V
Vagabonda
Klubo, E-ista estis asocio de
E-istaj pentristoj, literaturistoj kaj aliaj artistoj, fondita en Skotlando en
1906 de f-ino C. Oxenford. Post la eksplodo de la mondmilito ĝi ne plu
funkciis. La „Ĉefvagabondo“ en 1914 estis J. M. Warden. Ĝia organo
estis „La Vagabondo“ (v).
Vagabondo
kaj Sinjorino. Romano de W. Kloepffer, trad. el la germana L. Goppel, 1931
204 p. „Tute nuntempaj, postmilitaj aventuroj, eble ne tre kredeblaj, sed tre
variaj, neatenditaj. Amuza distra legaĵo, korekta flua stilo.“ (G. S.,
,E‘, 1932, p :105.)
Vaghinak
Sarkissian, perso. Mortis en 1931. E-isto de 1911. Multe prop-is la lingvon en
Tabriz, Teheran kaj Sultanabad.
Vaher
Villem, estono, lernejestro. Nask. 21 jan. 1873 en Otepä. Aŭtoro de la
unua E-lernolibro por estonoj (1893) kaj de konversacia lernolibro
(1930). Prez. de EAE de 1922, dir. de EIE de 1925. Gvidis kursojn kaj de 1927
regule semajne paroladis en la radiostacio Tallinn en E.
Vahtkerl
Johannes, estono, poŝtisto. Nask. 4 jan. 1886 en Raukla. E-iĝis
1908. Sekr. de la ES en Tartu 1914-15 kaj prez. 1915-16. Propagandas ĉefe
sur poŝtista kampo. Multaj tradukoj el E en la estona gazetaro, artikoloj
en E-gazetoj. Trad. prisportan broŝuron el la estona.
Valkov
D. D., ruso. Mortis 4 jun. 1910. Estis prez. de ES „Espero“ en Peterburgo.
Verkis ŝlosilon por rusoj.
Vallienne
(valjen) Henri, franco, d-ro, kuracisto. Nask. 19 nov. 1854 en Saumur, mortis 1
dec. 1908 en Malakoff (apud Paris). Estis, laŭ la atesto de Bourlet
„alt-kreska, fortika, larĝŝulfra viro kun sufiĉe longaj haroj
kaj harbo, griznigraj, akrevidantaj okuloj, severa mieno. En tiu korpo de
mezepoka kavaliro batis plej sentema kaj bona koro, en tiu kapo de kaperisto
loĝis cerbo de altpensema scienrulo.“ - Kvankam kuracisto, V. multe
interesiĝis pri literaturo; li estis jam publikiginta volumon da poemoj,
en franca lingvo, (ĉe Dentu),
kiam li ekkonis E-n en 1903. La literaturaj kvalitoj de E entuziasmigis lin,
kaj tuj li ekuzis ĝin por tradukado de granda verko: „Eneido“, de
Virgilio: la du unuaj kantoj, laŭverse tradukitaj aperis en 1904. Al la
riproĉo, ke li pli bone farus propagandante la lingvon, li
respondadis: „Certe antaŭ ĉio
ni devas konigi la utilecon praktikan de E, sed ĝi nur tiam triumfos kaj
venkos, kiam ĝi estos literatura!“ Kaj pri tiu punkto, li plene konsentis
kiel Z, kiu skribis en 1895. „Kiam la konstanta kreskado de nia literaturo iom
post iom... malaperigos ĉiun dubon pri la vivipoveco de nia lingvo, tiam,
vole-nevole... la registaroj devos aliĝi al ni.“ En Aprilo 1905 kruela
kormalsano atakis kaj preskaŭ mortigis lin; post la krizo, li ne plu
povis eliri el sia ĉambro, nek forlasi sian apogseĝon. Sed tiun
kompatindan situacion li profitis por akceli sian E-an laboron; en 1906, li
publikigis la plenan tradukon de „Eneido“, en 1907 la originalan romanon
„Kastelo de Prelongo“, en 1908 alian „Ĉu Li?“ kaj samjare la tradukon de
la novelo de Prévost „Manon“.
Intertempe, li redaktis prop. broŝuron en E kaj franca „Por kaj kontraŭ E“, li tradukis „Paco kaj Milito“ de
Richet kaj verkis eseon pri „Evolucio de la Religia Ideo“. Krome li kontribuis
al „La Revuo“, „La E-isto“, „Scienca Revuo“,
„Med. Revuo“, „Espero Katolika“, L. I., kie lasttempe li aperigis
longan artikolon pri „Eneo kaj la Romana Cerbeco“. Je sia morto, li
lasis la tradukon de novelo de Musset „Margot“, publikigita kiel felietono en
la „Franca E-isto“ (1909) kaj la sekvantajn, ĝis nun nepublikigitajn
tradukojn: „Kaprico“ unuakta komedio, kaj „Oni neniam pri io devas ĵuri“,
triakta komedio, ambaŭ de Musset; „Aventuroj de Telemako“ de Fenelon, kaj
„La Metamorfozoj“ de Ovidio, laŭverse tradukitaj. - Tiu agemo klarigas,
ke, en 1908, ĉe la konkurso organizita de La Revuo „Kiu estas la plej bona
esperantista stilisto?“, li atingis la duan lokon, - malproksime - sed 1a unua
post Kabe. - El tiu abunda produkto, kio restas? Ne tre multe. Ni devas
konfesi, ke lia stilo havas nek la vervon, nek eĉ ĉiam la korektecon,
kiuj konvenus al granda verkisto. Tipa reprezentanto de la malnova burĝa
klerulo, li bone scipovis la latinan kaj francan: sed lia nesciado pri la
fremdaj lingvoj faligis lin tro ofte en francismojn neakcepteblajn. Lia traduko
de Eneido estas misformita per malbona ritma sento: dum Kofman intermetis
trokeojn meze de la daktiloj, V., por konservi la idealan skemon de la
antikva heksametro, uzis nur daktilojn: sed li ne konsciis, ke pro la konstruo
de nia lingvo, tiuj ŝajnaj daktiloj prezentas reale nur monotonan serion
da 5 anapestoj - monstra verso, kia ekzistas en neniu lingvo. - V. estis la
unua, kiu skribis originalajn romanojn en E; antaŭ li ekzistis ja kelkaj
noveloj, sed dikaj verkoj da 450-500 paĝoj neniam estis ankoraŭ
skribitaj. Verdire la enhavo de liaj romanoj ne estas tre altinspira. Ili
apartenas al la plej malbona speco de l' felietona literaturo, kun krimoj,
incendio, misteroj, nobelino senvirgigita (Kastelo de Prelongo), aŭ
ident-konfuzoj pro ĝemela simileco, forkuroj, juĝista eraro, duobla
kaj paradokse senkulpa adulto (Ĉu Li?) - ĉio plena je
neatenditaĵoj, sena je la plej elementara psikologio, kaj tie aŭ tie
spicita de sensotiklaj aludoj. La sola neordinaraĵo estas la pecoj, kie
la aŭtoro malkaŝas sian profesion per disertoj pri medicino. La stilo
estas simpla, iom gazeta: evidentiĝas en tiuj libroj nesufiĉa ellernado
de la lingvo, supraĵa asimilo de la spitito de E. Malgravigas la kulpecon
de V. la fakto, ke el la Z-aj tradukoj ekzistis nur Hamleto kaj la Fundamenta
Krestomatio, kaj bonaj lingvaj studoj ankoraŭ mankis. Krome, kia ajn
estas la valoro de la felietona literaturo, estis siatempe utila propagando
montri, ke ankaŭ por tio E taŭgas; li efektive pruvis, ke la
artefarita lingvo sufiĉas por esprimi ĉiujn ideojn kaj priskribi
ĉiujn incidentojn de la ĉiutaga vivo - kaj havas sufiĉan logon
por instigi la leganton ĝis la 500a paĝo. Tial, en la E-a
literaturo, la verkaro de V. konservas, se ne artecan, almenaŭ historian
valoron.
G. WARINGHIEN.
Noto de M. C. Butler. Mi taksas la
literaturan valoron de V. iom pli alte, ol G. W. Mi tre malmulte rimarkas
ĉe li francismojn neakcepteblajn. Pli ol iu ajn alia verkinto en E li sukcesis verki librojn simplajn kaj
interesajn, kvankam la temoj ne estas indaj je lia talento. La tradukon de
Eneido mi trovis bonega.
Vanverts
(vanver) Julien, franco, d-ro, kuracisto, prof. de la Univ. en Lille. Nask. 10
nov. 1870. Multaj verkoj pri ĥirurgio kaj ginekologio.Vicprez. de SFPE,
eksprez. de TEKA. Kursoj kaj konferencoj pri E. Ĉefred. de „Int. Med.
Revuo.“
Vaona
Attilio, italo, advokato, prokuristo. Nask. 20 sept. 1880 en Zevio (Verona).
Ampleksa socia kaj kultura agado: konsilanto kaj deputita membro de la
komunumo Zevio ktp. E-isto de 1911, kiam kunfondis E Asocion en Verona. Prez.
de l' komitato de la tria nacia kongreso. Prez. de IEF en 1922-24. Kunorganizinto
de la komerca konferenco en Venezia, 1923. Delegito ĉe la Ĝeneva
Konferenco por la enkonduko de E en lernejoj. Multaj kursoj kaj paroladoj en
diversaj italaj urboj. Verkis prop. broŝuron kaj artikolojn.
Varankin
Vladimir, ruso, docento de la okcidenteŭropa historio, dir. de Moskva Ped.
Instituto por fremdaj lingvoj. Nask. 12 nov. 1902 en N. Novgorod (nun Gorkij).
E-isto de 1919. Prez. de la lab. ES en N. N. 1920-21, membro de CK SEU de 1921.
Partoprenis la 19-an UK. Ano de Lingva Komisiono de SEU, L. K. de 1929.
Ĉefred. de la „Rusa E-isto“, 1920-21. Aŭtoro de „Teorio de E“, 1929.
Kunaŭtoro de lernolibro, 1930. Verkis originalan romanon „Metropoliteno“,
1933 200 p.
Varnomoj.
