DEFALO. 1067.

A: decay; declination. F: declin; chut. G: Verfalenheit. H: caida. I: caduta. P: declínio; queda; caída. R: (otpadénie).

1. Vorformado per kunmeto el de kaj verbo fali (vd), substantivigata.

2. Defalo estas stato de defalintaj, tio estas, de plibona situacio en malplibonan. Ekzemple, defalo de la civilizacioj, defalo de la anøeloj, defalo de la homo. Similaj konceptoj: ruino, dekadenco, degenero, devojiøo, degradiøo.

3. Defalo havas ontologian sencon, pri kiu avertis Kierkegaard, kaj emfaze Martin Heidegger (Sein und Zeit, ' 38).

Konsidere ke homo havas sian efektivan realon, kaj kiun li povas kultiv, li tamen povas defali de tiu stato en la vulgarecon, fariøinta speco de anonimulo.

Kompreneble, pri sia propra realo æiu povas fari sian koncepton. Estas el tiu grado ke æiu povas defali.

Esti por la morto, jen la ekzistencialisma koncepto de Heidegger pri la homa realo. Formeti tiun imagon estas jam defalo de la efektiva realo.

4. Origina defalo estas fundamenta doktrino de kristanismo.

Al tiu kredo de origina defato, okazigita de la unuaj gepatroj, rilatas la aserto, ke Jesuo savis la homojn.

Aldone tiu procezo de savo ankoraý postulas la kredon je la Triunuo kaj en kies nomo fariøas la rito de bapto (vd). Jen afero teologia, kiu tamen postulas striktan pruvon, æar funde afekcias la koncepton pri homo.

E. Pauli.

DEFENDI, -O (*).1068.

L: defendo, -sum, -ere; defensio, -onis.

A: defend; defens. F: défendre; défense. G: vertheidigen; Vertheidigung. H: defender; defensa. I: difèndere; difesa. P: defender; defesa. R: (zatchitchat); (zatchíta).

1. Etimologie, defendi devenas el la latina defendo, -ere (= defendi, helpi, pravigi, apartigi, forpuþi), kunmeto el de (= for, de) kaj fendere (= puþi, bati, kolizii, vundi), enkadre de hinde ropa gwhen (= kolizii, vundi).

Komparu kun la samdevena: offendere (= ofendi) (vd).

Verba radiko. Vortformoj: defendi (tr), defendo, sendefenda, sindefendo (vd). Proksima radiko: defensivo (vd 0976).

2. Defendo estas protekto kontraý atako. Ekzemple, defendo de boato kontraý vento; defendo de urbo; memdefendo.

3. La agresema karaktero de æiuj estaĵoj diversigas la formojn de defendo kaj la materiajn specojn de defendo.

Inter la formoj de defendo, postulas apartan konsideron la legitiman defendo (vd 1070).

Inter la celoj de la socia kontrakto, per kio kreiøas la Þtato, estas la kolektiva sindefendo. Pro tio, estas instituciita la ofico de polico (vd).

4. Milito (vd) estas sindefendo de Þtato kontraý agreso de alia samnivela Þtato.

Ne eblas justigi militon de simpla atako.

5. Defensiva armado estas priventa sindefendo, jen de la individuoj, jen de la Þtatoj.

Kompreneble, individua sindefendo supozas la rajton havi armilon. Tamen, estas tre danøera tiu rajto de civitano esti armita por sindefendo.

Sekve, la civila uzo de armilo devas esti perfektigata de la leøo, precipe pri la speco kaj pri la kvanto.

6. Defensiva armado de la Þtato kontraý aliaj Þtatoj estas io tre elspeza. Pro tio ne povis okazi øis nun la sufiæan evoluon de la civilizacio.

En la pasinto esti ofte malbone uzata la priventa armado de la Þtato. Tiu malbona uzo fariøis kontraý aliaj Þtatoj, per militoj de konkero. Ankaý estis uzata interne por decidi pri akiro de politika povo sen la elekto fare de decido de la plimulto.

E. Pauli.

DEFENDO. Legitima ... 1070.

1. Facile oni komprenas la rajton al legitima defendo, æar la unua fundamenta rajto de æiu individuo estas ekzisti, kaj konservi siajn vivrimedojn.

Laýmaterie, degrado povas esti de personoj, de socioj, de fizikaj aferoj.

