U
UABE:
Universala Asocio de Blindaj E-istoj v. Blinduloj.
Ucunomija
Haĵime, japano, metodisma pastro. Nask. 3 nov 1906 en
Ehime-ken. Studanto de Bibliaj vortoj en E; artikoloj en „La Revuo Orienta“,
1929-30.
UDEV:
Unuiĝo de E-istaj Virinoj. Fondiĝis okaze de la UK en Budapest en
1929, ĉefe per la klopodoj de s-ino Marcelle Tiard, kiu funkciis kiel
prez. ĝis sia morto en 1932; s-ino Marie Borel, Lyon, sekr. por Francujo;
s-ino T. Yelland, fondinto kaj mastrino de la Int. Hejmo E-ista en Aspremont,
Francujo, kaj s-ino Nóra Kozma, Budapest, VI. Andrássy-ut 5, ĝen. sekr.
ekde ĝia fondiĝo. En 1932 s-ino Elise Jacobs, Flensburg, Germanujo
fariĝis prez. kaj pliaj membroj akceptis la delegitecon por siaj landoj.
La kotizo de unu svisa franko nun fariĝis nedeviga, por ke UDEV ricevu la
subtenon almenaŭ moralan de kiel eble plej multaj E-istinoj en ĝiaj
klopodoj: interesigi por E ligojn virinajn, feministajn kaj porpacajn kaj
pruvi, per praktika laboro en aŭ por tiaj organizaĵoj, ĝian taŭgecon,
eĉ neceson, kiel oficiala helplingvo en ĉia int. kunlaboro, (ĉe,
kongresoj, konferencoj ktp). De ĝia fondiĝo UDEV aranĝis
fakkunsidojn ĉe ĉiu UK.
(v. Feminismo.)
AMALIA BERGER.
UEA.
- Plej grava organizaĵo de E. - Jaron post jaro, precipe post la 1-a UK,
sentiĝis, ke E sen reala praktikado internacia, simple kaj klare
centrigita, ne havos altirpovon por reale pensanta mondo. La ideoj kristaliĝis
en propono farita de A. Carles al la 2-a UK 1906 kaj ĝi tekstis jene:
„Estus oportune, havi en multaj urboj konsulojn, al kiuj oni povus ĉiam
sukcese sin turni kaj de kiuj per malgranda maklera pago - oni povus ricevi ĉiujn
petitajn sciigojn, eĉ privatajn informojn pri komercistoj. Ankaŭ la
vojaĝantoj ĉiam scius, kien ili povus sinprezenti por ricevi bonan
akcepton kaj ĉiujn postulitajn informojn, ne ĝenante iun.“ La UK decidis
„Rekomendi al la societoj kaj grupoj, ke ili fondu en ĉiuj lokoj, kie
estos eble, E-istajn konsulejojn, kiuj povos en la landoj, kie tiu nomo
ne estus akceptata de la registaro,
ricevi alian nomon, kiel ekzemple, E-istaj Agentejoj.“ Tiu ĉi bonintenca
forŝovo de la propono al la grupo
malatentis jam tiam la neceson de speciala organizo kaj de centro, tial
la propono estis praktike enterigita.
Preskaŭ du jarojn poste reprenis la
proponon Th. Rousseau kaj H. Hodler. En serio de artikoloj Hodler skizis la
novan organizaĵon kaj en n-ro 30 (de la 1-a majo) de ,Esperanto' 1908
aperis la informo pri la fondo de Universala Esperanto-Asocio. La unua oficiala
informilo en la sama n-ro donis la formalajn kaj praktikajn detalajn de UEA.
Alia ĝermo de UEA estis la E-oficejoj
la E-oficejoj, starigitaj laŭ propono de Rousseau. La unua E-oficejo
estis en franca urbo Bourg en Bresse, kie vivis Rousseau, la kunfondinto de
UEA.
Simpla, servopreta, malmultekosta: estas
ĉefe tiuj kvalitoj, kiuj kaŭzis la rapidan kreskon de UEA. La provizora
regularo aperinta en ,E' (12 majo 1908) fiksis la celojn: 1. Sub
la nomo UEA estis fondita Asocio, kies celo estas
la plifaciligo de la ĉiuspecaj rilatoj inter diverslingvano kaj la
kreo de fortika ligilo de solidareco inter ĝiaj anoj. - 2. la sola lingvo
oficiala de la UEA estas la lingvo E, tia, kia
ĝi estas difinita per sia literatura kaj teknika vortaro. Konsekvence
la UEA neniel enmiksiĝos en lingvaj diskutoj. - 3. La UEA estas absolute
neŭtrala rilate al religio, politiko kaj nacieco. - Tiuj tri fundamentaj
reguloj nur iom modititaj troviĝas ankoraŭ nun en la statuto.
La unua kunveno de UEA okazis en
Dresden dum la 4-a UK 1908. La tagordo enhavis la raportojn de la fakoj
ekzistintaj tiam (1. administrado, 2. konsuloj kaj oficejoj, 3. turismo), kaj
proponon pri kreo de novaj fakoj: komerco kaj industrio, instruado. La jarlibro
mem aperis antaŭ la kongreso kaj indikis la staton de UEA: 206 delegitoj,
46 vicdelegitoj, 94 subdelegitoj, 62 E-oficejoj, el kiuj 22 plene organizitaj;
ĉio en 249 lokoj kaj en 23 landoj; pagintaj membroj: 1223.
Kiel unuan etapon de la evoluo oni povus
fiksi la tempon 1908-1912, de la fondo ĝis la tielnomita Financa reformo,
en Krakovo diskutita kaj akceptita. La ekstera evoluo de la asocio estis
videbla el la jarlibroj, ili estas la mezuriloj plej bone videblaj de la
progreso kaj de la enradikiĝo. La mizeraspektan libreton de 1908, de 24
paĝoj, anstataŭis jam en 1911 broŝuro de 184 paĝoj entenantaj
885 lokojn kun delegitoj kaj konsuloj en 47 landoj. 158 E-oficejojn, 266
entreprenojn, 7804 membrojn. La forton de la asocio ankaŭ dokumentas la
fakto, ke la sinteno de la gvidantaj E-istoj de tiu ĉi tempo notinde iĝis
pli favora kaj komprenema. Ja ne mankis ĵaluzo kaj malkompreno, sed antaŭ
la evidenta progreso silentiĝis ankaŭ tiuj ĉi voĉoj.