„Taŭga fabrikmarko, nomo por iu artiklo aŭ varo, influas notinde la
disvastigon kaj aĉeton. Ne malofte la nomo de tia varo anstataŭas la
nomon de l' objekto mem. . . La nuna tempo impresplena kaj plena je sensacioj
ankaŭ kaŭzis la multe pli grandan zorgon por elekto de impresa
varnomo. . . Estas fakto, ke E povus liveri multajn tre trafajn vortojn por
tiaj varnomoj. La simpleco de la lingvokonstruo permesas tujan komprenon de
amaso da vortoj, eĉ ne lerninte la lingvon. Tion jam ekkonis spertaj
reklamistoj, E-istoj aŭ ne, kaj uzis tiun eblecon. . . Tre ofte
estas uzataj la vortoj ,Espero‘, ,Esperanto'... Pli grava estas la nomoj simple elektitaj el E pro belsoneco
aŭ praktiko.“ Jen kelkaj ekzemploj: Alpa, Alta, Arda, Belsona,
Blanka, Briko, Eterna, Forta, Mirinda, Mortis. (Laŭ la artikolo en UEA-Jarlibro
1931, p: 57-60.)
Varsovio.
v. Warszawa.
Vasta
Franz, aŭstro-germano, oficisto. Nask. 6 aŭg. 1894 en Wien. E-isto
fariĝis en rusa militkaptiteco en 1919. Bibl. 1924-27, kaj de tiam sekr.
de „Danubio“. Wien. Multe varbadis ankaŭ per lumbild- kaj aliaj
paroladoj.
Vaughan
(von) Rupert Falkland, (ps. „I. K.“;
Verdavalo), brito, metalurgiisto. Nask. 5 jul. 1878 en Singapore, Malajaj
Kolonioj. E-isto de 1905. Fondis unu el la unuaj E-grupoj en Hindujo en Kolar,
1906, kaj tie fondis kaj red. La Pioniro ĝis sia foriro el H. en 1907.
Del. de UEA en Totok (Celebes), Tokyo, Osaka, kaj nun en Sandakan, Norda
Borneo. Artikoloj kaj rakontoj pri orientaj landoj aperis en HDE.
Vegetarano.
Jam de 1908 la „Unuiĝo de E-istaj Vegetaranoj“ eldonis specialajn
cirkulerojn, kiuj fine fariĝis V., eld. de O. Bünemann en Milano. Pro la
mondmilito povis nur ankoraŭ aperi 1-a n-ro de sept.-nov. 1914 en Milano
kaj oni transdonis la red. al f-ino van Rees en Utreht. De okt. 1920 O. B. -
tiam en Hamburg - reprenis la red. kaj eld. Ĝi regule aperis ĝis 1925
kaj en 1926 (IXa jaro) estis enpresata en „Libero“ Sofia). De jan. 1927 - apr.
1933 O. B. denove prenis sur sin la eld. kaj poste donis ĝin al Jonescu
Capatana en Bucuresti, 4-8 p. 29x23.
P. TARNOW.
Vegetarismo.
Jam de la komenco de la E movado partoprenadis en ĝi multaj vegetaranoj,
ankaŭ grafo Leo Totstoj, kiu donis fortan moralan subtenon al E, estis
fervora vegetarano laŭ etikaj principoj. „La Fundamenta
Krestomatio“ enhavas du impresajn
artikolojn pri V, el kiuj „La Hejmo de la Metiisto“ estas tre konata. - Dum la
UK en Dresden, 16 aŭg. 1908, laŭ iniciato de René Ladevèze el
Agen (mort. en 1913), estis fondata Int.
Unuiĝo de E-istaj Vegetaranoj, kiu kelkajn jarojn poste plisimpligis
sian nomon al Vegetara Ligo E-ista (VLE). Tolstoj, per speciala skriba
konfirmo, akceptis ĝian hon. prez.-econ. Administranto kaj animo de VLE
estis Ladevèze, tiutempe en Hamburg. La ligo eldonis flugfoliojn en E
pri V kaj en tri naciaj lingvoj pri E. Oskar Bünemann en jul. 1914 ekeldonis
modestan dumonatan bultenon „Vegetarano“ kiel ligilon inter la membroj kaj
prop-ilon inter E-istoj por V, inter vegetarano por E. Tiutempe Rudolf Rajczy
en Budapest estis kasisto kaj J. A. Gill en Tunbridge, Anglujo, sekr. de la
ligo. Jam dum la 4-a Int. Vegetarana Kongreso en Hago, 1910, E ludis
gravan rolon. Kelkaj parolis E-e, i. a. Gill (La du verdaj aferoj) kaj s-ino
Van der Vet-Dirksen (Kio devas aparteni al la tuta homaro). Pro la milito la redaktanto
en Milano devis transdoni en majo 1915a sian laboron al f-ino
Maria
van Rees en Utrecht, kiu kondukis la aferojn ĝis fino de 1916. Tiam la
ligo ĉesis funkcii. En 1920, dum la UK en Hago, V ludis gravan rolon,
multaj el la kongresanoj, i. a. ges-roj Isbrücker, sidis ĉe la vegetara
sekcio de la tablo. VLE havis fakkunsidon kaj decidis la pluan eldonon de la
bulteno. Post cirkulero dissendita antaŭ la kongreso, aperis en okt.
1920 sub red. de Bünemann, kun gvida artikolo de la liga prez., J.
W. Sevenhuijsen (mort. 10 febr 1923), la unua postmilita n-ro de la
„Vegetarano“, kiu nun aperas en sia 16a jarkolekto. La enhavo rilatas ne nur
al V, sed al la tuta vivreformo kaj al la radikala pacifismo. De 1927 ĝis 1932 la gazeto samtempe estis
oficiala organo de la ne-E-ista asocio Int. Vegetara Unio, kiu ĉesigis
tiun aranĝon pro financaj motivoj. De okt. 1921a ĝis fino de 1926
ĝi enhavis specialan fakon „Movado por ĉasta vivo“, sub. red. de
Daniel Roskes, Hago. Dum 1926 la bulteno aperis en la kadro de la revuo
„Libero“ presita en Sofia, sed tiu aranĝo ne estis kontentiga. La
administradon de la ligo kaj ĝia organo prizorgas Ion Ionescu Kapatzana,
en Bucuresti, Rumanujo, kaj lin helpas landaj sekr.-oj. Kelkaj el ili kiel
s-inoj Noll, Dresen, Royer, Blaise kaj Roskes-Dirksen ktp., jam de multaj
jaroj laboradas por VLE, kies celoj estas: disvastigi E-n inter vegetaranoj
kaj V-on inter E-istoj,
antaŭenpuŝi la int. solidarecan vegetaran movadon.
OSKAR BÜNEMANN.
Vejtcler
A. L., ruso, d-ro. Mortis en 1913. E-isto de 1895. Estis fervora prop-isto en
Rostov sur Don, del. de UEA kaj prez. de Rostova Filio de Ruslanda LE. Trifoje
penis malfermi en la urbo memstaran ES-n sed la loka guberniestro ne permesis
tion. Tradukis el Bunin, Dostojevskij, Gogol, Korolenko k. a.
Velniĉ
T., kroato, d-ro, monako en Dubrovnik. Verkis en 1924 prop. broŝuron.
Velten
(felten) Michael, germano, rektoro de popollernejo en Essen. Nask 18 jan. 1841
en Elberfeld, mortis 19 jul. 1928 en Dresden-Laubegast. E-istiĝis
antaŭ la kvara UK kaj vigle laboris. Verkoj: „Elementa lernolibro de
E“; „Kompleta gramatiko“; „Tabelo-vortoj
de Z“; „Leksikono de germanaj parolturnoj“.
Venezuelo,
Suda Ameriko. Pioniro estis George O. Messerl en Porlamar, kie en 1909 estis
fondata EG „Progreso“. En 1906 gazeto de Caracas „El Dominical“ havis E-fakon,
red. de li. En 1910 en San Cristobal aperis gazeto „Anda Lumo“. Laŭ la
Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj estis en 3 lokoj, UEA-del. en 1933 estis
en Caracas. I. ŜIRJAEV.
Verax
(veraks) Charles, (ps. Karlo Verks), franco, fotografisto. Nask. 28 febr.. 1873
en Paris. E-iĝis en 1902. Per longa kunlaborado en Int. Scienca Revuo li
akiris kompetentecon pri teknika terminaro, kaj fariĝis specialisto en
tiu afero. Fondis kaj redaktis „Foto-revuo“ (1906-1909). Fondis „Scienca
Gazeto“ (1912-1914). Verkis: „Elementa Fotografa Optiko“, 1906. „Vocabulaire
français-E des termes... en
photograhie“, 1907. „Vocabulaire technique et technologique français-E“, 1908.
„Enciklopedia Vortareto E-a kun franca traduko kaj difinoj en E“ 1910. (Tiuj
du „vortaretoj“ fakte estas gravaj kaj fundamentaj verkoj por studo de
teknikaj vortoj). L. K. de 1909. Dir. de la Komisiono por teknika lingvo 1911.
Verbigo
Senpera. Karakteriza eco de l‘ E-a vortfarado; ĝi igas superflua
specialajn verbigajn sufiksojn.
La senco de l' formita senpera verbo
estas:
l.
ĉe substantivoj signifantaj ilon:
agi per. . ; ekz. marteli: agi per
martelo. Kelkfoje: funkcii kiel. . , ekz. la koro martelis;
2.
ĉe substantivoj signifantaj personon:
funkcii kiel. . . ekz. reĝi, gasti, tajlori;
3.
ĉe substantivoj signifantaj materialon:
provizi per. . . ekz. arĝenti, ori, sukeri, olei. En ĉi tiu senco
oni uzas ankaŭ um: aerumi, ventumi,
kaj jen la teknika lingvo la sufikson iz:
najlizi, ŝtonizi;
4.
ĉe kelkaj substantivoj: fari agon
karakterizatan per. . . , ekz. ondi, ŝaŭmi, ordi ;
5.
ĉe prepozicioj esti. . . ; ekz.: ĉirkaŭi: esti
ĉirkaŭ. . .
6.
ĉe adjektivoj: esti -a, impresi -e; ekz. nigri, blanki, simili, egali, avari
pravi, utili, rapidi, furiozi, ebli, indi, sani, inklini. En la poezio pli kaj
pli vastiĝas la uzo de tiaj adjektivo-verboj; ekz. sobri, prudenti, honesti,
juni, preti, pali, modesti, forti, alii (Grabowski), certi, malboni, antikvi,
delikati ktp. Kiel lasta konsekvenco de ĉi tiu verbigo aperas en la
poezio ankaŭ la verbigo de participoj ekz. ĉe Grabowski:
laŭdatu, nomatis, malpermesitas, ĉe aliaj: vidintus, naskitus ktp. Z
provizore malkonsilis ĉi tiujn formojn, dirante, ke ili estus ĝustaj
nur, se la finaĵo as havus la
sencon de estas, kiun ĝi
ankoraŭ ne havas, sed verŝajne iam havos. Nu, tiu ĉi profetajo
realiĝis kiel montras la supra serio de adjektivo-verboj, en kiuj as signifas estas. Sed aliflanke oni devas akcenti, ke la participverboj, pro
sia troa koncizeco, iom malfaciligas la komprenon, do oni devas nepre
ŝpari pri ilia uzo kaj ĝin rezervi por la poezio.