4. Gravas la degradiøo de energio, fake esplorata en fiziko.

Pri tio, francoj disvastigis la vortuzon degradation, precipe Joufret (Introduction à la théorie de la énergie, 1883) kaj Bernard Brunhes (La dégradation de l’énergie, 1899), kaj angloj la vortuzon dissipation of energy, fare de W. Thomsen (Lord Kelvin).

La fenomeno de degradiøo de la energio konsistas en tio, ke øi miksiøas iom post iom specifa medio, fariøinte progreseme mal pli perceptata de la sentoj, sen ke tamen malkresku la kvanton.

E. Pauli.

DEIKTIKÓS (Gr: 1074).

Greka adjektivo * , 4 6 J 4 6 ` H , signifanta kapabla pruvi, demonstri, montri. Tiusence, * , 4 6 J 4 6 ` H estis uzata erudicie, en ontologio, fare, ekzemple, de C. A. van Peursen (Wirklichkeit als Ereignis. Eine deiktische OntologieI,1971).

E. Pauli.

DEISMO (Z). 1076.

A: deism. F: déisme. G: Deismus. H: deísmo. I: deismo. P: deísmo. R:

Religia sistemo sen supernaturalismo, nomebla ankaý diismo (vd).

Zamenhof uzis deismo, sed eblas la alia formo.

1. Erudicia nomo, formita ekde la latina Deus (= Dio), aperinta kaj disvastiøinta ekde la 16Ş jc.

"Ekzistas multaj, kiuj deklaras kredi je la ekzisto de iu Dio kaj iu dieco, kiel turkoj kaj judoj. Mi estis aýdinta diri, ke ekzistas tiaj en nia regiono nomataj deistoj, per vorto tute nova, kiun ili volas oponi al ateismo" (Viret, Kristana instruo, 1564).

Substantiva radiko.

2. Deismo, principe, signifas la samon kiel diismo (doktrino proponinta la ekziston de Dio).

Sed historie, deismo estas aparta diismo; unu estas la deismo de socinianismo (vd), sen la Triunuo; alia estas la deismo de la luma jarcento, pli disvastigita kaj kiu estis adoptita de framasonismo (vd), sen revelacio kaj sen ritoj (sakramentoj) kun supernaturaj efikoj.

Pro tiu nuanca diferenco, eblas paroli pri deisma diismo kaj ne deismaj diismoj. Efektive okazis pluraj uzoj fare de la unuaj filozofoj de la vorto deismo, al kio oni devas esti atenta, sed nur pro historiaj semantikaj uzoj de la nomo.

3. Kiel nomo de la anoj de Socinio (1525-1562), deismo signifis teismon kontraste al ateismo; samtempe, socinianoj neis la Triunuon, kaýze de kio ili estis perforte eksterminitaj. Pro tio la restantaj, poste adoptis la nomon unitarianoj (vd).

4. La æefa formo de deismo, kaj kiu definitive heredis la nomon, ekfloris en Anglio, kun Herbert el Cherbury (1581-1684), Matthew Tindal (1657-1733), John Toland (1670-1722), Samuel Clarke (1675-1729), (1656-1733), Hume (1711-1776).

La sama æefa formo de deismo disvastiøis en la kontinenta Eýropo dum la luma jarcento, precipe per influo de Voltaire. En tiu klimato de deismo disvastiøis framasonismo (vd) øenerale.

La fundamenta deisma tezo insistas en tio, ke la saøa Dio kreis sufiæe bonorde la mondon. Sekve ne estas neceso de oftaj diaj intervenoj pere de mirakloj, nek estas necesaj superstiæaj ritoj en religio. Framsonaj simboloj ne estas ritoj, sed erudiciaj figuroj por klarigi doktrinojn kaj averti pri devoj.

5. Takse, deismo trovis, kompreneble, viglan kontraýan reagon de la ekleziaj instancoj, æu katolikaj, æu protestantaj.

La kreskemaj malfacilaĵoj de la biblia ekzegezo estis unu el la kaýzoj kiu fortikigis deismon kiel movadon.

Kohere la kontraýa reago de la ekleziaj instancoj devis pli insiste prezenti siajn pruvojn pri la diaj intervenoj en la mondon per mirakloj, precipe pri la supernaturaleco de la biblio, kiel revelaciita kodo de doktrinoj, kaj de la eklezio kiel dia institucio, inkluzive de la ritoj.

