Ŝ

 

        Ŝako. La ŝakludo estas unu el la fenomenoj, kiuj proksimigas inter si la homojn kaj naciojn same kiel la lingvo. Ĝi havis jam en la antikvaj epokoj grandan signifon en la int. sociaj rilatoj. Ĝi estis la unua amuza okupado, per kiu kuraĝadis la ŝak­ludantoj migri en fremdajn landojn, por mezuri siajn fortojn laŭ la sama maniero de la nuntempaj sportistoj. Historiaj verkoj aludas multofte pri tiaj okazintaĵoj. Th. Hyde raportas en sia verko, (1694) ke la jugoslav­oj eĉ koresponde ludadis kun la ko­mercistoj Veneciaj.

        Al la ŝako dediĉis sian atenton jam Z, kiu en 1892 aperigis en „La E-isto“ kelke da ŝakproblemoj. Same okupis sin pri la ŝako en 1910 la „German-Aŭstria E-isto“, kies ŝakfakon gvidis S. Steiner. En la plej nova tempo estis HDE kaj „La S­ulo“, kiuj okupis sin per la ŝakaĵoj. Gravan atenton por tiu ĉi ludo mon­tris UEA per fondo de modela ŝak­angulo en 1921 en sia oficiala organo. Ĉi tiu ŝakangulo estis seninterrompe daŭrigata ĝis 1927. Ĝin red. per sia ŝakarto jam konata faka verkisto Fr. Hájek el Praha. La angulo reprodukt­is ne nur la kutiman materialon, sed alportis ankaŭ sufiĉe da originalaj problemoj de alta arta nivelo. Aktive partoprenis en ĝi 170 s-anoj, aparte­nantaj al 35 nacioj.

        Al la III-a kongreso de la tutmonda organizaĵo de la ŝakistoj, 1926 en Bu­dapest, estis proponite de P. Bal­kányi kaj Fr. Hájek uzi E-n por la organizaj aferoj. La propono ne es­tis por la nuna tempo akceptita, sed la organo de la federacio klarigis sin preta akcepti kunlaboraĵojn presot­ajn en E.

        E montris ankaŭ novan vojon al la ŝaka problemarto, ebligante la kun­laboron de diversaj problemskoloj. Tion oni povas vidi ekz. ĉe Bailey kaj Hájek. Apude estas reproduktata karakteriza speco de simila proble­mo de tiuj aŭtoroj. Postulata estas sinmato per la 5-a movo. Al la mo­tivo de B. donis H. la surprizigan ŝlosilon kaj pliriĉigis la ludpovon de la nigra peono. La solvo estas jena: l. Td4-d8, e7:f6, 2. eb-e7, f6-f5, 3. e7- e8D, f5:e4, 4. Kh5-f3, e4:f3, 5. De8- b5, f3-f2m.; 3. . . f5-f4, 4. De8-f7, f4:e3, 5. Df7-f2ŝ, e3:f2m; 4... f4-f3; 5. Df7-c4, f3-f2m. - E aplikas la algebran sistemon de ŝaka notado pro ĝia ĝenerala int. komprenebleco.

 

        Koncerne la terminaron estu notite, ke estas plejparte obeataj la spertoj de la miljara historio de sinsekva evoluo de la ludo. Tiel estis baldaŭ forlasita la maniero, devenanta el la frua tempo de E, laŭ kiu oni insistis traduki veran aŭ supozatan enhavon de la fakaj esprimoj. Tiuj esprimoj devenas plejparte el la oriento, kaj ili estas kvazaŭ la simbola tradicio de la ŝakludo. Tial ne perdiĝis la antikvaj radikoj el la vorto ono (rememo­ras la antikvan pedon), kuriero, damo (ne reĝino), kampo, aroko (rememor­as roĥ aŭ rocco), pado (S. Franz, patt), mato aŭ smato (Paluzie pro­ponis ŝmato, kiu estas plimallongigo de ŝakmato. Hájek uzas smato, ĉar la radiko „mat“ signifas nian „mort“, kiu ofte transiras en la naciaj lingvoj en „smert“. Per la sammaniera an­taŭmeto de la litero „s“ estas celata diferencigo inter la du konataj sam­sonantaj vortoj.)

        Per originalaj laboroj el la sfero de la ŝaka problemo reprezentis sin el la E-istaj vicoj H. T. Baile , W. Chmellarz, J. Paluzie, Fr. Hájek, J. Smutný.

