiel aro de deliktoj en sinsekvo.

Laý la vidpunkto de la rezulto, delikto estas: plenumata, frustraciita.

Koncerne al juro, aý al tribunalo: civila, politika.

1126

4. Laýmaterie, deliktoj pluras.

Hontindas la delikto de intenca demoralizo (vd 1126).

Gravas la politika delikto, rilata al æio tio, per kio civitanoj estas ligitaj per socia kontrakto.

Okazas tri subspecoj:

5. Sociologia kaýzo de la deliktado. Esploras sociologio la interagojn kreantajn tiun situacion, en kio la homoj tendencas delikti. Kompreneble, oftas la interpretoj, æar tiu problemo estis okupo de la registaro de æiuj tempoj.

Elstaras du fundamentaj opinioj pri la kaýzoj de deliktado.

Laý unuj (ekzemple Robert Badinter) la kaýzoj situas en la socio mem. Deliktado dependus de la struktura tipo de la ekonomika kaj politika organizado de la lando. Sekve, per adekvata socia strukturo estus eble redukti konsiderinde multe la deliktadon.

Tiu interpreto baziøas sur la principo, ke homo estas produkto de la medio, depende de kio, li fariûas bona civitano, aý deliktanto.

Aliaj (ekzemple, Alain Peirefitte) supozas, ke en îiu speco de socio restas la marûenaj homoj. Pro tio la premaj metodoj estas necesaj, kaj nur per tiuj rimedoj la socio havas garantiojn kontraý la deliktado. Premaj metodoj tamen povas sukcese revenigi deliktantajn homojn al la racio.

Tiu interpreto estas pli en la fundamento, æar ne æiuj homoj egalas. Sed premoj ne facile atingas la fundamenton de la problemo de malegalaj homoj, pro tio ke æiuj rajtas al sia individueco.

Paradokse, homoj nur povas esti arestataj post la delikto. Homoj ne povas esti punataj per rekta mortigo; oni nur povas mortigi homon dum sindependo

E. Pauli.

DELIRI, -O (*). 1104.

Gr: : " < \ " , -" H . L: deliro, -avi, -atum, are; delirium, -ii.

A: be delirious; delirium. F: délirer; délire. G: irrereden; Wahnsinn. H: delirar; delirio. I: delirare; delìrio. P: delirar; delírio. R: (brédit); (bred).

1. Etimologie, deliro devenas el la latina delirium (= alieneco), siavice el deliro, -are (= devii la trajton, aý la sulkon de plugilo, deliri), enkadre de la eýropa radiko leis (= trajto).

Verba radiko. Vortformoj: deliri, deliro, delira, deliražo.

2. Deliro estas ne normala psika stato, karakterizata de halucinaj imagoj, kiuj foje gvidas ankaý anormale la agojn de la deliranto.

La rilato de deliro al demenco situas en tio, ke deliro estas simptomoj de demenco. Sed ne æiuj deliroj okazas pro demenco; ankaý aliaj malsanoj povas okazigi deliron.

3. Specoj. Elstaraj kelkaj deliroj, per la objektoj patologie elstarigataj.

Megalomanio estas deliro de grandeco, frenezo je memekzalto kaj æiograndigo, kun inventoj de objektoj en tiu kunteksto, kiel esti, ekzemple, eminenta persono, riæulo, imperiestro, majesta Dio.

Inversa estas deliro de persekutado, per kio homo patologie kredas ke aliaj agas por malhelpi lin.

4. Platono komparis la poezian inspiron kun aparta deliro.

Estas konate, ke la ekscitiøo fare de tuberkulozo influas la asociiøon de imagoj, kun rezulto por la poezio de mirindaj esprimoj. Same okazas al mistikuloj, kiam atingatoj de tuberkulozo, æar tiam ili prezentas brilajn pensojn, per ne ordinaraj imagoj. Sed oni prudente ne kredu ke en tiaj situacioj okazis supernatura revelacio.

E. Pauli.

DEMAGOGO (+); DEMAGOGIO (+).1106.

Gr: * 0 : " ( T ( ` H , -@ Ø ; * 0 : " ( T ( \ " , -" H .

A: demagoge; demagogy. F: démagoge; démagogie;. G: Demagoge, demagogisch (adj.); Demagogie, Poebelherrschaft. H: demagogo; demagogía. I: demagogo; demaggogía. P demagogo; demagogia. R: (demagóg); (demagógija);.

1. Etimologie, demagogo devenas * 0 : " ( T ( ` H (= gvidanto de popola grupo), kunmeto el * ­ : @ H (= popolo) kaj V ( T ( ` H (= gvidanto). Tiu vorto disvastiøis en Okcidento per la mezepokaj latinigitaj tekstoj de Aristotelo. Rimarku similan vortformadon en pedagogo.

Substantiva radiko.