E. Pauli.

DEK (*). 1077.

Gr: * X 6 " . L: decem.

A: ten. F: dix. G: zehn. H:diez. I: dieci. P: dez. R: (désjat).

1. Etimologie, dek devenas el la greka * X 6 " (= dek), enkadre de la hindeýropa radiko dek’m (= dek). Jen komuna radiko al æiuj formoj de la vorto en hindeöropaj lingvoj.

Adjektiva radiko. Vortfdormoj: dek, deka, deko, dekestro, dekobla, dekono, dekonaĵo, dekope, dekumo, dekumi (tr), dekdu, dekdua, dekfoje, dekkelke, dudek, tridek, ktp.

Proksimaj radikoj, surbaze de la greka: deka (antaý mezurunuoj), dekalogo, dekano. Surbaze de la latina formo: decimala, decembro.

2. Dek estas numeralo esprimanta naý plus unu.

Per decimala sistemo de numerado, la sinsekvo ripetiøas post æiu dek nombroj. Tiu sistemo jam estis konata de la antikvaj egiptanoj; per la egipta influo, jam frue uzis øin la israelidoj.

Paralele, sed ne tiel bone organizite, funkcias la sistemo per dekduoj; dekdu dekduoj fariøas la groso, ekvivalenta al nombro 144.

Oni diskutas, kiu sistemo estas plibona, - æu per dekoj, æu per dekduoj. La natura fakto, ke la homaj fingroj estas dek, faciligas la rekonon de la deko.

Aliflanke, la numero 12 enhavas la propraĵon, per kio subdivideblas en pliajn parojn, kaj restis por la uzo de la horaro. Same fariøis elstara en la naturo la numero sep, æar æiu fazo de la Luno daýras sep tagojn.

3. Dek kiel simbolo. Elstaras dek en la kadro de nombroj kun simbola enhavo (vd). Efektive, dek prezentas plurajn karakterojn kapablajn sugesti signifojn per analogio.

La elekto de la nombro dek, por ordigi la numeradon en grupojn øis dek, elstarigis æi tiun nombron plurflanke super la aliaj, kiel en aliaj elstaras la 12, la 7 kaj la 3.

Kelkaj nombroj facile fariøas konvenciaj signifoj.

La nombro 2 povas signifi kelkajn malmultajn. Sekve, duoblo povas signifi sufiæe multon.

La nombroj 3, 4, 5, 6 signifas la proksimumon.

Sed 7 jam signifas multon. Tiusence, oni parolis pri la sep demonoj (Mk 16,9); pardoni 7 foje (Mt 18, 21), justulo falas 7 foje (Proverboj 24, 16).

En tiu kadro la nombro 10 estas io jam konsiderinda. Tiusence, direblas ke laborema kaj sperta homo meritis la salajron dek foje. Pluraj estas tiaj ekzemploj en la Biblio kaj en la æiutaga lingvaĵo.

Kiel ronda nombro, dek influas la penson kaj ankaý la fantazion. Ekzemple, dek organizas la sistemon de numerado (la decimala); dek estas la ordonoj de Dekalogo (Eliro 34,28; Readmono 4, 13); dek estas la plagoj de Egipto (Eliro 7,14; 12,29).

Pro tiu antropomorfisma tendenco, oni povas dubi ke kelkaj nombroj de antikvaj tekstoj estas efektive historiaj.

4. Kompreneble, simboloj fariøintaj nur per antropologia influo ne eblas funkcii kiel havantaj efektivan efikon. Ne eblas la rezonadoj surbaze de numeroj kiel faras mistikuloj, kabalistoj kaj aliaj nesciencaj formoj de pensado.

E. Pauli.

DEKADENCO (+). 1078.

A: dekadence, decay, declikne. F: décadence. G: Dekadenz, Verfall. H: decadencia. I: decadenza; decadimento. P: decadência. R: (dekadans), (upádok).

1. Etimologie, dekadenco devenas el la mezepoka latina decadentia, kunmeto el la klasikaj elementoj de (= de) kaj cado, -ere (= fali).

Substantiva radiko. Vorformoj: decadenco, dekadenci (ntr).