La eksplodo de la milito trafis UEA en
la plej bona stato: solida konduto financa, fido ĝenerala ĉe la
E-ista publiko, klaraj gvidlinioj, ĝojiga membrostato. Tre gravis, ke la
delegitoj de UEA en la militantaj landoj ne estis kaptitaj de la milita
spirito. Tio permesis, ke la Centra Oficejo daŭrigu unue sian kutiman
laboron, degeliĝanta al nenio dum la unuaj monatoj kaj nur time repreninta
ioman amplekson post januaro 1915. La stabo, konsistinta kun la direktoro el
ses personoj, malgrandiĝis je du por poste kreski ĝis ok kaj dek kun
la libervolaj helpantoj.
UEA dissendis dum sept. 1914 cirkuleron
al la delegitoj kun teksto por enpresi en tagaj gazetoj. Tiu ĉi informo
tradukita en 30 lingvojn aperis en centoj da tagaj gazetoj. Ĝi tekstis: „Ĉar
la militagoj okazis preskaŭ subite, multaj personoj troviĝas surprizataj
en la malamikaj landoj kaj ne plu havas la eblon, korespondi kun siaj parencoj
kaj amikoj. Por laŭeble helpi ilin, la oficejo de UEA, sidanta en Ĝenevo,
ĵus informis siajn delegitojn en la malamikaj landoj, ke ĝi volonte
servos kiel Perilo por la interŝanĝado de privataj korespondaĵoj
inter la malamikaj landoj. La leteroj estas ricevataj ĉe la Ĝeneva
Oficejo, el kie ili estas transdonataj al la adresato, se bezone post traduko.
Estas akceptataj nur la nefermitaj korespondaĵoj, havantaj absolute
nenian politikan aŭ militistan karakteron. La personoj, kiuj deziras uzi
tiun servon, nun en plena funkciado, estas petataj, sendi ĉiujn leterojn,
kun du internaciaj respondkuponoj, al UEA, 10. rue de la Bourse,
Genève, Svislando. Dum sept. ĝis dec. 1914 la alveno de korespondaĵoj
fariĝis timiga - pro la laboro kiun postulis la plenumo. Jen la dispartiĝo
laŭ fakoj: 1. simpla transsendo; 2. specialaj servoj; 3. monsendo; 4.
militistoj; 5. civilkaptitoj; 6. rehejmigado de civiluloj en militregionoj; 7.
militkaptitoj kaj rilatoj kun la respektivaj aŭtoritatoj; 8. rilatoj kun
ruĝkrucaj organizaĵoj; 9. Ruĝa Kruco, Ĝenevo; 10. variaĵoj.
Neforgesindaj estas la servoj, kiujn plenumis la delegitoj Pinagel, Alfred
Mahn, Bernhard Luis, Charles Brunet, Schwaiger, f-ino Gérard, prof. Christaller,
St. Rudnicki, Szabunlevicz kaj aro da aliaj.
Menciinda detalo en la historio de UEA
estas la ĉikanoj. De 1916 la gazeto ,E' estis malpermesita en Francujo kaj
malgraŭ interveno de generalo Sébert ĉe ministro Painlevé tiu ĉi
malpermeso ne estis forigata. La milita aŭtoritato, kiu decidis pri tio,
bazis sin sur la prijuĝo de oficiro de cenzuro, fama E-isto, fariĝinta
Idisto. (La gazeto havis tiam 300 abonantojn en Francujo.) Tre malutilis ankaŭ
tio, ke la poŝto por transmaral landoj pasis Francujon. La
brita cenzuro tiurilate kondutis pli larĝanime. La germana cenzuro ne
ekzamenis periodaĵojn, trairintajn Germanujon, sed nur korespondaĵojn.
La agado de UEA sur E-ista kampo estis
tiu de ligilo inter la ankoraŭ funkciantaj organizaĵoj en kelkaj neŭtralaj
landoj kaj la aktivaj E-istoj. Aperis regule ,E‘ ĉiumonate kun artikoloj
pri tutmondaj problemoj. En 1916 aperis jarlibro, kiu enhavis ĉefajn
informojn kaj la adresaron de delegitoj. Plie aperis dufoje libreto: „E dum la
milito“, kiu enhavis resumon de la stato de la movado. Elokvente parolis pri
la sekvoj de la milito la ciferoj. En 1914 la nombro de pagintaj anoj estis
7233, en 1915 estis 2699, en 1918 1958.
Je la 11-a nov. 1918 silentis la kanonoj. Unu post la aliaj alvenis
leteroj de revenintaj soldatoj. Per Alvoko al la E-istaro (jan. 1919) subskribita
de Hodler kaj E. Stettler, UEA anoncis la reprenon de la laboroj. La malsano
de Hodler devigis ŝanĝon en la administra gvidado, kiun akceptis E.
Stettler kaj dum marto ankaŭ la Centra Oficejo translokiĝis al
Bern. La jaro 1919 estis plene dediĉita rekonstrui la asocion. Je la fino
de la jaro UEA kalkulis 3114 anojn. La sumo de poŝtaĵoj ricevitaj kaj
senditaj atingis denove 20.000 kontraŭ 8.300 en 1918.
Du gravaj okazintaĵoj distingas la
jaron 1920: la morto de la fondinto Hodler kaj la okazigo de l' unua postmilita
UK en Hago. Monumenton Hodler ne bezonas, tion li kreis en UEA, en kiu li metis
sian tutan koron, amon kaj inteligenton. Bela memoraĵo, kiun li lasis,
estis la donaco de kapitalo, kiu devis certigi la ekziston de UEA. Dum la UK
la ĉefa laboro de la UEA-kunveno
estis la diskuto pri la statuto, kiu estis verkata de Stettler.