2. Demagogio estas kapto de la popola akcepto per uzo de vanaj sed alogaj rimedoj, precipe per vortoj, promesoj.

Jam la antikva Herodoto (Historio, III-80-82), parolante pri formoj de regado (vd), distingis inter tri fundamentaj formoj, - regado de unu, regado de malmultaj, regado de pluraj, - kiam li komentis, ke la tria estas kapabla degeneri kaj fariøi demagogio. Same ripetis Platono (Pol., 291 d-e) kaj Aristotelo (Pol., III, 7. 1279a 27).

En tiu aæa senco, demagogio ne estas legitima formo de reøimo, sed deviita stato de la greka demokratio, aý de la latina respubliko.

3. La demagogia misformita demokratio kreas en la menso de la popolamaso la impreson de libereco. Sed tiu difuza karaktero de libereco de demagogio estas efektive la tiraneco de la demagogoj, foje kapablaj fariøi popularaj diktatoroj.

Kutime, demagogoj agas per popularaj movadoj, anstataý per la instituciitaj formoj de parlamento kaj tribunaloj. Per agitiøo de la amasoj, demagogoj kapablas malstabiliøi la regulan registaron kaj okazigi socian kahoson.

En socio estas necese agi por perfektigi la institucioj, sed per la normalaj rimedoj de la jam ekzistantaj institucioj.

E. Pauli.

DEMANDI, -O (*). 1107.

L: interrogo, -atum, -are; interrogatio, - onis.

A: ask; quest; question, interrogatio. F: demander, questionner; demande. G: fragen; Frage. H: preguntar; pregunta. I: domandare; domanda. P: perguntar; pergunta. R: (spratchivat); (voprós).

1. Etimologie, demandi devenas, tra la franca demander (= demandi, peti), el la latina demando, -are (= liveri, transdoni), kunmeto el de (= de, kiel emfazo) kaj mandare (= fide liveri).

Denove, mandare estas kunmeto el manum dare (= doni al alia mano). Fine, la latina manus (= mano) estas enkadre de la eýropa radiko man- (= mano). Rilatas al tiu interpreto mandatum (= mandato), comandare (= komandi).

Verba radiko (tr). Vortformoj: demandi (tr), demando, sin demandi, demandado, demandaro, demandema, eldemandi, pridemandi.

2. Demando estas peto de informo.

Nur figure oni demandas al la aferoj mem.

Proprasence, demando fariøas al personoj, kiujn oni jam supozas scii tion, pri kio oni demandas.

3. Enkadre de la logiko kaj gnozeologio, demando estas juûo en stato de formado. Kiu demandas, jam scias ion, kaj nun strebas plibonigi tiun komencon de kono.

4. Psikologie, okazas la demando al si mem. Sed tio estas nur konstato pri la propra stato. Aliflanke, tiu konstato pri la propra stato tre valoras.

Okazas tio, kio estas komuna al æiuj homoj. Sed æiu individuo estas ankoraý sian striktan individuecon.

Psikanalize demando situas enkadre de aparta animstato. Per demandoj psikiatro ofte malkonstruas falsajn psikajn kompleksojn.

Demand-introspekto (Ausfrage-Methode - introspection expérimentale) estas psikologia metodo aparte disvolviøinta enkadre de la skolo de Würzburg (Külpe, Binet).

5. Pri la morala devo demandi kaj respondi oni malsame opinias.

En gravaj aferoj demando kaj delibero (vd) estas necesaj.

Koncerne al devo de respondo, ordinare homo rajtas konservi sekreton. Pro tio, neniu estas devigata respondi, pri kio ne decas demandi.

Neniu estas devigata informi, pri vero, en kazo de danøero por aliaj.

Sed akcidence, respondo povas eviti malbonon.

6. Kiel metodo kaj literatura øenro (dialogo), demando kaj respondo estas interesa didaktika linguažo.

En lernejo la instruo per demando kaj responde kreas aktivan etoson.

Dialogoj de Platono kaj de platonistoj øenerale estis historia formo de filozofia verkado.

Katekismo (vd) estas didaktika genro de ekspono de doktrino per sinsekvo de klaraj demandoj kun la koncernaj koncizaj respondoj. Tre uzata formo de tradiciaj religioj, katekismo estis modernepoke utiligata ankaý por aliaj instruoj al publiko. Celas katekismo nur klare disvastigi, sen diskuto pri la enhavo.

E. Pauli.

DEMARKACIO. 1110.

A: demarcation. F: démarcation. G: Abgrenzung. H: demarcación. I: demarcazione. P: demarcação. R: (razgranichénie).

1. Etimologie, demarkacio devenas, tra latinidaj formoj, kunmeto el la latina prepozicio de (= de) kaj la ermana marka (= limo, bordo) (latinigita per marca) enkadre de la eýropa radiko marg- (= limo, bordo). Komparu al la samdevena latina margo, -inis (= bordo, marøeno).

Substantiva radiko.