        Ŝaka literaturo en E: Paluzie: Ses­dek ŝakproblemoj, kun bona faka vortaro kvinlingva, kompilita helpe de F. Pujula Vallès, Barcelona 1909. „Un artista en Ajedrez“, hispanlingva biografio de la ŝakproblemisto V. Marin, kun traduko E-a, Barcelona, 1913. - „The Chess Review“, Man­chester, 1907, enhavis specialan ŝak­fakon en E, red. de alia bona ŝakver­kisto kaj E-isto E. T. Blanshard. (La cititaj verkoj mankas el BIL)

        FR. HÁJEK

        Noto de M. C. Butler. „Mato“ ŝaj­nas pli bona, ol „ŝmato.“

        Šamla Jiří, ĉeĥo, oficisto de Ra­dio-stacio en Brno. Nask. 17 sept. 1913 en Brno. E-isto de 1927. Ofte parolis en E-a disaŭdigo el B. Trad­ukis plurajn tekstojn por disaŭdigo. Verkis broŝuron ĉeĥa-E-an „Per poŝt­marko kaj E ekkonu la mondon“, 1934.

        Ŝapiro Jakobo, ĵurnalisto en Bia­lystok, prez. de la unuiĝo de ĵurna­listoj por la B-a regiono. Nask. 26 okt. 1897. Dum 1919-21, sekr. de sia urbo, li uzis ĉiun okazon por kolekti datojn pri la naskiĝo de Z. Li sukcesis elmontri al la urbestraro kaj ankaŭ al aliaj oficialaj faktoroj la gravan signifon, ke Z naskiĝis en tiu pola urbo. Sekvoj: strato kaj memor­tabulo pri Z kaj plano de granda mo­numento, postkongresoj ktp. S. estas tre agema ĉefdel. de UEA, prez. de la loka EG de pli ol 10 jaroj. Lia prop. laboro estis plej signifa dum la mondmilito; laŭ la tiamaj spertoj li kompilis la verkon „La mondmilito kaj E“, 1915. Li estas unu el la plej humorstilaj E-istoj, sub ps. Joŝo publikigis „Babiladoj de bonhumora Za­menhofano“; verkis ankaŭ „Humoraj Felietonoj“. Li kunlaboras al L. M. kaj aliaj E-gazetoj. Dum la Int. Flor­aj Ludoj li estis ofte premiita.

E. WIESENFELD.

        Ŝarapova Anna, rusino. Nask.1863, mortis 1923. Tre fervora prop-istino en Kostroma. Ŝi multe kunlaboris en la E-gazetaro. En apartaj libretoj aperis ŝiaj tradukoj „Kaŭkaza kaptito“; „La morto de Ivan Iljiĉ“ de Tolstoj kaj „E kaj Vegetarismo“. Dum la milito ŝi loĝis en Svislando kaj ŝia reveno al Ruslando en 1920 multe helpis al restarigo de int. E­rilatoj post la milito inter rusaj kaj alilandaj E-istoj.

        Ŝatunovskij Samuil, sovetiano, heb­reo, matematikisto. Nask. 1859, mort­is 1929. Li laboris en Germanujo kaj Svislando, poste loĝis en Odessa kiel privatdocento en ties Univ. Post la revolucio Ŝ. fariĝis prof. en instituto de popolklerigo kaj en politeknika instituto en O. Aŭtoro de gravaj verkoj pri matematiko kaj logiko. Pioniro de E en la unuaj jaroj de E­-movado en O. li vigle kunlaboris kun V. Gernet kaj A. Kofman. En 1897 li partoprenis en juĝanta komitato de lit. konkurso de la Peterburga ES. Kunlaboris al la Fund. Krestomatio.

        Ŝĉavinskij Timofej Aleksandroviĉ“, ruso. Nask. en 1862, loĝis en Melitop­ol, poste en Petrogrado, mortis pro malsato kaj aliaj travivitaj krizoj en 1921. Fervora E-isto jam de la unua epoko. Estis prez. de M-a filio de la ES „Espero“. Multe tradukis kaj verkis en E, redaktis lit. almanakon „Verda Radio“ kaj eldonis artiste presitan de li mem hektografe, revuon „Feĉo“.

        Ŝi. Romano de H. R. Haggard, trad. de G. J. Degenkamp. 1934, 278 p. „Majstraĵo de angla literaturo... La lingva stilo estas flua. . . Kiel E-a literaturaĵo la verko entute estas bona. . . Kiel traduko tamen, ĝi mal­aukcesis. . Neniu traduko estu entre­prenata de alilingvano.“ (M. C. B., „The British E-ist“, nov. 1934.)

        Ŝibajama Kei, japano, bonzo. Nask. 30 nov. 1894 en Kyoto-si. E-isto de 1925. Sekr. kaj unu el la fondintoj de J. Budhana Ligo E-ista. Red. de „La Lumo Orienta“. Verkis: „Historieto de la Nanzenĵi templo. La dek bildoj de Bovpaŝtado“, 1930.

        Ŝidani Bahmen, persa princo en Te­heran. Unu el la pioniroj de E en Pesujo. Estante bahaano, en 1919 li sciiĝis, ke Abdul Baha rekomendis al siaj adeptoj lerni E-n. Post kelkaj monatoj li jam posedis E-n, kaj ko­mencis propagandon inter la baha­inoj. En 1916 li havis inter ili 10 instruistojn de E. Samjare li edziĝis je E-istino, Muĉu1 Mossover.