KALOCSAY.
Verboj
transiraj kaj netransiraj. En E la transira uzebleco de la verboj estas pli
larĝa ol en la naciaj lingvoj ĝenerale. Ekz. la verboj sidi,
kuŝi, iri ktp. estas uzeblaj transire (mi sidas seĝon, li kuŝas
liton, ni iris longan vojon). Tamen, kelkaj verboj estas uzataj nur netransire,
precipe la verboj kun -igi, ĉe kiu oni evitas eĉ la akuzativon
uzatan anstataŭ prepozicio; oni neniam diras: mi kutimiĝis ion, mi
sciiĝis ion, kvankam oni povas diri: mi ekkutimis ion, mi eksciis ion.
Aliflanke, la transiraj verboj estas uzeblaj nur transire (komenci, fini,
turni, ŝanĝi ktp.): la netransira formo de ĉi tiuj estas farata
kun -iĝi (komenciĝi, finiĝi, turniĝi,
ŝanĝiĝi ktp). Kompreneble la komplemento de la transiraj verboj povas esti nur
subkomprenata; ekz.: ni komencu; kial vi ne skribas? li ne scias legi.
KALOCSAY.
Verbotempoj
de dependaj propozicioj. En la propozicioj subjektaj, objektaj,
predikativaj, epitetaj, se ili estas ekspilikaj (t. e. enkondukitaj per KE), la
verbotempoj estas relativaj, t. e. la estanta tempo de la subprop-o respondas
al la tempo de la ĉefprop-o, la estinta tempo signas antaŭtempecon,
la estonta tempo posttempecon rilate al ĝi. Ekzemple: Mi vidis, ke li
falas (estas falanta). Mi vidis, ke li falis (estas falinta). Mi vidis, ke li
falos (estas falonta). Same estas en la dependaj demandoj: Mi ne sciis, kie li
estas (en la tempo de mia nescio).
En la subpropo-oj rilataj (enkondukitaj
per relativoj - KIU, KIO, KIA la tempoj estas absolutaj, t. e. montras, sen
rilato al la ĉefprop-a tempo, tiun tempon, kiam la subprop-a ago okazas.
Same estas en la adjektaj subprop-oj, se ilin enkondukas relativo, aŭ speciala
konjunkcio: Li ĉeestis, kiam ŝi mortis. Mi ne renkontis tiun, kiu
alportis la leteron. Mi faris, kion mi
povis.
La diferencon inter la du kazoj lumigu
la jenaj ekzemploj: Kiam mi venis (absoluta tempo) en la ĉambron, mi
vidis, ke li skribas (relativa tempo). Kiam vi demandis (abs. tempo) min, mi
ne sciis, kiam mi estos (rel. tempo) preta.
KALOCSAY.
Verbotempoj
Kompleksaj (malsimplaj, kunmetitaj). Ili formiĝas per la kunmeto de
la aktivaj kaj pasivaj participoj kun la helpverbo esti. La pasivaj verboformoj estas formeblaj nur komplekse, la
aktivaj VK servas por la pli preciza marko de la tempo. Sed ilia ofta uzo
tropezigas la stilon; Kabe, la plej bona kfasika stilisto, ĉiam evitis
ilin. Ĉi tiu evito estas ebla per la vortetoj nun, jam, tuj, antaŭe, per la sufikso ad, per la konjunkcioj antaŭ ol, post ol (post kiam). Ekz. Mi skribadis (estis skribanta) la leteron, kiam li envenis. Li
jam foriris (estis foririnta), kiam mi alvenis. Antaŭ o1 li mortis (kiam
li estis mortonta), li faris testamenton. Post ol (kiam) mi finis (estis
fininta) mian taskon, mi iros promeni.
v. Pasivaj participoj, Pluskvamperfekto,
Sintakso.
KALOCSAY.
Verdaj
Donkiĥotoj. De Baghy, 1933,
221 p. „La tre simpatia aŭtoro
rakontas sur 174 paĝoj fragmenton el la vivo de Paŭlo Pal, kiu havis
bonŝancon fariĝi el kutima terlaboristo - ulo de altaj sopiroj, laboranto por ideo.
Specialan atenton meritas la alia parto de 1' verko, prezentanta karikaturojn
de la „rondo familia“. Ili majstre fotografas la vivon.“ (T. H, Pola E-isto,
1933, p: 171.)
Verda
Karto. Socio post 50 jaroj. Eisaburo,
Isihara, el la japana trad. Jamanaka 1932, 184 p. „Imitaĵo de
l' samtendencaj eŭropaj romanoj, sed kun esprimiloj multe pli modestaj.
La traduko ne estas malbona.“ (Totsche, L. M. 1932, p. 96 )
Verda
Kato. v. Francujo (p: 155).
Verda
Parnaso. Poemoj de I. U. 1932, 126
p. Unua parto: penetraj observoj, doloraj krioj, kaj akraj satiroj,
elŝprucintaj el la koro de l‘ revoluciema junulo, vestitaj per sonorantaj
rimoj. Dua parto: tradukoj de poemoj el la japana kaj ĉina lingvoj de
diversaj epokoj. Stilo ĝenerale bona. MATUBA-K.
Verda
stelo v. Insigno.
Verdkata
Testamento. Originala poemaro de R.
Schwartz, 1926, 126 p. „Kia lerteco en la versfarado, kia ĵonglado kun la vortoj, kiaj neatenditaj
vortludoj! Ĉu mokataj estas abstinenco, ĉu virino, ĉu aliaj aktualaĵoj,
ĉiam en perfektaj versoj senmanke ritmitaj kaj rimitaj, la aŭtoro
ĉizis senĝene siajn juveletojn.“ (G. 5. ,E', 1926, p. 136.)
Vermandere Gustave Charles, belgo,
negocisto. Nask. 5 sept. 1892 en Gent.
E-isto de 1911, helpsekr. de la EG en Gent ĝis 1914.
Transloĝiĝis al Antwerpen en 1921, ties UEA-del. de 1924. Sekr. de la
A-a Komitato por Int. Komerca Lingvo. Sin okupas pri regula dissendo de E-e
redaktitaj prospektoj, reklamitoj, prezaroj, katalogoj, gvidfolio,
ĵurnaloj, ktp. al laŭfake elektitaj belgaj E-istoj. Kunfond. de BEI
kaj la adm. Komitatano de la EG „Verda Stelo“, de 1921.
Vermuyten
Hector, belglandano, urba oficisto. Nask. 1 okt. 1889 en Antwerpen. E-isto de
1922. Kursgvidanto. Deklamisto, premiita de la „Reĝa Flandra
Konservatorio“, kaj uzas sian arton en
la servo por E kaj por diskonigo de la flandra literaturo. Kompilis kaj
grandparte tradukis la flandran parton de la „Belga Antologio“, 1928 kaj
verkis por ĝi historion de la
flandra literaturo.
Versaĵoj.
Originale verkitaj de G. Deŝkin.
1912, 35 p. „Poezia animo, poeta kapableco; sinceraj sentoj kun lerta
esprimo.“ (Robo, La Verda Standardo,
1912, p: 93).
Verateeg-Graftdijk
Willy, nederlandanino. Nask. 6 jul. 1886 in Giessendam. E-isto de 1926.
Kursoj, ankaŭ en popollernejo. UEA-del. Trad. al E la detektivan
romanon „La viro el Francujo“ de Ivans,
1933.
Vijver
Pierre Charles Marie, nederlandano. Nask. 3 okt. 1905 en Axel. E-isto de 1926.
Prez. de sekcio de N. K., membro de la ekzamena komitato. Gvidis multajn
kursojn en Eindhoven kaj apudaj urboj;
tiujn en E partoprenas 100-130 kursanoj. Instruo laŭ propra lernolibro,
kiu plene atentas la nacilingvan gramatikon.
Vikár
Béla, hungaro, membro de la H. Scienca Akademio, pens. estro de la parlamenta
stenografoficejo. Nask. 1859 en Hetes. Tradukinte al hungara la georgian eposon
„La leopardfela kavaliro“, li sukcesis fari tion nur per la E-lingva
interpreto de Ciklari. Kiel ĉefsekr. de „La Fontaine Literatura Societo“,
li dufoje kunaranĝis E literaturan matineon.
Viktimoj.
Romano, originale de J. Baghy.
1925, 162 p.; dua eld. 1930, 240 p. „En la romano temas pri la martura vivo kaj
superhoma sufero de la siberiaj militkaptitoj, pri la viktimoj de la mondoskua
granda kataklismo. Ilian vivon priskribas la aŭtoro kun granda realeco, li
mem ja estis ankaŭ ilia samsortano. Ĝia stilo estas modela kaj tute
klasika.“ (Halka, L.M. 1931, p. 16.)
Viktorov-Ĉeĥoviĉ
Demetrio, ruso, pedagogo, E lektoro. Nask. 17 majo 1888. E-isto de 1925. Gvidis
multajn E-rondetojn kaj kursojn. Vasta prop. laboro, ekspozicioj per materialo
el 43 landoj. En 1932 organizis „Naĝantan Teatron“, uzintan E-n. La
teatro veturis sur speciala vaporŝipo laŭ Dnepro kaj aliaj riveroj
de Ukrainio kaj Blankrusujo kaj donis
spektaklojn en la libera aero. Programo: teatraj verketoj kaj apartaj numeraj
dediĉitaj al la int. ideo. Antaŭ la prezentadoj la fondinto faris
prop. paroladojn pri E.
Vila
Francisko, hispano, fervojisto. Nask. 29 sept. 1894 en Barcelona. Verkis en
hispana kaj kataluna lingvoj teatraĵojn, poemojn ktp. Fond. E „juneco“ en B. Dir. de Verda Stelo. Prop.
laboro per artikoloj, radio, organizado de E-aj festoj. Gvidis multajn
kursojn. Trad. al E poemojn; kelkaj originalaj poemoj.