La UK en Helsinki en 1922 alportis
gravan ŝanĝon: UEA fariĝis kolono de duflanka tutmonda organizaĵo
E-ista. Per la kontrakto de Helsinki UEA fordonis certajn laborojn, kiujn ĝi
ĝis tiam plenumis. La evoluo de UEA ĝis 1932 iris sian vojon, regule
kaj decide. Ĝi ĉefe dediĉis
sin al la firmigo de la propra organizaĵo, al la plibonigo de la servoj,
al la plidensigo de la delegita reto kaj al la pligrandigo de la membraro.
La
membraro de 1919 kreskis ĝis 1927,
poste malkreskis.
1920:
3894
1921:
5570
1922:
6253
1923:
6332
1924:
8205
1925:
9424
1926:
8687
1927:
9100
1928:
9095
1929:
9113
1930:
9062
1931:
8835
1932:
8619
La prezidanto de UEA estis la fondinto
H. Hodler ĝis la morto 1920. Okupis tiun ĉi oficon ĝis sia malsaniĝo
en 1924 E. Stetter. De tiam ĝis 1928 prezidis E. Privat, poste fariĝis
denove prezidanto E. Stettler, kiu rezignis pro la ofico en 1934 kaj sekvis lin
L. Bastien.
Multajn partojn de la historio de UEA v.
en la artikoloj: Organizo, Milito, Esperanto, Oficiala Jarlibro, Hodler, Privat
Stettler, ktp. Pri la nuna stato de la organizo 1. la jarlibron 1934 p: 6-16.
Detalan, kvankam ne kompletan historion
de UEA enhavas ,Historia skizo, 1908-1933, verkita de Georgo Agricola (Jarlibro
1933), kiu aperis ankaŭ en aparta represo. Nia artikolo estas kompilaĵo
el la nomita skizo.
Ueda
Hanĵi, japano kuracisto. Nask. 15 sept. 1883 en Ĥuknoka-ken. E-isto
de 1925. Fond. kaj prez de Oomota EG, kaj tiea UEA-del. Konsilanto de Kiuŝu
EL. - (Kuw.)
Ueda
Koozoo, japano, prof. de farmacia kolegio de
agasaki. Nask. 9 nov. 1900 en Hyogo-ken. Del. de UEA. Prez. de 22-a J
E-Kongreso en N.
Ueno
Takao, japano, komercisto. Nask. 18 febr. 1885 en Tôkyô. E-isto de 1922. Fondis
E-fakon en sia firmo Kjokko-Sa kaj multe importis E-librojn ekde aŭg.
1923. Unu el la dir. de JEI. - (Kuw.)
UEPL:
Universala E-ista Pacifista Ligo. v. Pacifismo.
UFE:
Universala Federacio E-ista, v. Organizo.
UHA:
Universala Homama Asocio. v. Oomoto.
Uhlmann
(ulman) Fr., germano svisa, d-ro med. Verkis lernolibron, vortareton, trad.
„Kulturceladoj de la nuntempo“ de Forel, 1911. Kunlaboris al ,E‘, „Monda Poŝto“, „Int. Med. Revuo“, „Vespera Horo“.
Uitterdijk
(ojterdejk) Dreves, nederlandano, institutestro, poste korektisto. Nask. 25
febr. 1866 en Roodkerk. E-isto de 1898. L. K. de 1905. Pioniro de la E-movado
en Nederlando. Verkis la unuan detalan lernolibron por nederlandanoj, kiu
aperis 1 dec. 1901. Fondis en majo 1902 gazeton „Holanda Pioniro“, de li red.
kaj adm., kiu vivis ĝis 1905. Verkis vortarojn kaj ekzercarojn, faris
paroladojn, gvidis kursojn, verkis prop. artikolojn. Helpis al starigo de la
NES. Oferinte por E en la unuaj jaroj sian tutan liberan tempon, sian energion
kaj tutan ŝparmonon, post 1905 iom
malpliaktiviĝis. Tamen li prizorgis ĝis 1923 recenzrubrikon en
restarigita „H. Pioniro“. En 1925-27 li redaktis „H. E-Pioniron“ kaj
„Wereldtaal“, partoprenis en nova organizo NEA, verkis novan lernolibron kaj
trad. amuzan libron „Longkrurulo“. UK: Universala Kongreso. v. Kongresoj.
Ullrich
(ulriĥ) Franz, germano. Nask. 22 jan. 1897 en Bürgstein (iam en Aŭstrujo,
nun en Ĉeĥosl.). E-isto de 1920.
Gvidis multajn kursojn. Longjara sekr. kaj estro de „Nordbobema
E-Distrikto“. Kunlaboris al diversaj gazetoj. Verkis: „Skizoj el E-ujo“, 1934.
Ungár
Imre, hungaro, pianovirtuozo. Nask. en 1909. Gajnis la unuan premion de la
Chopin-konkurso en Varsovio 1932. Grandsukcesaj koncertoj en multegaj landoj.
Estas blindulo, E-n uzas praktike dum siaj eksterlandaj vojaĝoj.
Universala
Esperantista Pacifista Ligo. v. Pacifismo.
Universala
Esperanto-Asocio. v. UEA.
Universala
Esperanto-Asocio. „Historia Skizo de 1908-1933“ de Hans Jakob. 1933, 110 p. Grava historia superrigardo pri la plej
grava institucio de E. Precipe interesa kaj detala estas la ĉapitro „UEA
dum la milito“. La verkon kompletigas statistikaj tabeloj.
Universala
Esperanto-Metodo. Verkita de W.
Benson. 1932, 560 p., kun 11.000 bildoj. Grandioza instruverko por
memlernantoj. La unua parto prezentas per rekta bildmetodo la gramatikon,
vortojn kaj frazkonstruon. La dua parto konsistas el ampleksa krestomatio, la
tria estas vortaro, en kiu la vortoj estas klarigataj per bildo, difino kaj
granda parto de la vortoj en 40 naciaj lingvoj. La kvara parto enhavas listojn
de samspecaj vortoj laŭ alfabeta aranĝo.
Universala
Homama Asocio, v. Oomoto.
Universalaj
Kongresoj, v. Kongresoj.