2. Dekadenco estas komenco de malkonservo, per kio ruiniøas, ekzemple, konstruaĵo, aý defalas, ekzemple, socia grupo.

Nuance, degenero (vd) rilatas al perdo de specifaj kvalitoj, dum dekadenco avertas pri perdo de antaýa kresko kaj prospero.

Simileco, kun nuancaj diferencoj okazas inter dekadenco kaj ruiniøo (vd), defalo (vd), malprogreso, kliniøo.

3. La kaýzo de dekadenco estas ordinare la elæerpiøo de la fortoj de iu ciklo de disvolviøo, kaj kiu ne plu kapablas venki kontraýajn malhelpantajn faktorojn.

4. Reago al dekadenco okazas, kiam per novaj rimedoj la malhelpantaj faktoroj restas venkataj. Tiuj novaj rimedoj povas esti teknikaj malkovroj.

E. Pauli.

DEKALOGO (Z). 1080.

Gr: * , 6 V 8 @ ( @ H .

A: dekalogue. F: décalogue. G: die zehn Gebote. H: decálogo. I: decalogo. P: decálogo. R: (décjat), (zápovedej ).

1. Etimologie, dekalogo devenas el la greka * , 6 V 8 @ ( @ H (= dekalogo), kunmeto el * X 6 " (= dek) kaj 8 ` ( @ H (= vorto).

Substantiva radiko.

2. Dekalogo estas kodo de dek fundamentaj leøoj de la israela popolo.

Laý la biblia rakonto, ili estis transdonitaj de Dio Javeho sur la monto Sinajo, pere de Moseo (Eliro 34,28).

La biblia teksto prezentas la leøojn en sinsekvo, kapabla esti organizata en dek artikolojn, nomataj dek ordonoj (Eliro 34,28).

La nomo * , 6 V 8 @ ( @ H (= dekalogo) por la menciita leøaro de Moseo troviøas unuafoje je la komencfo de la 2-a; jc. P. K.,en teksto de la kristana Irineo (Adversus haereseos, 4, 15) kaj en Ptolomeu (Ep. Ad Floram 3,2).

3. Teksto de Dekalogo, laý Eliro:

"1 Kaj Dio diris æiujn sekvantajn vortojn:

"2 Mi estas la Eternulo, via Dio, kiu elkondukis vin el la lando Egipta, el la domo de sklaveco.

"3 Ne ekzistu æe vi aliaj dioj antaý Mi.

"4 Ne faru al vi idolon, nek bildon de io, kio estas en la æielko supre aý sur la tero malsupre aý en la akvo sub la tero;

"5 Ne kliniøu antaý ili kaj ne servu ilin; æar Mi, la Eternulo, via Dio, estas Dio severa, kiu la malbonagon de la patro punas sur la idoj en la tria kaj kvara generacio æe Miaj malamantoj,

"6 kaj kiu faras favorkoraĵon por miloj al Miaj amantoj kaj al la plenumantoj de Miaj ordonoj.

"7 Ne malbonuzu la nomon de la Eternulo, via Dio; æar la Eternulo ne lasos senpuna tiun, kiu malbonuzas Lian nomon.

"8 Memoru pri la tago sabata, ke vi tenu øin sankta.

"9 Dum ses tagoj laboru kaj faru æiujn viajn aferojn;

"10 sed la sepa tago estas sabato de la Eternulo, via Dio; faru nenian laboron, nek vi, nek via filo, nek via filino, nek via sklavo, nek via sklavino, nek via bruto, nek via fremdulo, kiu estas inter viaj pordegoj; æar dum ses tagoj la Eternulo kreis la æielon kaj la teron, la maron kaj æion, kio estas en ili, sed en la sepa tago Li ripozis. Tial la Eternulo benis la tagon sabatan kaj sanktigis øin.

"12 Respektu vian patron kaj vian patrinon, por ke longe daýru via vivo sur la tero, kiun la Eternulo, via Dio, donas al vi.

"13 Ne mortigu.

"14 Ne adultu.

"15 Ne þtelu.

"16 Ne parolu kontraý via proksimulo malveran ateston.

"17 Ne deziru la domon de via proksimulo; ne deziru la edzinon de via proksimulo, nek lian sklavon, nek lian sklavinon, nek lian bovon, nek lian azenon, nek ion, kio apartenas al via proksimulo" (Eliro 20, 1-17).