Villanueva
Antonio Lopez, hispano, instr. en pensio. Nask. en 1857 en Molina del Segura.
E-isto de 1902, dank' al la amikeco kun Codorniu, ankaŭ loĝanta en
Murcia. Verkis diversajn gramatikojn kaj vortarojn (la unuan en 1902), precipe
kunlabore kun Inglada. Kunlaboris al „Tra la Mondo“, „La Revuo“, „Juna E-isto“,
L. K
Villareal
Frederiko, peruano, d-ro, prof. de astronomio ĉe la Fakultato Scienca en
Lima, redaktoro. Estis pioniro de E en Peruo kaj en Sudameriko ĝenerale.
Altirita al E per artikoloj de Méray (Francujo) li tuj (1901) fariĝis adepto de E. Verkis du
lernolibrojn por hispanoj (1901, 1902), eldonis hispanlingvan tradukon de la
„Ekzercaro“. 16 jun. 1903fondis ES-n en Peruo kaj komencis eldonadi
E-H-lingvan gazeton „Antaŭen E-istoj“: Multaj artikoloj. Ŝ.
Vink
Jan Hendrik, nederlandano, kontoristo. Nask. 9 okt. 1897 en Enschede. Kelkajn
jarojn sekr. de la haga sekcio de LEEN. Prez. de LEEN. Eldonis la libreton „E-a
Kantokolekto“ kaj trad. kelkajn el la kantoj. Eld. il. poŝtkartojn „La Holanda
Muelilo“ kun E-a teksto. Artikoloj en HDE, ktp.
Vinzent
Andrew Snider, usonano, advokato, bankisto. E-isto de 1913. Kas. de UK en San
Francisco 1915. Dumviva membro de UEA. UEA-del. de 1919 kaj ĉefdel. de
1921. Prez. de EA de California. Artikolo pri „La Antikva Maja Civilizacio de
Centra Ameriko“ en ,E, 1925, okt.
Virinaj
nomoj. Laŭ K. Kalocsay (1. Lingvo Stilo Formo, p: 81-83) „la virinaj
nomoj apartenas al tiu ĝena flanko de la lingvo, kiu ne estas kontentige
solvebla per la propraj reguloj kaj
sufiksoj de la lingvo.“ Kaŭzas malfacilojn precipe la fakto, ke multaj virina
nomoj havas konforman virnomon. Meazzini proponas la sufikson „io“ :
Emilo - Emilio, sed ĉe multaj nomoj tio ne donas kontentigan solvon.
(Julio, Paŭlio). Ĉe Z estas legeblaj: Johanino, Ludovikino, do estas
uzata la sufikso „in“. Sed tiel fariĝus tiaj nomoj: Antoniino, Mariino.
Sed jam Z uzis la vorton Marta kaj laŭ tio Kalocsay proponas, ke
ĉiu virina nomo finiĝu je „a“: Julia, Paŭla, Roza ktp. Kaj por
esti laŭfundamenta, Kalocsay insistas tiel: „Ĉiu virina nomo estas rigardata, kiel
adjektivo, rilatanta al la (ellasita) vorto „ino“. Tiu ĉi propono
ankoraŭ ne estas oficiale akcptita.
Noto de M. C. Butler. La fatala
kontraŭaĵo estas, ke oni ne povas adjektivigi la nomojn kun - a.
Ĉu la Johanaa mano?!
Vivo
de Jesuo. De E. Renan, el la
franca trad. E. Gasse. 1907, 182 p.
La supersignoj anstataŭigitaj per h. „Bona, fidela traduko de famega verko!“
(Th. C., L.I. 1907, p: 569.)
Vivo
de S. Francisko el Assissi. Biografio de la fama katolika sanktulo,
originale de Carolfi, 1923, 64 p.
„Klara, bonstila, kaj eĉ ofte poezia“. (P, ,E', 1924, p: 10.)
Vivo
de Zamenhof. De Privat. 1920, 18 p., dua
eld. 1923, 109 p. Titoloj de la ĉapitroj: La gentoj en Litva lando; Infano
en Balistok; Gimnaziano en Varsovio; Studentaj jaroj; Doktoro E. Idealista
profeto; Homarano; Kongresaj paroladoj ; Lingvisto; Verkisto; Etika pensulo;
Homo ĉe morto. „La Majstro, jam mortinta, kun spirito vivanta estas inter
ni kaj por funde koni ĉi-tiun animon, la plej homan en la lasta jarcento,
la disĉiplo fidela prezentas ĝin al ni per majstra elokventeco en sia
verko.“ (Jobo, L M 1922, p: 20). Aperis
en angla (1931) kaj nederlanda (1934) tradukoj.
Voĉdono
en 1894. v. Reformprojekto de Z. en 1894.
Vogt
(fogt) Anton, germano, d-ro, bankisto. Nask. 13 jun. 1882 en Aschhausen.
Volapükisto, 1897. E-isto de 1903; ano de la EG Berlin, 1907. Prop. parolado en
Norda Bavarujo 1909; grupfondoj en
Würzburg kaj Schweinfurt. Ano de EG Bamberg, 1912. Ano de EG Augsburg, 1917. Reorganizo
de la Bavara E Ligo. Ano de EG Stuffgart 1920. Fariĝis estrarano de GEA.
Reprezentis germanajn komercajn ĉambrojn dum la E-konferencoj en Venezia
kaj Paris. Partoprenis multajn UK-jn. Unu el la gvidantoj de la reorganiza
laboro: plano por la unuecigo 1928, poste longa batalo, prez. de la unuecigaj
pritraktadoj kun fina sukceso, 1933. Verkis multajn artikolojn, prelegis dum la
Someraj Univ-oj en Danzig kaj Köln pri ekonomiaj problemoj.
Vojaĝo
en Faremidon. Du ŝipoj. Du noveloj de Karinthy, el la hungara had. Totsche.
1934, 83 p. La „Vojaĝo“ estas kvazaŭ daŭrigo de la romano
Gulliver de Swift. Bona traduko.
Vojaĝoj
kaj Aventuroj de Sinjoro Longkrurulo. Rime verkita de Uitterdijk. 1927, 80 p. (152 bildoj kaj 162 strofoj.) „Bonega
infanalbumo, kiu elvekos laŭtan ridadon ankaŭ ĉe serioza
maturulo.“ (G. S., ,E, 1927, p: 162).
Volapük.
De 1881 ĝis 1889 tiu ĉi
lingvosistemo konstruita de prelato Schleyer, havis tiajn sukcesojn, kiuj
okulvideble montris, ke artefarita lingvo estas tute bone uzebla ĉe la
int. rilatoj. 300 societoj, pli ol 1000 diplomitaj instruistoj, pli ol 300 lerniloj kaj libroj, 25 gazetoj en
tiu lingvo - tiaj estis la atingoj de V. Sed dum 2-3 postsekvintaj jaroj, la
V.-movado komencis rapide malkreski kaj baldaŭ tute ĉesis. La pereon
influis certe la formate strukturaj mankoj de V., sed ankoraŭ pli gravan
rolon en la disfalo ludis la motivoj socie-organizaj. V. estis finkonstruita
de unu homo, arbitre elektinta por sia lingvo radikojn kaj gramatikajn regulojn, ne liginta sin tiurilate per internacie jam ekzistantaj
normoj. Rezulte, aperis lingva vermiĉelo, en kiu sub la formo „Bodugän“
estis ne eble diveni Portugalujon; sub la formo „plim“ la int. vorton
komplimento. La arbitreco de la V-konstruo antaŭdifinis ĝian nepran dependon por ĉiam de la
subjektiva bontrovo de la aŭtoro. Tiamaniere povis disvolviĝi nur laŭ tiu direkto kaj nur en
tiuj kadroj, kiuj ŝajnis
akcepteblaj por la bontrovo de Schleyr. Tio bremsis la normalan evoluon
de la lingvo, eliminis - malgraŭ la struktura simileco al la naturaj lingvoj
- la eblon libere evolui kaj pliriĉiĝi. Ankoraŭ kreskis la
neebleco de normala lingvo-evoluo pro la personaj opinioj kaj organiza
politiko de Schleyer. Li konsideris V-on „sia lingvo“, „sia“ propraĵo. Li
malakceptis ĉiun penson, ke iu ajn (ĉu persono, ĉu kolektivo)
povu direkti la evoluon de „lia“
lingvo. La prezidantoj de la volapükistaj societoj estis devige konfirmataj de
Schleyer. Okazis, ke unuanime elektitaj gvidantoj de regionaj kaj naciaj
volapükistaj societoj ne estis konfirmataj kaj ricevis senapelacian rifuzon de
Schleyer. La ĉefaj kontinentoj de volapükistoj ne povas akcepti tiajn
despotajn organizformojn. La movado por la monda lingvo postulis
demokratiecon. Tiam dum 1888-89 okazis demokrata revolucio, direktita
kontraŭ la tirana reĝimo de Schleyer. La tria int. kongreso de V. en
1889 en Parizo, dum kiu ĉiuj raportoj kaj diskutoj okazis nur en V.,
kategorie malakceptis la pretendojn de Schleyer pri aŭtokrata direktado de
la movado kaj lingvo kaj elektis Akademion, kiu devis direkti dum la estonto
la pluan evoluon de V. Schleyer restis sola kun malgranda grupo da adeptoj de
sia reĝimo, la Sehleyer-a lingvo haltis en sia progreso v. Idiom-Neutral.
Vondroušek
Josef, ĉeĥo, bankoficisto en Brno. Nask. 1 dec. 1904 en B.
E-isto de 1922. Daŭre funkciulo de la EK, UEA-del., ĈAE-komitatano. 4
jarojn red. E-rubrikon en ĉeĥlingvaj gazetoj „Ruch“ kaj „Nový Lid“.
Vörös
Cyrill, hungaro, d-ro prof. en pens. nun unu el la gvidantoj de la hungara
piarista ordeno. Publikis en 1910-12 tri originalajn matematikajn verkojn en
E. De aŭtuno 1934 li loĝas en Sátoraljaujhely.
Vortaro
de Esperanto. De Kabe, 1910, tria
eld. 1925, 175 p. Aperis 8500 e-roj. „Bein nur celis doni la tute bonajn
fidindajn vortojn, kiujn sentime la E-istoj povos uzi. Ĝi certe
fariĝos la ĉefa fonto, el kiu la naciaj vortaristoj ĉerpos, kaj
kiu tre utilos por uniformigi la diversajn vortarojn de nia lingvo“. (C.