Universala
Terminologio de la Arkitekturo. (Arkeologio, arto, konstruo kaj metio). De
F. Azorin, 1933, 215 p. „La verko enhavas ĉ. 2000 fakvortojn kaj 2000
desegnojn, ĉiu radikvorto estas tradukita en 6-8 lingvojn. Do ĝi
estas gravega gajno en nia fakvortara literaturo. . . La desegnoj ĝin
faras kvazaŭ atlaso de la arthistorio. . Sed lingvaj malkorektaĵoj.“.(y, Lingvo Libro, 1934, p: 12)
Universala
Vortaro de la lingvo internacia, eld. de Z en 1894, Varsovio, 52 p, 5-a
eld. 1906 95 p. Ĝi entenas krom la 900 vortoj de la „Unua Libro“ 1740
novajn radikvortojn (kun tradukoj angla, germana, franca, rusa, kaj pola),
troviĝantajn en la ĝis tiam aperintaj verkoj, artikoloj kaj tradukoj
en E. Ĉiu gramatika finiĝo kaj afikso ludas en ĝi rolon de
memstara vorto. En 1905 ĝi konsistigis la trian parton de la „Fundamento
de E“, (v.) do ĝi fariĝis netuŝebla.
M. ŜIDLOVSKAJ A.
Universitatoj.
E ankoraŭ ne havas profesoran katedron ĉe universitato. Lektoroj de E
funkcias ĉe la universitatoj en Genève (Privat), kaj Liverpool
(Collinson), ĉe la teknikaj altlernejoj en Praha (ĉe la germana
Michal kaj ĉe la ĉeĥa Pitlik) kaj en Wien (Schamanek, poste
Wollmann). E-movado inter univ. studentoj konstateblas ĉefe en Francujo
kaj Japanujo. Detalojn legu pri la lektoraj katedroj en UEA-Jarlibro 1930, p:
39.
Universo.
v. La Bela Mondo.
Unuaj
libroj de Konfuciana Biblio. El la ĉina trad. Kiuĉi Nohara. 1932, 65 p. „La ĉefa enhavo estas konsiloj,
instruoj, precipe - en la dua libro - al reganto de popoloj. Stilo tro seka.“
(P. B., „Bibl. Gazeto“, 1933 p : 28.)
Unua
Legolibro. De Kabe. Kvina eld.
1922, 160 p. „Anekdotoj, rakontoj, fragrnentoj, frazlibro kaj leteroj, kunigas
distron kaj instruon. La mirinda stilo de l' verkinto ne bezonas plu
rekomendon.“ (G. S. ,E', 1923, p : 45.)
Unua
Legolibro. Kompilis Barthelmes. SAT, 1932, 101 p. Enhavo: Anekdotoj, Pensigaj
rakontoj, Paĝoj de l' rido, La lingvo kaj ĝia vivo, Priskriboj kaj La
scienco kaj la instruo. Lingvaj rimarkoj sub la legaĵoj.
Unua
Libro de Esperanto estis lernolibro por rusoj. Laŭ tiutempa rusa leĝo
ĉiu presita verko povis aperi en la librovendejoj nur tiam, kiam oni
ricevis permeson de la cenzuro (krom ĝia antaŭa aprobo), t. n.
„bileton por ellasi“ ĝin el la presejo. Zakrzewski sukcesis trovi tiun
„bileton“ inter malnovaj paperoj de la presejo kaj ĝi havas la daton: 14
jul. 1887, do ĝi estas la tago de la apero de la unua E-libro. La libro
konsistas el 40 paĝoj, kovrilo kaj granda folio. Ĝia titolo: „Dr.
Esperanto. Meĵdunarodnyj Jazyk. Predislovje i polnij uĉebnik.“
(Traduko: D-ro E. Int. lingvo Antaŭparolo kaj Plena Lernolibro.) Sur la
titolpaĝo krom la titolo estis presite en E: „por Rusoj“ kaj ruslingve:
„Por ke lingvo estu tutmonda ne sufiĉas nomi ĝin tia.“ „Prezo 15 kopekoj“,
„Varsovio. Tipo-Litografejo de Ĥ. Kelter. Strato Novolipie n-ro 11. - 1887
-„. Sur la dua paĝo estas permeso de la cenzuro kun la dato: 21 majo 1887
kaj subskribo en la rusa lingvo: „La
lingvo int., kiel ĉiu nacia, estas komuna propraĵo - la aŭtoro
forlasas por ĉiam ĉiujn personajn rajtojn al ĝi.“ Sur la tria paĝo de la kovrilo
estas la ruslingva noto: „La rajto de traduko de tiu ĉi broŝuro en ĉiujn
aliajn lingvojn apartenas al ĉiu.“ Sur la lasta paĝo ruslingve kaj en
E: „Adreso de la aŭtoro: Al s-ro D-ro L. Zamenhof por D-ro Esperanto en
Varsovio. Ĉefa vendejo de tiu ĉi broŝuro (en rusa lingvo) en la
librovendejo de V. A. Istomin en Varsovio.“ Enhavo de la libro: l. Antaŭparolo
(28 p.), en kiu estis la unuaj E tekstoj: a. Patro Nia (preĝo), b. El
Biblio, c. Modelo de letero, ĉ. Mia penso (originala poezio) d. traduko el
Heine, e. Ho, mia kor' (originala poezio); 2. 8 kartetoj „promesoj“ (v.) kun
deklaro, enhavanta promesojn ellerni la lingvon, se dek milionoj da personoj
donos publike la saman promeson; 3. plena lernolibro de la lingvo int.,
konsistanta el la alfabeto, dekses gramatikaj kaj sintaksaj reguloj (6 p.) 4.
Sur aparta folio estis aldonita E-rusa vortaro kun klarigoj pri ĝia uzo.
(Antaŭparolo; I kaj II ĉapitroj represitaj en Fund. Krestomatio, p:
241-56. - Antaŭparolo kun klarigoj de Dietterle en OV, p: 17-21.) I. ŜIRJAEV.
„La ruslingva „Unua Libro“ entenas
kelkajn formojn, restojn de antaŭaj Z-aj provoj, kiuj malaperas en la
franca, pola, ktp. Jen ili estas: speri (esperi), vinki (venki).