4. Takse, Dekalogo ne estas absoluta origina leøaro. La literatura teksto de la dekalogo aspektas posta ellaborado, kaj aperas en du bibliaj verkoj, sed enhave preskaý egalaj (Eliro 20, 1-17; Readmono 5, 6-21); tiel same, tiuj libroj tutaĵe estas postaj rilate al Moseo mem, kiu vivis æirkaý la jaroj 1100 a.K.

Aliflanke, la dekalogo ekzistis antaý la menciitaj du literaturaj tekstoj de Eliro kaj Readmono, kiel tradicia ne skribita leøaro akceptata de la komunumo. Cetere, eble ekzistis malgranda aparta origina teksto, en kio la numero 10 estis la organizinto de la proponitaj devoj. Tiu supozebla teksto, antaý la malapero, servis al konstruo de la nun restanta literatura teksto, kun varioj, de Eliro kaj Readmono.

5. Koncerne al Dio, kiel aýtoro de la Dekalogo, oni atentu ke la semidaj popoloj atribuis siajn kodojn al Dio, kaj ke pro tio la samo povus esti fantazie imagata rilate la leøaron de Israelo, sen ke fakte tiu kredo verus.

Koncerne al la origina teksto de Dekalogo estas dirite, ke Javeo mem, per siaj fingroj skribis la ordonojn sur du tabelaj þtonoj:

"Kaj fininte paroli al li sur la monto Sinaj, la Eternulo donis al Moseo du tabelojn de atesto, tabelojn ïtonajn skribitajn per la fingro de Dio" (Eliro 31,18).

Æar tiuj originaj tabeloj estis dispecigitaj (Eliro 32, 19), Moseo, por revidi Dion, revenis al la supro de Sinajo, kun du novaj tabeloj kaj mem skribis:

"Kaj li estis tie kun la Eternulo kvardek tagojn kaj kvardek noktojn; panon li ne manøis kaj akvon li ne trinkis; kaj li skribis sur la tabeloj la vortojn de la interligo, la dek ordonojn" (Eliro 34, 24).

6. Kompare, la egipta literaturo asertas, ke la leøoj estis farataj "per la fingro de Tot".

Sama estas la kunteksto de la Kodo de Hamurabi (vd 2596), skribita sur grandega þtono kaj kun la figuro de la reøo antaý Dio.

Pluraj estas la retrovitaj antikvaj kodoj de la reølandoj de Mezopotamio, kaj kutime pli grandiozaj ol tiu þtontabelo portata de Moseo.

Ankoraý modernepoke restas pluraj konstitucioj, kies unuaj vortoj estas diri ke la leøfarantoj agas nome de Dio, aý almenaý sub la protekto de Dio.

7. Dekalogo enhavas la komunan tradicion de la semidaj kodoj, kvankam kun kelkaj propraj karakteroj de la israela popolo, kiu elstarigis la ideon de nacia Dio.

Oni rimarku ke la kodo de Hamurabi, reøo de Babilonio, de æirkaý la jaro 1800 a.K., estas pli antikva almenaý 700 jaroj ol Moseo mem, kaj 1000 jaroj ol la posta redakcio de Dekalogo.

La kodo de Hamurabi prezentas pli bonan internan organizadon. Cetere, pri la kodo de Hamurabi oni havas pli antikvajn fragmentojn, kaj kompletan tekston sur diorita þtono, 2,25 metroj je alto, retrovita en 1901, kaj nun en Museo Louvre, Parizo.

Egipto, el kie ĵus estis venintaj Moseo kaj israelidoj, certe influis sed siamaniere. Oni rimarku antaý æio, ke la eliro mem estis okazaĵo por ke fariøu sendependa leøo, kaj kun certa rompo, kvankam konservante aliajn aspektojn. Morala rigorismo estis la egipta tendenco; jen aspekto reprenata de la dekalogo.

La egipta Libro de la mortoj , jam ekzistanta la 16-an jarcenton a.K., enhavas liston de pekoj (§ 125), kie estas prezentataj pluraj el la ordonoj ripetitaj en la juda Dekalogo: malpermeso de mortigo, de þtelo, de mensogo, de falsigado de la varoj, de malestimo al gepatroj, de ofendo al dieco.

Tiaj malpermesoj rilatas efektive al la natura moralo kaj ties enkodigo estis nur rezulto de la civilizacia evoluo, sen neceso de dia aparta iniciato.