Bourlet, La Revuo. 1910, p : 537.)
Vortfarado. La bazo de la E-a VF estas:
1. La Zamenhofa eldiro: „La gramatikaj
finiĝoj (kaj sufiksoj) estas rigardataj ankaŭ kiel memstaraj vortoj
2. La principo de Neceso kaj Sufiĉo
(de Saussure). (v. tie.)
3. La Saussure-a konstato: ĉiu vorto
kaj sufikso (krom la senkarakteraj) havas difinitan radik-karakteron (substantivan adjektivan aŭ verban) fiksitan
en la Fundamenta Vortaro. Krome la vortoj havas vortkarakteron gramatikan, dependan de la finaĵo (o aŭ a
aŭ i), kiun ili havas. Se la
radik-karaktero kaj finaĵ-karaktero samas (samelementa vorto), la
finaĵo estas pleonasma. En la mala okazo rnalsamelementaj vortoj, la
finaĵo havas la funkcion de memstara vorto. Homo, sana, skribi estas samelementaj; homa, sani, skribo estas malsamelementaj vortoj. La vortkarakteron
de samelementaj vortoj ni povas ŝanĝi per simpla
finaĵŝanĝo, ĉar la radiko
kunportas en la novan vorton sian sencon donitan per la radikkaraktero (homa
signifas hom-rilata, homapartena, aŭ hom-kvalita, do en ĝi
sinteziĝas la senco de la substantiva radiko hom kaj de la adjektiva finaĵo a; marteli estas martel-agi, do en ĝi al la senco de la subst.
radiko martel gluiĝas la senco
de la verba finaĵo i. Sed se ni pluformas vorton malsamelementan, kaj
volas en ĝi konservi ankaŭ la sencon de la fremdkaraktera
finaĵo, ni devas la finaĵon anstataŭigi per elemento samsignifa
al la finaĵo. Al a (kvalita)
samsignifas ec, al i samsignifas ad. Do, dum el la
samelementa (adjektiva) preciza ni ricevas precizo (kvalito) per simpla
finaĵŝanĝo el la malsamelementa (substantiv-adjektiva) homa ni devas formi la vorton homeco (kvalito), anstataŭigante la
elfalintan a-finaĵon per la sufikso ec.
Same, dum el la samelementa (verba) bati ni ricevas bato (ago) per simpla finaĵ-ŝango, el la malsamelementa
(substantiv-verba) marteli ni devas
fari la vorton martelado (ago),
anstataŭigante la elfalintan i-finaĵon per la sufikso ad, sen kiu ni revenus al la vorto martelo (ilo). La E-a VF do konsistas
simple el la sintezo de la elementoj necesaj kaj sufiĉaj por doni la
deziratan sencon al la vorto. Sekve la E-a VF estas simpla vortkunmeto. v Vortkunmeto, Verbigo senpera, Kategoriosufiksoj.
La kontraŭuloj de la sistemo postulas
la senkarakterecon de la radikoj. Sed tio estas kontraŭ la Fundamento, kiu
klare fiksas la radikkarakterojn (broso:
ilo; kombo: ago aŭ ag- rezulto).
Oni kontraŭmetis, ke la radiko tajlor
funkcias jen substantive (tajloro), jen verbe (tajlori). Sed ĉi tiu
kontraŭdiro estas facile refutebla. En tajlori ne la radiko funkcias
verbe, sed la finaĵo i. Se ne estus tiel, tajloro povus signifi jen personon, jen agon. Kaj evidente ĝi
neniam havas la lastan signifon, kiun oni signas per tajlorado (anstataŭigante la elfalintan i-finaĵon per la
ag-signifa sufikso ad).
La supra sistemo estas parte akceptita
de la Akademio (punktoj 1 kaj 2), parte ankoraŭ ne (punkto 3). Cetere tio
ŝajnas mallogika, ĉar sen la gramatika karakterfikso de la radikoj la
principo de Neceso kaj Sufiĉo havas nenian sencon.
Literaturo.
Kolowrat: „Pri la derivo en Ido kaj E“, 1909; „Oficiala Gazeto Esperantista“,
apr. 1911, dec. 1912; Fruictier: „Esperanta Vortfarado laŭ la
Fundamento“, 1914; Devjatnin: „Esperanta afiksaro“, 1913; René de Saussure:
„Fundamentaj Reguloj de la Vort-teorio en E“, 1915; „La Vortstrukturo en E“,
1916; E. E. Ĉefeĉ: „La Elementoj kaj la Vort. farado“, 1911; Panel.
„Studo pri la Vortfarado de E“, 1912; Wizster: „La tri Fundamentaj Reguladoj“
(HDE, 1922) ; Wüster: „Oficiala Radikaro, enkonduko kaj notoj“, 1923; Paul
Nylén: „Sonoj kaj Vorto de E“, 1930; Kalocsay: „Lingvo, Stilo, Formo“, 1931. KALOCSAY.
Vortform-riĉeco.
Morfologia sistemo de esperanto faciligas esprimon de la plej delikataj
senc-nuancoj. Ekz. de radiko bov oni
povas derivi bovo, virbovo, bovino, bovido, virbovido, bovidino, bovaro,
bovejo, bovisto, bovaĵo, bovidaĵo, ktp. En angla lingvo oni devas uzi
tute diversradikajn vortojn ox, bull,
cow, calf, steer, heifa, herd (of cattle) byre, herdsman, beef, veal, bovine,
ktp.
Oni prave asertas, ke en ĉiu lingvo
plej riĉe estas evoluintaj tiuj fakoj, kiuj estas plej proksimaj al
ordinara ĉiutaga mastrumado kaj ekonomio de la popolo uzanta tiun lingvon.
Tiel
ekzemple en somala lingvo estas tre vaste ellaborita terminaro rilate la
kamelon - ĉefan mastriumobjekton de somali-popolo.
S. Marin en artikolo „Mortpezo kaj
efikeco“ citas tutan serion da tiusencaj somali-vortoj, kiuj trovas nur 2-3
respondecajn vortojn en la riĉaj franca kaj angla lingvoj.
En E ekzistas tamen ĉiuj necesaj
leksikologiaj kaj gramatikaj rimedoj por esprimi ĉiujn ĉi ideojn -
ĝis tiom subtilajn, kiel virkamelido, kamelidineto, fruktigokamelo,
buĉokamelino, kamelareto, ktp.
Do tiu eco de E montras, ke ĝi pli
ol iu natura lingvo kontentigas la int. bezonojn laŭ sia esprimpovo, ke
ĝi povas kontentigi tiurilate bezonojn
de kiu ajn nacia lingvo.
Novaj vortoj povas esti derivataj kaj
uzataj laŭ bezono; kaj samtempe la ĝenerala vortaro de E ne
fariĝas pro tio tro ampleksa, ĉar novaj vortoj estas kreataj el la kombinoj
de vortoj-radikoj simplaj, elementaj.
DREZEN, Skizoj, p: 33-35.
Vortkunmeto
en E. En vortkunmetoj la ĉefa vorto staras en la fino
(ĉefelemento); ĝi difinas la sencon de la vorto, kiun la antaŭe
staranta elemento (flankelemento) nur klarigas, nuancigas. La ĉefelemento
(ĈE) difinas ankaŭ la gramatikan vortkarakteron
de la flankelemento (FE).
1. Substantiva
ĈE substantivigas sian FE-on. Do: skribmaŝino
estas skribomaŝino: maŝino de skribo (analizo de rilato: R); orĉeno estas: oro-ĉeno ĉeno el oro (analizo laŭ materialo:
M); membroaboanto estas membro
abonanto (analizo epiteta: E). Se la FE ne estas substantiva radike, ĝi
substantiviĝas laŭ vortsenco: varmenergio: varmo-energio; belkulto: belokulto, voluptamo voluptoamo (amo de volupto). Do vortoj kiaj belknabino, bluokulo, ktp., ĉe kiuj la FE estus adjektiva, estas kontraŭaj al la spirito de la E-a
vortkunmeto.
Tamen ekzistas kelkaj tiaj vortoj:
sovaĝbesto, dikfingro, junedzo, etburĝo, ĝentilhomo. Ĉi
tiuj parte imitas nacilingvajn formojn kaj estas kvazaŭ memstaraj radikvortoj,
parte estiĝas per la refiksiĝo de kelkaj adjektivradikoj sovaĝ', et', jun', nov', sol' ktp.); ili
estas lernendaj aparte.
2. Adjektiva
ĈE same substantivigas sian FE-on, kaj rilatas al li per la prepozicio je; belriĉa:
beloriĉa: riĉa je belo; drinkema:
ema je drinko.
3. Verba
ĈE faras el sia FE aŭ adverbon: bonfarti:
bone farti ; aŭ (predikatan) adjektivon: ruĝigi: igi ruĝa; ŝtatigi:
igi ŝtata.
Ĉi tiu fenomeno, nomata vortefiko, okazas same ĉe radikoj,
sufiksoj kaj finaĵoj. Finaĵo a (adjektiva ĈE), se ĝi ne
estas pleonasma, substantivigas sian FE: skriba
estas skribo-a (rilata al skribo), ama
estas amo-a, rilata al amo. Finaĵo i (verba ĈE) adverbiĝas: marteli: martele i: agi martele.
Ŝajnaj kontraŭdiroj
estiĝas ĝuste per ĉi tiu okaza memstareco de la finaĵoj (v.
Interelementa Rilato)
Krom la supre skizita rekta vortefiko, (iranta de dekstre al
maldekstre) ekzistas ankaŭ vortefiko
inversa (de maldekstre al dekstre). Ekzemple en la vorto miljaro la vorto mil postulas post si pluralon. Per tio evidentiĝas ke la
finaĵo o ne povas rilati sole al la elemento jar, sed nur al ambaŭ elementoj (mil kaj jar) kune. La
analizo do estos (mil jar)o aŭ ĉar mil nepre pluraligas, (mil jaroj)o: tempo de mil jaroj.
Same: en senforta la prepozicio sen
postulas post si substantivon. Ĝi do memstarigas la finaĵon a, substantivigas
la adjektivan radikon fort (sen
forto)a. La analizo de grandkuraĝa
(ĉar adjektivo postulas post si substantivon) estos (granda kuraĝo)a:
karakterizita de granda kuraĝo.