Aliaj radikoj havas sencon nun ne uzatan: erari (vagi) militi (batali), forko
(forkego), stalo (ŝtalo), ŝtofo (materio, kemia principo), vaksi
(kreski), tombi (fali). Vortoj ian, kian, nenian, . . . en ĉiuj kvin
naciaj „Unuaj Libroj“ signifas iam, kiam, . . . La ruslingva „Unua Libro“ enhavas
947 radikojn, el kiuj 11 estas propraj nomoj. Sur la aldonita folio ni trovas
917 radikojn absorditajn kaj 10 ekster la ordo. Preserara folieto donas ankoraŭ
2, sed nuligas la radikon „sper“. En la teksto kaj titolpaĝo ni trovas
ankoraŭ 19 radikojn. Entute 947.“
(STOJAN, BIL, p: 287.)
Unua
adresaro: 1889 en Varsovio kun 1000 nomoj de E-istoj, inter kiuj estas
Beaufront, Demonget, Dombrovski, Einstein, Frollo, Geoghegsn, Grabowski,
Henriclundquist, Kanaloŝŝy-Lefler, Kofman, Marignoni, Phillips,
Runstrom, Schmidt, Solovjov, Trompeter, Wahl, ktp.
-
artikolo pri E: 7 aŭg. 1887 en pola ĵurnalo „Kurjer Godzienny“ en
Varsovio kun la titolo „Anti-Volapük“ subskribita de Wl. S. (Wladyslaw
Sabowski), en kiu la aŭtoro montris superecon de E
-
diservo kun E-lingvaj kantoj: 26 okt. 1896 en la katolika preĝejo de
Smolensk (Rusujo).
-
dramo originala: Gustaf Vasa de R. Schmidt en 1910.
-
ekzameno pri kapableco: 1899 de SPPE.
-
Enciklopedio de Esperanto: la nuna, 1934.
-
filmo E-a: la entombigo de Z, prezentita 17 apr. 1917 en la varsovia kinejo
Uranja.
-
gazeto: 1 sept. 1889 „La E-isto“ en Nürnberg. Ĝia eld. estis L. Einstein,
red. Z.
- geedziĝo inter diversnacianoj pere
de E: 1899 en Abo inter V. Langlet kaj S. Blomberg.
-
insigno E-ista estis fabrikata 1894 en Odesa.
-
interparolo en E: 1887 en Varsovio inter Z kaj Grabowski.
--
iriterparolo inter diversnacianoj: 1889, kiam la rusa E-isto Postnikov vizitis
Francujon.
-
interŝtata rekono de E: 1924 „klara lingvo“ por la telegrafo proponita de
la Ligo de la Nacioj kaj 1925 akceptita de la Univ. Telegrafa Unuiĝo.
-
kantĥoro: 1921 en Budapest en kadro de HESL.
-
kongreso: I-a UK 1905 en Boulogne sur Mer.
-
kongreso de UEA : 1910 en Dresden.
-
kongreso de SAT : 1921 en Praha.
-
kongreso de IKUE: 1910 en Paris.
-
korespondado internacia inter infanoj: 1903, aranĝita de instruistoj Čejka
(Moravujo) kaj Ducommun (Svisujo).
-
kunveno internacia de E-istoj: 7-8 aŭg. 1904 en Calais kaj Dover.
-
laborista int. E-Asocio: 1906 la „Paco-Libereco“.
-
lektoro de E ĉe altlernejo: 17 apr. 1917 Josef Schamanek ĉe
Teknika Altlernejo en Wien.
-
lernolibro: jul. 1887 en Varsovio.
-
listo de la „unua-aĵoj“: en la „Konversacia Gazeto“.
-
literatura konkurso: 1896 en Petrogrado.
- ministro,
kiu parolis en E: 1911, Conybeer, dum la 1-a Aŭstralia E Kongreso.
-
monumento de Z: 1914 en Franzensbad.
-
oficiro, kiu havis permeson uzi E-an distingilon: 1917 Carreira Saldanha,
Portugalujo.
-
opera prezentado: 1912 dum la UK en Kraków; „Halka“.
-
poemo originala: 1887 „Mia penso“ de Z.
-
poŝtmarko kun E-a teksto: 1925 en Sovetio.
-
poŝtstampo E-a 24 aŭg. 1913 dum la UK en Bern.
-
prediko: 1906 en la 2-a UK en Genève; pastro Rust.
-
preĝlibro: 1893, de L. Beaufront.
-
prozaĵo originala: 1897, rakonto de M. Abesgus sub titolo „Marko Kraljeviĉ“.
-
romano originala: 1907, la „Kastelo de Prelongo“ de Vallienne.
-
senfadena telefonparolado: 3 apr, 1930 inter A. Couto Fernandez, Rio de Janeiro
kaj E. Houbart, Paris.
-
societo E-ista : dec. 1888 en Nürnberg.
-
standardo: 1905 en Boulogne; ĝi flirtis unue sur ŝipoj de Duchochois
en 1905.
-
strato de Z: 1912 en Sabadell (Hisp.).
- ŝtatestro,
kiu diris salutvortojn en E: 1929 Miklas, Aŭstrujo.
- ŝtato,
kiu reprezentigis sin ĉe E-a kongreso: 1907 Belgujo (UK en Cambridge).
-
tabulo honore je E-ista verkisto: 1933 Grabowski, Varsovio.
-
teatra prezentado: 27 sept. l896 en Smolensk (Rusujo); komedio „Brandfaristo“
de Tolstoj.
-
teatra prezentado per profesiaj aktoroj: 1908 dum la 4-a UK en Dresden; „Ifigenio
en Taŭrido“ de Goethe.
-
telegramo, laŭ la akcepto de E kiel klara lingvo: 1 nov. 1926 de Brita E A
al la Radio Ekspozicio en Dublin.
-
tradukita verko: 1888 „La Neĝa
Blovado“ de Puŝkin, trad. de Grabowski.
-
vojaĝo per E: 1895; svedaj studentoj V. Langlet kaj Etzel al Rusujo.
Unuel,
ps. de Z.
Unuiĝintaj
Ŝtatoj de Eŭropo. v. UŜE.