8. La distingo inter civila leøaro kaj religiaj normoj ne montriøas ankoraý en la israela dekalogo.

Principe la civila leøaro fontas en la socia kontrakto, kiu temas pri la aferoj rilataj al la homa interagado. Kiam estas pluraj, okazas la neceso akordi pri la individuaj homaj rajtoj kaj la rekomendo de la interhelpo. Pro tio la socio estas por garantio kaj por progreso.

Malgraý tiu homa fonto de la civila leøaro, la normoj de la dekalogo pri la civila leøaro estas atribuataj rekte al dia ordono.

Aliflanke, la ordonoj ne estas sufiæe koheraj kun la dia saøo. Ili simple konservas, ekzemple socion kun sklavoj kaj sklavinoj.

9. Koncerne al religio, dekalogo avertis pri la sanktigado de la sabato (vd). Jen ordono kun antaýa tradicio, æar tiutempe okazis rilato inter sabato kaj la luna festo, precipe okaze de la nova Luno. Pro tio la Dekalogo uzas adekvatan vorton "memoru pri la tago sabata, ke vi tenu øin sankta" (Eliro 20,8).

Cetere, ne koheras kun la dia saøo, ke en la Dekalogo estu dirata la jena kronologia falsaĵo:

"...dum ses tagoj la Eternulo kreis la æielon kaj la teron, la maron, kaj æion, kio estas en ili, sed en la sepa tago Li ripozis. Tial la Eternulo benis la tagon sabatan, kaj sanktigis øin" (Eliro 20,11).

La influo de la nombro sep (vd) en la kreo de simboloj kaj kredoj estas surbaze de la lunaj fazoj, æiam novaj post spetaga periodo.

Sumeroj jam havis la lunan kalendaron, kiu restis ankaý de babilonanoj kaj israelidoj.

10. Kristanoj konservis la dekalogon, kiu plurfoje estas citata de Jesuo (Mt 19,18) kaj de la Apostoloj (Rom 13,19; Tomo 2, 11).

Amo al Dio kaj amo al proksimulo estas citataj kiel kompendion de la tuta leøo (Mt 22, 40; Luk 10, 26 ks).

Sed la plimulto forlasis la sabaton per la dimanæo (vd).

E. Pauli.

DEKLINACIO (*). 1081.

L: declinatio, -onis.

A: declension. F: déclination. G: Deklination. H: declinación. I: declinazione. P: declinação. R: (sklonénie).

1. Etimologie, deklinacio devenas el la latina declinatio (= kliniøo, devio), kunmeto el de (= de) kaj clinatio (= kliniøo).

Substantiva radiko. Vortformoj: deklinacio, deklinacii, nedeklinaciebla.

2. Deklinacio, en lingvo, estas formoj, nomataj kazoj, per kiuj nomoj (ordinare substantivoj kaj adjektivoj), adaptiøas al apartaj funkcioj en la frazo. La sama funkcio havas la prepoziciojn. Foje estas uzata unu sistemo, foje alia, foje ambaý. Ekzemple, Petro iras al Parizo; Petro iras Parizon.

Kelkaj lingvoj, - kiel greka, latina, germana, rusa, - estas karakterize deklinaciaj; kontraste, - la latinidaj kaj angla, - estas draste malpli deklinaciaj.

La planita Internacia Lingvo Esperanto estas modere deklinacia, - per ;nominativo kaj akuzativo, sed tute regule.

3. Ofte la deklinaciaj lingvoj fariøas tre malfacilaj, pro la malregulaĵoj facile okazantaj.

Principe, tamen, deklinacio estas bona rimedo por fari la lingvon pli flekseblan kaj bone strukturitan. Elstaras la Internacia Lingvo Esperanto per la modera kaj regula deklinacio, - kiu klare kaj simple distingas nominativon kaj akuzativon.

Koncerne al draste maldeklinaciaj lingvoj, ili tamen uzas la deklinacion por la pronomoj, sed kun tro da malregulaĵoj.

E. Pauli.

DEKOLTAĴO (+).1082.

A: cut (a dress) low. F: décolleter; décollage. G: dekolletieren. H: escote, escotadura. I: decoltar; scollato. P: decotar; decote. R: (dekol’tirovat); (dekolté).