La analizo de la kunmetitaj vortoj
okazas tiel, ke unue ni provas la analizon laŭ la tri vortefik-reguloj (1,
2, aŭ 3). Se tiel ni ne havas senchavan rezulton, ni memstarigas la
finaĵon, kaj rilatigas la du antaŭajn radikojn inter si, kiel
duoblajn flankelementojn. Ĉe tio ni esploras ankaŭ, ĉu ne
ekzistas inversa vortefiko.
KALOCSAY
Noto de M. C. Butler. Mi ne konsentas
la malpermeson uzi la formojn „belknabino“, „bluokulo“. Ili ŝajnas al mi
tute bonaj.
Vastan pritrakton pri la Vortkunmeto
oni trovos en mia Lingvo, Stilo,: Formo (1932).
v. Vortfarado, Kategorisufiksoj.
Ofteco
de afiksoj kaj prefiksoj uzataj prepozicioj en la „Originala Verkaro“ de
Z., en la „E-historio de E“ de Privat
(P) kaj en la „Hura“ de Baghy (B).
|
Z |
% |
P |
% |
B |
% |
ad
|
2347 |
9325 |
335 |
6.033 |
705 |
4.998 |
it
|
2089 |
8.316 |
402 |
7.239 |
866 |
6.140 |
mal
|
2072 |
8.254 |
264 |
4.754 |
983 |
6969 |
ant
|
1986 |
7920 |
360 |
6.483 |
938 |
6.650 |
ig
|
1603 |
6.395 |
392 |
7.059 |
871 |
6.175 |
iĝ
|
1479 |
5.899 |
425 |
7.653 |
1170 |
8.295 |
ist
|
1255 |
5.006 |
402 |
7.239 |
416
|
2.949 |
ec
|
1015 |
4.048 |
220 |
3.962 |
555 |
3.934 |
el
|
971 |
3.873 |
81 |
1.458 |
141 |
1.000
|
ar
|
934 |
3.725 |
241 |
4.340 |
230 |
1.631 |
at
|
745 |
2.971 |
100 |
1.800 |
264 |
l.872
|
sen |
666 |
2.656 |
56 |
1.008 |
328 |
2.325 |
inter
|
643 |
2.564 |
218 |
3.926 |
68 |
0.482 |
eg
|
553 |
2.205 |
33 |
0.594 |
201 |
1.425 |
ebl
|
547 |
2.181 |
112 |
2.017 |
266 |
1.886 |
al
|
526 |
2.098 |
96 |
1.728 |
179 |
1.269 |
ne
|
441 |
1.759 |
78 |
1.404 |
259 |
1.836 |
er |
419 |
1.671 |
69 |
1.242 |
173 |
1.226 |
aĵ
|
366 |
1.459 |
120 |
2.161 |
374 |
2.651 |
re
|
342 |
1.364 |
63 |
1.134 |
371 |
2.630 |
int
|
322 |
1.284 |
112 |
2.017 |
348 |
2.467 |
an
|
269 |
1.073 |
97 |
1.746 |
193 |
1.368 |
ul
|
235 |
0.937 |
88 |
1.584 |
376 |
2.665 |
et
|
233 |
0.929 |
17 |
0.306 |
409 |
2.899 |
um
|
219 |
0.873 |
12 |
0.216 |
134 |
0.940 |
dis
|
208 |
0.829 |
105 |
1.898 |
44 |
0.312 |
ant
|
2114 |
0.814 |
8 |
0.145 |
48 |
0.340 |
ind
|
200 |
0.797 |
41 |
0.738 |
144 |
1.021 |
ism
|
189 |
0.754 |
43 |
0.774 |
37 |
0.262 |
uj
|
173 |
0.690 |
43 |
0.774 |
38 |
0.269 |
sub
|
165 |
0.658 |
52 |
0.936 |
79 |
0.560 |
trans
|
161 |
0.642 |
13 |
0.234 |
109 |
0.773 |
pri
|
153 |
0.610 |
22 |
0.396 |
176 |
1.248 |
kun |
153 |
0.610 |
147 |
2.647 |
32 |
0.227 |
antaŭ
|
144 |
0.574 |
56 |
1.008 |
50 |
0.354 |
ek
|
117 |
0.466 |
32 |
0.571 |
364 |
2.381 |
in
|
96 |
0.382 |
41 |
0.738 |
1059 |
7.505 |
ej
|
82 |
0.327 |
133 |
2.395 |
155 |
1.099 |
kontraŭ |
80 |
0.319 |
25 |
0.450 |
32 |
0.227 |
de
|
64 |
0.255 |
36 |
0.648 |
37 |
0.262 |
il
|
62 |
0.247 |
46 |
0.828 |
117 |
0.829 |
tra
|
60 |
0.239 |
8 |
0.144 |
22 |
0.155 |
ol
|
58 |
0.231 |
19 |
0.180 |
12 |
0.085
|
em |
17 |
0.187 |
68
|
1.224 |
161 |
1,141 |
ĝis |
43 |
0.171
|
7
|
0.126 |
18
|
0.127 |
ekster |
43 |
0.771 |
6 |
0.824 |
37 |
0.262 |
super |
36 |
0.144
|
9
|
0.162 |
27 |
0.191 |
ge |
31 |
0.124.
|
17 |
0.306 |
88 |
0.624 |
on |
27 |
0.108
|
8
|
0.144 |
48 |
0.340 |
anstataŭ |
24 |
0.095 |
4 |
0.072 |
11 |
0.078 |
sur |
24 |
0.095
|
4
|
0.072 |
23 |
0.163 |
post |
20 |
0.080
|
72
|
1.296 |
61 |
0.432 |
obl |
14 |
0.057
|
7
|
0.126 |
10 |
0.071 |
pri |
12 |
0.048
|
1
|
0.018 |
11 |
0.078 |
taŭ |
11 |
0.043
|
18
|
0.324 |
39 |
0.276 |
ĉirkaŭ |
11 |
0.043
|
6
|
0.108 |
26 |
0.184 |
per |
6 |
0.024
|
2
|
0.036 |
29 |
0.205 |
ĉe |
5 |
0.020
|
9
|
0.162 |
23 |
0.163 |
id |
4 |
0.016 |
3 |
0.054 |
33 |
0.234 |
eks |
2 |
0.008
|
6
|
0.108 |
8 |
0.567 |
er |
2 |
0.008
|
1
|
0.018 |
10 |
0.071 |
preter |
1 |
0.004
|
4
|
0.072 |
11 |
0.078 |
io |
1 |
0.004
|
1
|
0.018 |
0 |
- |
malgraŭ |
1 |
0.004 |
0 |
- |
0 |
- |
bo |
1 |
0.004
|
1
|
0.018 |
32 |
0.227 |
ĉj |
1 |
0.004
|
-
|
- |
- |
- |
nj |
1 |
0.004
|
-
|
- |
- |
- |
op |
1 |
0.004
|
0
|
- |
4 |
0.028 |
aĉ |
0 |
- |
3
|
0.054 |
13 |
0.092 |
por |
0 |
- |
2
|
0.036 |
3 |
0.021 |
Ofteco
de la korelativoj en la „Originala Verkaro“ de Z kaj en la „Hura“ de Baghy
(B). Laŭ la Z-a ofteca ordo.
|
Z |
% |
B |
% |
kiu |
2598 |
17.016 |
547 |
11.804 |
ĉiu |
2167 |
14.194 |
132 |
2.848 |
tiu |
1967 |
12.883 |
906 |
19.551 |
tio |
948 |
6.209 |
483 |
10.422 |
kial |
830 |
5,436 |
104 |
2.244 |
ia
|
652 |
4.270 |
44 |
0.949 |
tiam |
620 |
4.061 |
120 |
2.589 |
kiam |
469 |
3.072 |
182 |
3.927 |
tia |
465 |
3.045 |
151 |
3,258 |
tiel |
437 |
2.862 |
257 |
5.366 |
tial |
436 |
2.856 |
13 |
0.281 |
kio |
414 |
2.711 |
309 |
6.668 |
ĉiam |
373 |
2.443 |
76 |
1.640 |
ĉio
|
339 |
2.220 |
126 |
2.719 |
iom |
310 |
2.030 |
183 |
3.949 |
kia |
216 |
1.415 |
46 |
0.993 |
nenia
|
214 |
1.378 |
14 |
0.302 |
nenio |
196 |
1.284 |
71 |
1.532 |
neniam
|
191 |
1.251 |
84 |
1.813 |
neniu |
190 |
1.244 |
46 |
0.993 |
ĉia
|
184 |
1,205 |
4 |
0.086 |
io |
154
|
1.008 |
83 |
1.791 |
iu
|
150 |
0,983 |
113 |
2.437 |
tie |
133
|
0.871 |
140 |
3.021 |
iam |
117 |
0.766 |
36 |
0.777 |
kiom |
96 |
0.629 |
29 |
0.626 |
tiom
|
88 |
0.576 |
41 |
0.885 |
kies |
73
|
0.478 |
45 |
0.971 |
kie
|
71 |
0.465 |
102 |
2.201 |
kial
|
58
|
0.380 |
104 |
2.244 |
ĉie
|
26 |
0.170 |
1 |
0.021 |
neniel |
25 |
0.0164 |
17 |
0.367 |
nenie |
16 |
0.105 |
0 |
-
|
neniom |
13 |
0,085 |
1 |
0.021 |
nenies |
6 |
0.039 |
0 |
- |
ies |
5 |
0.033 |
0 |
-
|
ial |
4 |
0.027 |
0 |
-
|
ie |
4 |
0.027 |
7 |
0.151 |
iel |
3 |
0.020 |
2 |
0.043
|
nenial |
1 |
0.007 |
0 |
-
|
ĉiom |
0 |
- |
0 |
-
|
ties |
0 |
- |
15 |
0.324 |
ĉiel |
0 |
- |
0 |
- |
ĉial |
0 |
- |
0 |
- |
ĉies |
0 |
- |
0 |
-
|
Ofteco
de prepozicioj en la Originala Verkaro de Z., Ĉirkaŭ la mondon de
Scherer (Sch), Viktimoj de Baghy (B), Mister Tot de Forge (MT), Eŭropo
ĉe la abismo de Nitti-Kreuz (E), Vortoj de Lanti (L), La Devo de Naville
(D), Legu kaj parolu de Šupichová (S), Jarmiloj pasas de Haefker (H), Historio
de E de Privat (P), Vojo returne de Remarque (R)
|
Z |
% |
Sch |
% |
B |
% |
MT |
% |
E |
% |
de |
7554 |
28.170 |
1354 |
29380 |
753 |
17.990 |
965 |
22.195 |
3190 |
34.866 |
en |
4139 |
15.440 |
- |
- |