Unuiĝo
de E-istaj Virinoj. v UDEV
Uppsala.
Urbo en Svedujo kun 30.295 loĝantoj. Loko de la dua oficiala unuiĝo
de E-istoj, 1891, kie fondiĝis la grava gazeto „Lingvo Internacia“, 1895,
kaj restis tie ĝis 1899.
Ura
Ryozi, japano, asistanto de anatomio ĉe Imp. Univ. de Tokyo. Nask. 11 apr.
1903 en Tokyo. Landa kasisto de TEKA en J-ujo. Multe klopodas por E en
medicinaj rondoj.
Urugvajo,
Suda Ameriko. Pioniro de E estis en 1901 Carlos Charrier. Precipe multon li
laboris por E en 1904-5. Dank' al lia fervoro, 24 sept. 1905 estis fondata la
unua E-grupo, poste aliformiĝinta je societo. En 1906 la societo aranĝis
kursojn en Liceo Carnot kaj por propagandi E-n oni fondis specialan Int. Grupon
de Montevideo. Samjare la gazeto „El Dia“, presis portretojn de membroj de la
societo. Dum medicina kongreso en la ĉefurbo (1907) Meksika delegito prof.
Gr. Mendizabal rekomendis E-n por kongreslaboroj kaj dum samjare okazinta
Amerika Kongreso de Studentoj E-istaj studentoj de Montevideo faris raporton
pri E. Samjare oni fondis en la urbo societon unuigantan la prop-istojn de du
najbaraj respublikoj Argentino kaj U., poste (en 1911) tie oni fondis EA-n „Semo“.
En 1925 oni aranĝis Radio E-Kurson, Fernandez gvidis kursojn por s-inoj de
la Ruĝa Kruco kaj por geinstruistoj, oni fondis UES-n kaj por junuloj E
Junularo-n. 1-4, jan. 1926 en Montevideo okazis la 1-a Sudamerika E-Kongreso,
kiun partoprenis delegitoj de Ĉilo, Paragvajo, Brazilo, Argentino kaj
Urugvajo. Kelkan tempon agadis Sudamerika E-Federacio, kiu aperigis monatan
revuon „Sudameriko“. Samjare fondiĝis ankaŭ U. Kat. ES. En 1927 ĵurnalo „Impercia!“ ĉiusemajne
publikis E-informojn de la E- junularo.
Laŭ la Dietterle-statistiko en 1928 E-istoj troviĝis en 9 lokoj. Laŭ
la raporto de I K en 1933 Enrique Munoz, spite al sia granda aĝo, tre
vigle sekvis ĝiajn laborojn. UEA-del. en 1933 en 10 lokoj.
I. ŜIRJAEV.
Usmanov
Ŝamil, tataro, sovetiano, verkisto. Nask. 1898. E-isto de 1929. Membro de
CK SEU de 1931. Gvidis Moskvan komitaton de SEU 1930-32.
Usono
(populara formo de landnomo Unuiĝintaj Ŝtatoj de Ameriko). Usono kaj
Kanado kune prezentas grandan areon kun pli ol 130 milionoj da loĝantoj,
kie la angla lingvo estas preskaŭ la sola parolata. Oni do ne sentas la
bezonon de helpa lingvo tiel forte, kiel en aliaj landoj, kies lingvoj ne havas
egale grandan disvastiĝon, kaj pro tio E ne estas tiel multe akceptata,
kiel en multaj aliaj landoj. Ankaŭ la E-istoj de U. ne povas ofte renkonti
kaj viziti alilandajn kaj alilingvajn E-istojn, kaj ne povas ricevi praktikajn
helpojn per la uzado de E tiom, kiom
ekz. la E-istoj de eŭropaj landoj.
Tamen E-istoj troviĝis en U. de la
unuaj tagoj de la movado. En 1887 Amerika Filozofia Societo (v.) en
Philadelphia, post studado de Volapük, kiun ili ne povis aprobi, proponis al
aliaj intelektaj societoj de la mondo kongreson por krei int. lingvon, laŭ
principoj tute similaj al tiuj, sur kiuj estas bazita E., pri kiu ili tiam
sciis nenion, sed pro manko de respondoj, la proponita kongreso ne efektiviĝis.
Tamen Henry Phillips, sekr. de la Societo, tradukis la unuan lernolibron de Z.
sub la titolo „An Attempt Towards An International Language, by Dr. Esperanto“,
kaj eldonis ĝin en 1889. Li ankaŭ
proponis verki vortaron, sed lia longa malsano kaj morto (en 1895) malebligis
tion kaj estis granda perdo rilate al la progresigo de E en U. Nelonge post la
apero de E R. H. Geoghegan, unu el la unuaj angleparolantaj E-istoj, venis el
Anglujo al U. kaj laboris diligente por E. Li tradukis en anglan lingvon la
unuajn lernolibrojn de Z kaj lia profunda scio de orientaj kaj aliaj lingvoj
estis utilaj en la propagando de E ĉe
la neeŭropaj popoloj. En tiuj fruaj tagoj F. G. Morin en Chicago kaj A. G.
Beaman en Milwaukee, inter aliaj, estis pioniroj de la afero.
Dum multaj jaroj, tamen, la afero, kiel
aliloke, kreskis tre malrapide. Nur izolaj fervoruloj laboris en la kampo. Nur
en 1905 ĝi komencis antaŭeniri sur la vojo de sukceso. 16 febr. 1905
kelkaj interesatoj en Boston fondis la unuan grupon en U., kies prez. estis
John Fogg Twombly, sekr. Edward K. Harvey. 23 marto 1905 la Bostonaj E-istoj
fondis nacian asocion, Amerika E-ista Asocio, kies prez. fariĝis Charles
A. Matchett, sekr. Harvey kaj Twombly. En tiu jaro aperis ankaŭ grupoj en
New York, Phiadelphia kaj atiloke; en 1906 en Chicago Seattle kaj multaj aliaj
lokoj. Tre konata usona ĵurnalisto, George B. M. Harvey, subtenis la
movadon fervore, presante en grava gazeto „North American Review“, kiun li
redaktis, propagandajn artikolojn kaj lecionojn kaj varbis al la afero multajn
gravajn personojn. Laŭ raporto de la sekr. de la nacia asocio, en jan.