1. Etimologie, dekolti devenas el la franca decolleter, origine signifanta demeti la coltukon, kunmeto el de (= de, for) kaj cou (= kolo). Fariøis la fina ekvivalento decouper(= fortranæi). La pseýdo sufikso de- estas vario de dis-. Verba radiko. Vortformoj: dekolti, dekolta o.

2. Dekoltaĵo estas tajlado de la vesto tiamaniere, ke øii lasu malkovritan la kolo, kaj ofte ankaý aliajn korpajn partojn, ordinare pro estetika aranøo kaj iom da milda seksa ekcitiøo.

3. Principe, nuda korpo estas pli esprimkapabla ol morta vesto.

Nur per aparta aranøo, sukcesas abundaj vestoj plibonigi la estetikecon de bela korpo.

Kompreneble, se korpo estas malboneformita, ekzemple kiel dika ronda cilindro, prefere estas kaþi tiun barelon per koloritaj teksaĵoj.

Kiel dekoracio (vd 1083), dekoltaĵo obeas normojn. En dekoracio la æefa celo estas en la ekstero, tio estas en la strukturo dekoraciita. Same, dekoltaĵo ne celas sin mem, sed la korpon en kies servo øi estas

3. Krom la estetika aspekto, dekoltaĵo kapablas, - kiel jam avertite, - krei mildan agrablan seksekscitiøon. Jen pozitiva socia funkcio de dekoltaĵo, precipe se ne okazas malekvilibro. En socia spaco, ne rekomendindas malekivilibro, nek estetika, nek seksa.

Kelkaj radikalaj moralistoj, - Sankta Alfonso de Ligorio (1696-1787), - kondamnis dekolton kiel grava peko. Oni miras pri tio, sed fakte kelkaj epokoj kultivis tre rigidan moralon.

E. Pauli.

DEKORACIO (+). 1083.

L: decoro, -are.

A: decoration. F: décoration. G: Dekoration. H: decoración. I: decorazione. P: decoração. R: (dekoracija) (ukrachénie).

1. Etimologie, dekoracio devenas el la latina decoro (= dekoracii, ornami), siavice el decor, -oris (= beleco), aý simple el decus, -oris, æio enkadre de la hindeýropa radiko dek- (= ricevi). Samdevenaj el dek- estas decus (deco), dignus (= digna).

Substantiva radiko. Vortformoj: dekoracio, dekoracii (tr), dekoraciisto, dekoraciri a, dekoraciïanûo.

2. Dekoracio estas aldona aranøo por estetikaj efektoj. Ekzemple, dekoracii domon, dekoracii veston, dekoracii rekte la vivan korpon.

La beleco povas esti en la æefa afero en si mem, dum dekoracio estas io aldona.

3. Doktrino. Principe æio finita afero estas dekoraciebla, pro la fakto mem ke øi estas limigita. Kompreneble, nur al la intensive infinita ne eblas jam aldoni ion ajn. Sekve, la finitaj kreitaĵoj estas dekoracieblaj, sed jam ne la intensive infinita Dio.

Laý la antropologia aý psikologia vidpunkto, dekoracio havas limojn, æar niaj kapabloj de kono kaj emocia akcepto restas enkade de certa kvanto de absorbo.

Tro rapida sinsekvo en ritmo (vd) malagrablas, pro tio ke oni ne kapablas atenti al æiuj eroj en sinsekvo. Same kiel oni ne kapablas trinki tro da akvo, nek manøi tro da manøaĵoj, oni ne kapablas akcepti tro da dekoracioj. La kapabloj de kono kaj sento havas siajn limojn, enkadre de kiuj okazas la homa normala vivo.

Jen kio okazas per meto de bela vesto sur malbela korpo. La eleganteco de korpo mem devas esti kultivata, kaj aldone almetataj la dekoracioj.

5. Malgrandaj artoj. Hierarkie ia ajn dekoracio restas æiam sekundara, ankaý en arto. Æar bona dekoracio ne havas en si mem la æefan celon, øi devas altiri unue la atenton al la æefa, kaj nur poste atentitigi pri si mem.

En arto dekoracio valoras precipe kiam tiuj dekoraciaj elementoj koheras kun la æefa esprimo. Pro tio, en rilato al la æefa celo de arta verko, la dekoraciaj artoj estas nomataj malgrandaj artoj.