686 |
16.390 |
918 |
21.114 |
1909 |
20.865 |
al |
3927 |
14.640 |
- |
- |
712 |
17.020 |
440 |
10.120 |
748 |
8.176 |
por |
2546 |
9.500 |
372 |
8.070 |
234 |
5.590 |
137 |
3.151 |
407 |
4.448 |
pri |
1172 |
4.370 |
147 |
3.050 |
175 |
4180 |
130 |
2.990 |
453 |
4.951 |
kun |
1007 |
3.750 |
406 |
8.810 |
279 |
6.660 |
263 |
6.049 |
183 |
1.900 |
per |
908 |
3.388 |
202 |
4.380 |
147 |
3.510 |
174 |
4.002 |
391 |
3.727 |
el |
820 |
2.960 |
222 |
4.810 |
193 |
4.610 |
152 |
3.496 |
141 |
1.541 |
da |
693 |
2.580 |
303 |
6.570 |
73 |
1.740 |
65 |
1.495 |
213 |
2.328 |
laŭ |
450 |
1.680 |
52 |
1.030 |
9 |
0.210 |
15 |
0.345 |
117 |
1.278 |
post |
362 |
1.340 |
128 |
2.780 |
50 |
1.200 |
74 |
1.702 |
224 |
2.446 |
sur |
346 |
1.280 |
3t8 |
6.900 |
229 |
5.470 |
185 |
4.251 |
113 |
1.235 |
antaŭ |
369 |
l.152 |
78 |
l.690 |
101 |
2.410 |
114 |
2.622 |
122 |
1.333 |
inter |
308 |
1.148 |
67 |
1.450 |
29 |
0.690 |
29 |
0.667 |
88 |
0.963 |
ĝis |
285 |
1.063 |
60 |
l.300 |
36 |
0.860 |
31 |
0.713 |
93 |
1.016 |
pro |
281 |
1.048 |
102 |
2.210 |
91 |
2.150 |
90 |
2.070 |
144 |
1.573 |
sen |
266 |
0.992 |
37 |
0.800 |
18 |
0.420 |
15 |
0.345 |
48 |
0.529 |
kontraŭ |
258 |
0,962 |
14 |
0.300 |
27 |
0.630 |
33 |
0.759 |
104 |
1.136 |
je |
186 |
0.693 |
76 |
1.650 |
50 |
1.200 |
69 |
1.587 |
191 |
2.088 |
sub |
170 |
0.639 |
45 |
0.980 |
35 |
0.840 |
38 |
0.874 |
63 |
0.688 |
ĉe |
167 |
0.623 |
135 |
2.930 |
92 |
2.150 |
66 |
1.518 |
20 |
0.219 |
anstataŭ |
135 |
0.503 |
4 |
0.080 |
4 |
0.090 |
2 |
0.046 |
13 |
0.142 |
dum |
123 |
0.458 |
175 |
3.800 |
59 |
1.415 |
79 |
1.817 |
137 |
1.497 |
malgraŭ |
99 |
0.369 |
0 |
- |
1 |
0.024 |
6 |
0.138 |
21 |
0.229 |
krom |
66 |
0.246 |
13 |
0.280 |
4 |
0.096 |
1 |
0.023 |
26 |
0.284 |
po |
53 |
0.198 |
9 |
0.190 |
1 |
0.024 |
2 |
0.046 |
9 |
0.098 |
ekster |
48 |
0.179 |
1 |
0.02 1 |
3 |
0.072 |
0 |
- |
0 |
- |
super |
46 |
0.171 |
20 |
0.930 |
11 |
0.263 |
47 |
1.081 |
10 |
0.109 |
ĉirkaŭ |
31 |
0.115 |
34 |
0.740 |
11 |
0.263 |
19 |
0.437 |
7 |
0.077 |
tra |
14 |
0.052 |
167 |
3.620 |
36 |
0.860 |
113 |
2.599 |
8 |
0.087 |
apud |
8 |
0.030 |
22 |
0.480 |
20 |
0.478 |
34 |
0.782 |
2 |
0.022 |
trans |
2 |
0.007 |
26 |
0.568 |
3 |
0.072 |
5 |
0.115 |
3 |
0.033 |
malantaŭ |
1 |
0.004 |
4 |
0.080 |
7 |
0.167 |
11 |
0.253 |
0 |
- |
preter |
0 |
- |
5 |
0.110 |
4 |
0.096 |
5 |
0.115 |
0 |
- |
depost |
0 |
- |
0 |
- |
0 |
- |
14 |
0.322 |
1 |
0.011 |
|
L |
% |
D |
% |
S |
% |
H |
% |
P |
% |
VR |
% |
de |
964 |
24.389 |
922 |
40.742 |
1058 |
25.815 |
5435 |
36.576 |
2.014 |
33.231 |
732 |
14.705 |
en |
595 |
15.053 |
316 |
13.967 |
710 |
17.324 |
2362 |
15.896 |
1366 |
21.539 |
726 |
14.585 |
al |
166 |
11.789 |
314 |
13.878 |
458 |
11.175 |
1175 |
7.907 |
514 |
8.481 |
573 |
11.511 |
por |
441 |
11.157 |
132 |
5.834 |
255 |
6.222 |
719 |
4.166 |
410 |
6.765 |
288 |
5.786 |
pri |
332 |
8.400 |
112 |
4.950 |
127 |
3.098 |
260 |
1.750 |
402 |
6.633 |
165 |
3.314 |
kun |
97 |
2.464 |
31 |
1.372 |
135 |
3.294 |
383 |
2.577 |
131 |
2.161 |
328 |
6.590 |
per |
169 |
4.275 |
95 |
4.200 |
197 |
4.806 |
885 |
5.955 |
220 |
3.630 |
187 |
4.356 |
el |
165 |
4.174 |
77 |
3.403 |
163 |
3.977 |
562 |
3.782 |
167 |
2.755 |
239 |
4.802 |
da |
87 |
2.211 |
22 |
0.972 |
89 |
2.171 |
136 |
0.914 |
65 |
1.073 |
171 |
3.435 |
laŭ |
39 |
0.986 |
22 |
0.972 |
26 |
0.634 |
125 |
0.841 |
75 |
1.237 |
25 |
0.502 |
post |
32 |
0.869 |
19 |
0.840 |
55 |
1.342 |
309 |
2.080 |
96 |
1.584 |
139 |
2.792 |
sur |
80 |
2.024 |
20 |
0.884 |
203 |
4.953 |
239 |
1.608 |
35 |
0.578 |
212 |
4.258 |
antaŭ |
41 |
1.037 |
4 |
0.177 |
37 |
0.903 |
100 |
0.673 |
43 |
0.710 |
139 |
2.792 |
inter |
67 |
1.705 |
16 |
0.707 |
32 |
0.781 |
221 |
1.487 |
75 |
1.237 |
52 |
1.044 |
ĝis |
17 |
0.441 |
6 |
0.265 |
35 |
0.854 |
257 |
1.729 |
28 |
0.462 |
76 |
1.527 |
pro |
80 |
2.024 |
41 |
1.812 |
72 |
1.756 |
165 |
1.110 |
49 |
0.808 |
93 |
1.868 |
sen |
29 |
0.734 |
1 |
0.044 |
17 |
0.414 |
45 |
0.303 |
16 |
0.264 |
33 |
0.663 |
kontraŭ |
31 |
0.784 |
7 |
0.309 |
19 |
0.463 |
294 |
1.978 |
21 |
0.347 |
45 |
0.904 |
je |
63 |
1.593 |
40 |
1.768 |
54 |
1.317 |
300 |
2.019 |
64 |
1.056 |
108 |
2.168 |
sub |
19 |
0.481 |
17 |
0.751 |
42 |
1.125 |
227 |
1.527 |
25 |
0.412 |
57 |
1.145 |
ĉe |
86 |
2.176 |
22 |
0.972 |
52 |
1.268 |
139 |
0.935 |
58 |
0.957 |
170 |
3.415 |
anstataŭ |
5 |
0.126 |
1 |
0.044 |
3 |
0.073 |
12 |
0,087 |
7 |
0.116 |
2 |
0.040 |
dum |
57 |
1.452 |
6 |
0.265 |
78 |
l.903 |
159 |
1.069 |
75 |
l.237 |
99 |
1.988 |
malgraŭ |
6 |
0.152 |
1 |
0.044 |
5 |
0.122 |
8 |
0.054 |
6 |
0.099 |
21 |
0.422 |
krom |
2 |
0.051 |
2 |
0.088 |
6 |
0.146 |
47 |
0.316 |
18 |
0.297 |
10 |
0.200 |
po |
0 |
- |
0 |
- |
2 |
0.048 |
0 |
- |
4 |
0.066 |
7 |
0.141 |
ekster |
0 |
- |
4 |
0.177 |
2 |
0.048 |
2 |
0.013 |
4 |
0.066 |
2 |
0.090 |
super |
9 |
0.228 |
5 |
0.221 |
17 |
0.415 |
78 |
0.525 |
5 |
0.083 |
52 |
1.045 |
ĉirkaŭ |
1 |
0.025 |
1 |
0.044 |
9 |
0.219 |
54 |
0.363 |
7 |
0.116 |
39 |
0.783 |
tra |
9 |
0.228 |
3 |
0.1 |
22 |
0.536 |
68 |
0.458 |
19 |
0.314 |
61 |
1.225 |
apud |
1 |
0.025 |
1 |
0.044 |
18 |
0.438 |
25 |
0.168 |
8 |
0.132 |
66 |
1.321 |
trans |
2 |
0.051 |
1 |
0.044 |
10 |
0.244 |
46 |
0.310 |
5 |
0.083 |
34 |
0.633 |
malantaŭ |
0 |
- |
0 |
- |
1 |
0.024 |
16 |
0.107 |
0 |
- |
21 |
0.422 |
preter |
0 |
- |
0 |
- |
1 |
0.024 |
1 |
0.007 |
1 |
0.016 |
4 |
0.080 |
depost |
4 |
0.101 |
0 |
- |
1 |
0.024 |
0 |
- |
23 |
0.380 |
0 |
- |
Kiel en la naciaj lingvoj, ankaŭ en
E-o, iom post iom maloftiĝas certaj vortoj kaj formoj kaj ilian lokon
okupas aliaj. Se oni atente observas la supran statistikon, oni povas konstati
interesajn faktojn ĉi-rilatajn. Ekde la lingvaĵo de Z. longa estas la
vojo ĝis la moderna „Viktimoj“, eĉ pli longa ĝis la „Vortoj de
kamarado Lanti“. Kaj eĉ el tiaj malgravaj vortetoj, kiaj estas la
tabel-vortoj, afiksoj aŭ prepozicioj, oni povas konstati ne nur la
evoluon de la lingvo, sed oni povas fari konkludojn ankaŭ pri la nivelo,
temorondo, ideologio de la verkisto.