1907 ekzistis en Usono kaj Kanado 82 konataj grupoj kaj rondoj. En jan. 1907 la
asocio komencis eldoni gazeton „Amerika E-ista Revuo“. (Jam en okt. 1906
Arthur Baker en Oklahoma City estis fondinta gazeton Amerika E-isto“.) En 1908 ĉe la unua
landa kongreso en Chautauqua (ŝtato New York) oni renomis la asocion E-ista Asocio de Norda
Ameriko (EANA) kaj Edwin C. Reed fariĝis sekr. kun sidejo en Chicago.
Amerika E-ista Revuo ĉesis ekzisti kaj Amerika E-isto fariĝis
oficiala organo de la asocio. En 1910 la 6-a UK okazis en Washington. 357
E-istoj ĉeestis, el 20 landoj, i. a. Z. 16 regnestroj estis oficiale
reprezentataj. Prezidis John Barret;, direktoro ĝenerala de
Panamerika Unuiĝo, kaj prez. de EANA. Oni prezentis en parko dramon de
Shakespeare „Kiel Plaĉas al Vi“, trad. de d-ino Ivy Kellerman Reed.
Poste en Usono kiel en aliaj landoj,
venis malfacilaj tagoj por la afero kaj la nombro de interesatoj malgrandiĝis.
Pro la premo de personaj aferoj, Reed ne povis plu teni la direktadon de la
asocio, kaj en 1913 kelkaj fervoraj E-istoj en ŝtato Massachusetts, i. a.
Edward S. Payson, George W. Lee, Ernest F. Dow, d-ro C. H. Fessenden kaj f-ino
E. J. Meriam, entreprenis la malfacilan taskon. Spite de ĉiuj malhelpoj la
gazeto aperis regule kaj landa kongreso okazis ĉiujare. En 1915 okazis en
San Francisco dum la Ekspozicio Panama-Pacifika la 11-a UK, organizita de D. E.
Parrish, prezidis R. Colquhoun. Pro la milito tiam furiozanta nur 163 E-istoj ĉeestis,
el 16 landoj; 17 regnestroj estis oficiale reprezentataj.
Post la milito la afero komencis antaŭeniri
malrapide. En 1929 J. J. Sassmuth fariĝis sekr. de EANA kaj danke, ĉefe
al liaj nelacigeblaj penoj, la intereso pri E reviviĝis. Oni fondis novajn
grupojn kaj ĝenerala intereso ree montriĝis pri la afero. En 1932 20
grupoj estas oficiale filiiĝintaj al la nacia asocio, kiu posedas 644
rekte aliĝintajn membrojn, krom multaj aliaj anoj de la filiaj kluboj.
Neniu statistiko ekzistas por montri la nombron de la membroj de filiaj
kluboj. Ekzistas ankaŭ ĉirkaŭ 40 aliaj grupoj ne oficiale filiiĝintaj
al EANA, kvankam en harmoniaj rilatoj kun ĝi, krom diversaj neorganizitaj
klasoj kaj rondoj. La asocio eldonas gazeton kaj jarlibron, vendas kaj eldonas
librojn, kaj kondukas viglan propagandon. Sub ĝiaj aŭspicioj kunvenis
landaj korgresoj seninterrompe de 1908. Prez. estas Henry W. Hetzel de
Phitadelphia (de 1926); sekr. J. J. Süssmuth de Fort Lee (New Jersey). La
asocio reprezentas la E-istojn de Usono kaj Kanado kune.
Oficialaj aproboj de E de naciaj kaj ŝtataj
registaroj preskaŭ neniam estis farataj. La parlamento de ŝtato Maryland
en 1908 faris leĝon permesantan la enkondukon de E en la lernejojn de tiu ŝtato;
tamen ĝis nun oni ne uzis tiun permeson. En la pli multaj ceteraj ŝtatoj
oni povas instrui E-n sen speciala leĝa permeso. E estas instruata en la ŝtataj
universitatoj de Minnesota (koresponde) kaj California, plue en Univ. de
Honolulu (Hawaii) kaj en superaj lernejoj de Honolulu kaj Los Angeles kaj
Pasadena (Cal.). Krom tio la instruado estas tute farata de grupoj kaj privataj
klasoj. Diversaj ŝtatoj sendis oficialajn reprezentantojn al E kongresoj.
Komerca Ĉambro de Los Angeles sendis D. E Parrish en 1911 kaj Joseph R.
Scherer en 1930 sur mondvojaĝon por reklami per paroladoj tiun urbon.
Laŭ 1932-a jarlibro UEA posedas 119
delegitojn kaj 15 vicdelegitojn en Usono. D. E. Parrish en Buffalo (ŝtato
New York) estas nacia sekr. por Usono; B. Schmitz en urbo New York kaj A. S.
Vinzent en San Francisco estas ĉefdelegitoj. Usonaj anoj de L. K. estas
d-ino Ivy Kellerman Reed, Edwin C. Reed, d-ro James Underhill kaj Herbert M
Scott. Antaŭaj anoj estis R H. Geoghegan, d-ro Max Talmey, d-ro D. O. S.
Lowell, J. J. Süssmuth kaj W. G. Adams. Henry W. Hetzel estis reprezentanto de Norda Ameriko en K.R.
Usono ne donacis multon al la literaturo de E. D-ino Reed tradukis „Kiel
Plaĉas al Vi“ de Shakespeare kaj „La Reĝo de la Ora Rivero“ de
Ruskin. La ĉefa E-ista literaturisto en Usono estis Edward S. Payson, kiu
verkis originalan romanon „Juneco kaj Amo“ kaj tradukis multajn romanojn. D-ino
Reed, d-ro Benson, A. Baker, Max Talmey, A. Kenngott kaj aliaj verkis
lernolibrojn. El la ĉefverkoj de la usona literaturo aperis en E nur
kelkaj kolektoj de romanetoj de Poe kaj Irving, romano de Jack London, romano
de Upton Sinclair kaj krom tio: malmultaj
tradukaĵoj el la verkoj de malpli gravaj usonaj verkistoj. Kelkaj
prop. gazetoj aperis, el kiuj ekzistas nuntempe nur „Amerika E-isto“, oficiala
organo de EANA. Amerika E Instituto en Madison (Wisconsin) eldonas „Sciencan
Gazeton“ (red. Karl Fröding).