E. Pauli.

DEKRETO (+). 1087.

A: decree. F: décret. G: H: decreto. I: decreto. L: decretum, -i. P: decreto. R: (dekrét).

1. Etimologie, dekreto devenas el la latina decretum (= determino, dekreto), siavice el la verbo decerno, -cretum, -ere (= determini, juøi, decidi), kunmete el de (= de) kaj cerno, -cretum, -ere (= apartigi, decidi, juøi), enkadre de la hindeýropa radiko ker- ( =tranæi).

Substantiva radiko. Vortformoj: dekreto, dekreti (tr).

2. Dekreto estas ordono de iu ajn aýtoritato.

Nuance, leøo (vd) estas pli øenerala. Dum dekreto malpli øenerala, sed pli detala.

Enhavas dekreto la ideon esti pli rapide publikigata, dum leøo estas ordinare longe studata de la leødonantoj.

Diktatoroj estas dirataj regi per dekreto.

E. Pauli.

DEKSTRA (*) (figure). 1088.

L: dexter, -era, -um.

A: right (hand). F: droit. G: recht. H: diestra. I: destra. P: direita. R: (pravyj).

1. Etimologie, dekstra devenas el la latina dexter (= dekstra, rilata al dekstra mano kaj ties kvalitoj de habileco).

Avertu: dextera, aý dextra (= dekstra mano).

El la klasika latina directus (= rekta, orientita), tra la vulgara latina directus, devenis la latinidaj similaj formoj (ekzemple, direito, en la portugala, derecho en la hispana, droit en la franca, dirito en la itala) kaj en Esperanto (ekzemple, direkcio, direkti, direktivo, direktoro, direktorio, direktrico).

Adjektiva radiko. Vortformoj: dekstra, dekstre, dekstren, dekstrulo, maldekstrulo.

2. Dextra, figure, signifas la dekstran flankon kiel honora loko. Diel estas dirate, ke Jesuo, la Filo de Dio, sidas dekstre de Dio, la patro, kaj ke je la fina juøo li metos la bonulojn dekstre, kaj la malgonulojn maldekstren.

3. La politika dekstro signifas partiojn absolutismajn kaj ordinare rigide naciaj. Tiu estas do la senco de dekstra partio (vd 1091). Sama estas la senco de Hegela dekstro (vd 1090)

DEKSTRO. Hegela... 1090.

1. Esprimo uzata por nomi la ideistojn, kiuj strebis akordigi la doktrinon de Hegel kun la tradiciaj kristanaj doktrinoj, kontraste kun la karakterize materiisma hegela maldekstro (vd).

Dekstruloj estis Goeschel (1781-1861), Rosenkranz (1805-1879), Erdmann (1805-1892).

Katolikaj pastroj influataj de tia orientiøo: Hermes (1775-1831), Guenther (1785-1863).

Maldekstruloj: David Strauss (1808-1874), Feuerbach (1804-1872), Marx (1818-1883).

2. Pro la antropologia cirkonstanco, laý kio la dekstra mano montriøas kutime pli lerta ol la maldekstra, tiuj rilatoj kun la dekstra fariøis pli noblaj.

En la æielo promesita al la kredantoj de tradiciaj religioj, la dekstra estas la preferata. Kristanoj prezentas la duan dian personon, Jesuo, kiel sidanta dekstre de la unua, la Patro. Same, Jesuo premesis meti siajn kredantojn dekstre.

E. Pauli

DEKSTRA PARTIO (dekstruloj). 1091.

1. Kiel esprimo, dekstra partio, kontraste kun la maldekstra, aperis en Francio, kie la dektruloj estis konsiderataj tiuj deputitoj sidantaj dekstre de la Prezidanto de la Asembleo, maldekstruloj la aliaj.

2. Dekstra partio estas tiu, kiu klopodas por konservativa situacio, kontraste kun maldekstra partio, novaj proponoj, kiujn ili nomas progresivaj, kutime socialismaj.

3. La kutima argumento de dekstra partio estas la reala situacio, kiu estas prezentata pragmatisme kiel pli prudenta. La socialismaj vidpunptoj estas rigardataj kiel utopiaj, en si mem esence bonaj, sed fakte malbonaj, æar nerealigeblaj kaj fine danøeraj.

E. Pauli.