Ĉe
la korelativoj ni povas konstati unuavice la grandan malpliiĝon de
la vorteto ia (ĉe Z: 4.2%,
ĉe Baghy 0.9%); tio montras, ke la lingvo pli kaj pli liberigas sin de la
naci-kutima surogato de la nedifina artikolo. Maloftiĝas tial kaj kial; anstataŭ ili plioftiĝas pro tio kaj pro kio; ties
kaŭzo estas certe la pli drasta esprimpovo de la lastaj.
Ĉe la afiksoj oni povas konstati la
malpliiĝon de la sufikso MAL (ĉe Z 8.2%, ĉe Baghy 6.9%, ĉe
Privat 4.7%.). Tio montras, ke la „mal-malamikoj“ rajte povas aludi al lingva
tendenco. La venkon de la principo „sufiĉo kaj neceso“ pruvas la
maloftiĝo de la sufikso ECO kaj precipe de ADO (ĉe Z: 9.3, ĉe
Baghy 5%). Tre interese estas, ke plioftiĝas la uzo de la prefikse
aplikataj prepozicioj (ekz. postrigardi
anstataŭ rigardi post); tio do
estas evidenta tendenco en la lingvo.
Inter la prepozicioj precipe okulfrapa
estas la malpliiĝo de la prepozicio MALGRAŬ. Tio ne estas ĝojinda,
ĉar SPITE DE, uzata anstataŭ ĝi, havas nuancdiferencon, kies
perdiĝo estus malriĉiĝo por la lingvo. Tie ĉi do la
statistiko avertas nin, ke ni gardu la lingvon kontraŭ tia perdo.
Kvankam ne apartenas al la temo de
lingvo-evoluo, tamen estas interesa ankaŭ la konkludo, kiun la supraj
statistikoj ebligas pri la temosfero, ideologio, stilo de la verkistoj.
Ekzemple, ĉe la verkistoj batalantaj por ideo videble plioftas la
prepozicio POR kaj la multaj aludoj kaj paraleligoj plioftigas la prepozicion
PRI, dum ĉe la simple priskribaj verkoj ili maloftas (POR: ĉe Lanti
11.1%; ĉe Scherer 8% ; PRI ĉe Lanti 8.4%; ĉe Scherer 3%). Ni
povas konstati, ke ĉe multaj verkistoj tiu aŭ alia prepozicio
preskaŭ tute mankas, dum ĉe la edukfaka Šupichová ĉiu estas trovebla bonproporcie.
Estas bedaŭrinde, ke la supra statistiko
de sro Stancliff ne enhavas sufiks-ciferojn pri pli multaj verkistoj; tre
okulfrapa estus la granda ofteco de la sufikso EGA en la verkoj de Forge kaj
Scherer.
Ankoraŭ multajn konkludojn oni povas
ellegi el la supraj tabeloj, sed tio ja ne estas farebla inter la kadroj de
Enciklopedia artikolo. Ni volis montri nur la vojon. La legantoj havas la
gvidfadenon, laŭ kiu oni povas profundiĝi en la multedirajn rubrikojn,
kiuj unuavide eble por multaj ŝajnis nur sensignifa ciferamaso.
Vortoj
de Kamarado E. Lanti, kun antaŭparolo de L. Banmer. SAT, 1931, 191 p. Kolekto de artikoloj aperintaj
ĉefe en „Sennaciulo“. Titoloj de la ĉapitroj: Mondlingvo, Organizado,
Edukado, Sennaciismo, Pacismo, Priskriboj, Polemiko.
Vortludoj
aŭ kalemburoj (laŭdire laŭ la nomo de 1a franca apotekisto
Calembourg, kiu vivis komence de la 18-a jarcento) en E tute nova, antaŭ
la milito 1914 preskaŭ nekonata speco de spritaĵoj. Dum la
spritaĵoj ĝenerale konsistas en trovado de similecoj inter malsamaj
objektoj, la vortludoj serĉas malsamajn signifojn inter sam- aŭ
similsonaj vortoj kaj frazoj. Jen kial vortludoj estis longe malkonataj en E,
kiu fieras pri sia matematika precizeco kaj logika konstruo, ecoj, kiuj kontraŭas
dusencecon.
Z mem zorge evitis miskomprenojn, kiuj
povus veni pri vortoj, kiaj vipero (vip-ero), cigareto (cigar-eto), k. s. kaj
anstataŭe uzis en U. V. vipuro, cigaredo, k. s.
Tiel do okazis, ke jam la U. V. entenas
tiajn vortludojn, kiaj estas ekz. aĉeti : aĉ-et-i, domaĉeto: domaĉ-et-o;
aerolito: aero-lito; agordi: ag-ordi, ktp.
Sekve eĉ en la. U. V. oni trovas
amason da radikoj, kiuj povas servi kiel materialo por vortludoj, kaj tiu amaso
plimultiĝas, kompreneble, en la pli postaj aldonoj al la U V., ne plu
tiel atente farataj vidpunkte al la principo de logiko kaj nekonfuzebleco,
kiel faris aŭk - ĝustadire - celis fari Z.
Tiel ni posedas amfiteatron: am-fi-teatron,
aŭtografon: aŭto-grafon, akcidentojn: akci-dentojn, arbaleston:
arb-al-eston, ktp.
Ne finiĝas ĉi tie la
eblaĵoj de E. La senfina afiksebleco de E senmezure plialtigas la nombron
de vortludeblaj esprimoj. Ekz. lekanto: lek-anto, kaprido: kap-rido,
montrilo: mon-trilo, ventregulo: kiu povas esti aŭ ventr-egulo aŭ
vent-regulo ktp.
Estas konkludeble, ke E posedas
grandegan riĉaĵon da kalemburoj kaŝitan en sia vorttrezoro,
malgraŭ la ŝajna matematika rigideco. Tial la E-aj vortludoj povas
esti rigardataj kiel grava semo por kreskigi la E-an humoron.
Ekzemplojn de vortludoj donis d-ro
Dreher en „Amuzaro“, kie ni trovas jenan „anonctabulon“: Al la apartamento
parte apartenas aparta port-aparato (lifto). La plej famaj vortludoj en E
estas tiuj de Verdkata Testamento de R. Schwartz.
(v. Humoro.) L. DREHER.
Noto de M. C. Butler. La plej elstara
literaturaĵo vortluda estas la verko de Inglada „Edziĝo malaranĝita“,
kies 44 paĝoj estas efektiva amaso da vortludoj. - Oni tre multe vortludis
en E antaŭ 1914 kaj mi memoras oftajn vortludojn de la tempo de la
Bulonja Kongreso.
Vortoj
de Macue Sasaki. Kompilis „Klara Rondo“. 1934, 125 p. Kolekto de originalaj
kaj trad. artikoloj de M. S. (v.) Respeguliĝas nobla, larĝvida
animo, kiu estis malfermita por la suferoj, kiujn kaŭzas mizero, militarismo,
virina sklaveco kaj aliaj malbonoj.
Vorto de Profesoro Th. Cart. Dediĉitaj de
S. Orenkamp kaj R. Lajarte 1927, 140 p. 44 interesaj, zorge elektitaj artikoloj
(precipe el L. I.) de la estinta prez. de la Akademio, el kiuj la
„nov-generacianoj“ povas ekscii, „laŭ kiaj principoj E sukcesis eviti -
kaj ankaŭ evitos, - la danĝerojn de deflankiĝo kaj de eventuala
morto“. (El la Enkonduko.)
Vortordo.
En E la vortordo estas libera; la deviga akuzativo kaj la nombra
konformiĝo de substantivo kun adjektivo permesas grandan elastecon en la
frazformado. Tamen en bona E-a stilo troviĝas certaj limigoj de ĉi
tiu libereco.
La ĉefa regulo estas, ke
laŭeble ĉiuj frazeroj kunapartenaj staru unu apud la alia. Tiel
ekzemple, la predikato sekvu post la subjekto,
ilin apartigu maksimume adverbo. Precipe grava estas tio, se la
subjekto estas persona pronomo. En prozo la persona pronomo staru ĉiam
antaŭ la verbo, ankaŭ en la ordona modo. La subjekto-predikatan
komplekson, kiel tuton, kompreneble oni povas tien-reen ŝovi en la frazo.
La vortetoj ankaŭ, nur kaj ne
staru ĉiam antaŭ tiu vorto, al kiu ili rilatas.
Se adjektivo havas komplementon, la plej
uzata kaj klara sinsekvo estas: substantivo, adjektivo, suplemento. Ekz.: „La
laboro postulanta grandan penon“. Tamen, plurfoje, precipe de rusoj, sed
ankaŭ de Z, estas uzata ankaŭ la sinsekvo: adjektivo, komplemento,
substantivo. Se la suplemento estas mallonga, unuvorta, ankaŭ ĉi tiu
sinsekvo estas tute bona, precipe, se oni volas plie akcenti la adjektivon ol
la substantivon. Ekz. „La plenplena de homoj ĉambro“.
En frazoj, kiuj montras post rekta
parolo la parolanton, la predikato antaŭas la subjekton, escepte se la
subjekto estas persona pronomo. Do: „Venu“, diris Johano. Sed: „Venu“, li
diris.
En ĉefprop-oj la lasta vorto estu tiu,
al kiu la rilata pronomo de l' dependa frazo rilatas.
La personaj pronomoj akuzativaj (min,
vin, lin, ŝin) laŭeble ne staru ĉe la fino de l' frazo, ĉar
tiamaniere, kiel Z. rimarkigis, ili ricevas troan akcenton; krome estas malagrable, ke ofte sinsekvaj pluraj
frazoj rimas inter si. Ĉi tiujn vortetojn do oni kaŝu en la frazo,
plej oportune estas ilin loki antaŭ la verbo.
v.
Sintakso.
KALOCSAY.
Noto
de M. C. Butler. „Johano diris“ kaj „diris li“ ŝajnas al mi egale bonaj.