2. Demarkacio, en jura kunteksto, estas oficiala limofiksado de lando, regiono, terpeco.

3. Demarkacio de problemo estas, en metodiko, determino de la preciza esplorenda demando, proponita de aparta projekto (vd).

Per tiu demarkacio fariøas la averto pri tio, kio jam estas konata, kontraste al la serîenda.

Aldone, la demarkacio prezentas historie kaj kritike jam ekzistantajn hipotezojn de solvo.

Do, la demarkacio de problemo, per precizaj determinoj, garantias klaran vojon kaj celon al esploristo.

4. Gnozeologia demarkacio konsistas en la determino de tio, kio efektive valoras kiel serioza kono. Sed por demarkacii tion, kio estas valora, estas necesa uzi kriterion de demarkacio.

Neopozitivismaj filozofoj proponis kiel kriterion de demarkacio en sciencon, kaj en filozofio øenerale, la testeblecon. Estus do gnozeologie valora (scienca) nur tio, kio estas testebla. La aliaj propozicioj, - nur formalaj, - restus kiel ne havantajn signifojn (ne sciencaj).

Karl Popper tamen reagis ene de la neopozitivisma kunteksto, kaj proponis kiel demarkacian kriterio la falsigeblecon (vd).

.. Sed oni avertis ke ankaý tiu kriterio prezentas malfacilažojn, æar teorioj enhavas internajn karakterojn ne æiam pritrakteblaj sammaniere. Tamen, iamaniere, la kriterioj estas necesaj por taksi gnozeologie la konojn, inkluzive teoriojn.

5. Enkadre de la racionalismaj gnozeologioj la averto estas, ke ne eblas la empiria scienco sen antaýaj pure raciaj elementoj.

Efektive, ne eblas doni al raciaj konoj la karakterojn de la empiriaj. Inverse, ne eblas doni al la empiriaj konoj la karakterojn de la raciaj.

Cetere, la du kampoj, - racia kaj empiria, - ne estas reale dividitaj. Racia kaj empiria realažo estas abstraktažoj de la sama realo.

E. Pauli.

DEMENCO. 1111.

Gr: B " D V < @ 4 " , -" H . L: dementia, -ae.

A: dementia. F: démence. G: Bloedsin, Schwachsin. H: demencia. I: demenza. P: demência. R: (slaboúmie).

1. Etimologie, demenco devenas el la latina dementia (= demenco, frenezeco), kunmeto el de (= de, kiel seniga) kaj mens, -tis (= menso).

Substantiva radiko. Vortformoj: demenco, frua demenco, senila demenco, demenculo.

2. Demenco estas psika malkapablo kohere funkcii, ordinare pro organa definitiva difektiøo. Ekzemple, malsani je demenco .... ....

Eventuala organa perturbo povas okazigi la samajn perturbojn, sed fakte ne difektigas la organojn mem, per kiuj manifestiøas la psika vivo, kaj pro tio ne estas efektiva demenco.

Nuance, alieneco (vd) diriøas rekte pri la sintomo, per kio demenculo fariøas nealøustigita kaj malatenta je la medio, dum la demenco inkluzivas la strukturon mem de la demenceco.

Frenezeco (vd) denotas precipe la malkoherajn aspektojn de la demenco, kiel ekzemple la neprudentajn agojn, la furiozajn procedojn, kaj diriøas ankaý pri ïokaj kondutoj de senlime kuraøaj homoj.

Paranojo (vd), malsame ol en la origina øenerala greka senco, estas vario de psikozo, kun iom da deliro, megalomanio, mistikismo.

3. La rilatoj de la socio al la demenculo antaýsupozas ke ili ne kapablas agi respondece, tiamaniere ke pri ili respondecas la koncerna familio.

En kazo de danøero, demenculo devas esti adekvate kontrolataj, kaj de la familio, kaj de la socio. Kompreneble, demencaj malsanoj postulas fakajn hospitalojn.

E. Pauli.

DEMISIO. 1112.

L: demissio, -onis.

A: demission. F: démission. G: Niederlegung. H: dimisión. I: dimizione. P: demissão. R: (otstávka).

1. Etimologie, demisio devenas el la latina demissio (= malaltigo, defalo, humiligo), kunmeto el de (= de, kiel seniga) kaj mitto, -issum, -ere (= malligi, sendi).

Verba radiko. Vortformoj: demisii (ntr), demisio.

2. Demisio estas rezigno de regantoj aý oficistoj. Ekzemple, demisio de ministro, de kabineto, de funkciulo, de episkopo.

Nuance, degradi (vd) estas nur malaltio je rango, dum demisio forlasas la postenon.

3. Povas okazi demisio pro malsano, pro alta aøo, pro politika malakordo.

Kutime honestaj homo demisias, kiam jam ne restas ebleco efike plenumi la postenon. Efektive mankas, ekzemple, al tre maljunaj homoj, - precipe se ili estas malsanaj, - la imagkapablon por inventi novajn solvojn por problemoj kiuj kumuliøas tra la jaroj.

E. Pauli.