Rimarko.
La artikoton tralegis D. E. Parrish, E. C. Reed kaj J. J. Süssmuth, donis
plenan helpon kaj konsilon f-ino E.
J. Meriam.
W. G. ADAMS.
Laborista
movado. LEA-NA (Laborista E-Asocio de Norda Ameriko) estas ankoraŭ en
organizata stato. Ĉefa malhelpo: granda parto de LEA-anaro estas nova elemento
nun spertiĝanta en la lingvo mem kaj en organizaj problemoj. Membrostato
en 1934 ĉ. 160. Grupetoj funkcias en New York, Cleveland, Chicago, Winnipeg,
Toronto, Newark; la granda parto de la anaro estas izolitaj E-istoj en diversaj
lokoj de Kanado, Usono, Kubo kaj Meksikio. Tre aktivaj anoj: R. Bonesper,
Monus, Harwey, Germanton, Fridmann, Kardos, Gábor, Mario Vilta, Schenker en
New York City; Faltus en Cleveland; Vajner, Guderna en Chicago; Lazurka en
Montreal. Gumbinger en Toronto; Franyo kaj Grausdin en Winnipeg; Carlson en
Vancouver, Marble en Seattle, ktp.
Biografio, alveninta post la presigo de
la unua volumo:
Bonesper
Ralph (ps. Ruĝamo), laboristo, eksmaristo. 37 jara (pro sengepatra vivado
mankas detaloj pri la dato kaj loko de lia naskiĝo). Lernis E-n en 1921 en
Hungarujo. Kiel migrulo kaj maristo vojaĝadis en ĉ. 20 landoj,
helpite de E kaj propagandinte por E.
En 1927 en Antwerpen organizis maristan E-grupon, kiu jaron post lia foriro likvidiĝis
pro disvojaĝo de preskaŭ ĉiuj
membroj. En 1929 prez. de SAT-Rondo en New York. En 1930 fondis LEA-NA, kaj
gvidas ĝin ĝis nun (ĝen. sekr.). Instruis E-n en New Yorka „Workers School“ (plej granda lab.
revolucia lernejo en Ameriko), kiu oficiale enkondukis E-n. Peranto de IPE.
Artikoloj en S-ulo, HDE, Ĉina E-isto k. a. Multaj artikoloj trad. el E en
usonaj, francaj, germanaj, belgaj, sovetaj, ĉinaj kaj hungaraj gazetoj.
Usui
Syuiti, japano, ĵurnalisto de tagĵurnalo „Yomiuri“. Aperigis en 1906
parolon de Kroita pri E en sia ĵurnalo kaj vekis intereson de publiko.
Kunfond. de JEA, 1906 - (Kuw.)
UŜE
(mallongigo de la nomo: Unuiĝintaj ŝtatoj de Eŭropo). Paralele
kun la Paneŭropa-movado (v.) estiĝis kaj evoluiĝis (longtempe
ne publike) la U E-ideo kaj fariĝis la UŜE-programo. La ĉefdiferencoj
inter la Paneŭropa- kaj USE-programo estas: a) La estonta mondpotenco
dividiĝas - laŭ la Paneŭropa programo - je 5 partoj (USA,
Britujo, Paneŭropo, Japanujo, USSR), dume tiu laŭ la UŜE-programo
dividiĝas nur je 2 partoj: je la okcidenta hemisfero, gvidata jam nun de
USA, kaj je la orienta hemisfero, gvidota de UŜE; b) al UŜE devos
aparteni - laŭ diversaj geopolitikaj kaj sociaj kaŭzoj - ankaŭ
Britujo kaj Rusujo; c) la Paneŭropa-movado, kiel oficialan lingvon por la
Paneŭropa-Unio, proponas la anglan, dume laŭ la UŜE-programo E
estas destinita fariĝi la oficiala helplingvo en UŜE. Por forte kaj
daŭre kunligi la eŭropajn ŝtatojn, la UŜE-programo proponas
komunajn armeon, dogan- kaj eksterpolitikon kaj unuecan valuton. Taktiko: tondi
por tuta Eŭropo ekonomipolitikan organizaĵon (UŜE-partion), kiu
havas la taskon parlamentsisteme realigi la UŜE-programon. Laŭ la
gvidantoj de UŜE la E-istoj estas destinataj fariĝi la
iniciatoroj kaj la ekigantoj de la UE-movado. Organo: UŜEEĤO,
Eldonejo: „Libro“, Timiŝoara I., Rumanujo. Fakliteraturo: Joset
Zauner: „Der Weg zur Europa-Partei (Der Ausweg UŜE)“, (La vojo al la Eŭropo-Partio,
La elvojo UŜE); la sama : L' Eŭropanismo.“
Laŭ
J. ZAUNER
UŜE-EĤO.
Gazeto por propagandi inter E-istoj realigon de UŜE (v.) Fondinto, eld.
kaj red. Josef Zauner, Timiŝoara, Str. 1 Lonoviĉi, Rumanujo. Unua
n-ro. jan. 1930. aperis 4 n-roj entute kun 24 pagoj, formato 24x32 cm. De jan.
1931 ĝis jul. 1933 8 n-roj kun 32 paĝoj, 32x48 cm. Vigla redaktado,
interesaj artikoloj kaj lertaj ilustraĵoj pri la eŭropa problemo kaj
por prop. de UŜE.
Utrechta
Esperantisto. Gazeto aperinta monate, fondita de UER pro malapero de la
nacia gazeto „Holanda E-isto“. La 1-a n-ro aperis 1 sept. 1925, la lasta
(112-a) en jan. 1934. Presita komence hektografe, poste ciklostile. Kvankam
kluborgano, UE estis sendata al la ĉefaj ned. E-istoj. Red. G. J.
Degenkamp; adm. f-ino J. W. Woutersen, poste H. J. Korthals. - (G.
J. D.)