        Ŝidlovskaja Maria Ivanova, rusino, sanitara statistikistino (en Dmitrov). Ellernis E-n en 1907. En 1908-12 ĉiusomere entreprenis E-vojaĝojn en Germanujon kaj Hungarujon. Prop. kaj kursgvida laboro. Ŝi faris tradu­kon de ĉ. 100 literaturaĵoj, el kiuj 9 aperis en apartaj eldonoj, 38 en diversaj gazetoj kaj multaj ankoraŭ en manuskriptoj; la plej gravaj: „Princo Serebrjanij“ de A. Tolstoj, „La sonĝo de Makaro“ de V. Korolenko kaj „La kapitanfilino“ de A. Puŝkin.

        Ŝidlovskij Konstantin Ivanoviĉ“, (ps.: Iks Voldiŝ), ruso d-ro, kuracisto, frato de S. M. I. Nask. 20 febr. l858 en Kazanj, mortis 9 apr. 1920 en Moskva. Ampleksa fakliteratura ag­ado. E-isto de 1899. Laboris multe por TEKA, verkis artikolojn pri E, parolis en E dum la int. med. kong­reso en Budapest, 1909.

        Ŝigemacu Takizo (-zoo), japano, dir. de ŝovila kompanio. Nask. 9 apr. 1901 en Hyôgo-ken. En jul. 1923 gvidis E-kurson por Oomoto-anoj, kio estis la unua paŝo de E en O-ismon. - (Kuw.)

        Ŝi kliniĝas por venki. Unu el la plej bonaj anglaj komedioj, de Gold­smith, trad. Motteau. 1904, 79 p.

        Ŝimizu Kacuo, japano, estro de agronomia lernejo, Hiratuka. Unu el la dir. de JEI. - (Kuw.)

        Ŝimomura Joŝiŝi, japano. Nask. 15 jan. 1909 en Nagoya. Laboris ĉe E-­fako de Kiboŝa, Tôkyô. Lastatempe multe tradukis nuntempajn literatur­aĵojn: „Infanmurdo“, teatraĵo, 1930; „Unu Bileto“, detektiva rakonto, 1930; „Ora Masko“ (same), 1931.

        Ŝindo Seitaro, japano, unuaklasa importisto. Nask. 14 marto 1902 en Osaka-si. E-isto de 1919 kaj aktive kunagas kun la tutmondo. Prezentis al Komerca Universitato de Tôkyô kursofinan tezon pri int. lingvo kaj komerco kaj provon de Ekonomia Terminaro. 1927 kun aliaj fondis kaj gvidas Osaka E-societon, kiu estas la plej potenca, bone organizita el ĉiuj lokaj grupoj en J-ujo. Ĉeestis la UK en Budapest, 1929. Per bela, forta voĉo faris E-radiokurson de JOBK por 1931 kaj 1932 ĉiufoje pli ol dek­mil tekstoj venditaj. Prezidis disku­tojn ĉe kelkaj J E-kongresoj.

        Ŝirjaev Ivan Genadieviĉ“ (ps. Ivan Malfeliĉulo), ruso, unue instr., de 1904 pastro vilaĝa en Vologda. Nask. 11 apr. 1877 en Vereteja, gub. Jaro­slavl, mortis 23 okt. 1933. Post lia morto 6 nov., 11 nov. kaj 1 dec. pastro K. M. Kolobaŝkin okazigis di-servojn en E je lia rememoro en la preĝejo de Lomigory. E-isto de 1895 kaj dum sia tuta vivo li seninterrompe uzis E-n. Partoprenis la lit. kon­kursojn de SFPE, „La Ondo de E“, Int. Floraj Ludoj, ktp. Kunlaboris al „L' E-iste“, „L. I.“, „La Lumo“, „La Ondo de E“, „Kataluna E-isto“, „L. M.“, ktp. Verkoj: „Sep rakontoj“, 1906; „La ciganino“, rakonto en brajla preso, 1907; „Tra la loko ensorĉita“, 1913, „Forta impreso“, 1914 kaj „Peko de Kain“, 1933, ĉiuj tri originalaj ra­kontoj. Gravaj tradukaĵoj restis en manuskripto: „Fratoj Karamazov“ de Dostojevskij, „Milito kaj paco“ de L. Tolstoj, „Liturgio“ laŭ la ordo de S. Johano Orbuŝulo. Al li apartenas an­kaŭ grava iniciato: dum daŭro de kelkaj jaroj ĝis majo 1930 li kompilis 2092 alfabete ordigitajn artikoletojn kaj artikolojn sub titolo „E-Enciklo­pedio“. Tiu ĉi laboraĵo fariĝis la kerno de la nuna Enciklopedio kaj pro siaj meritoj li ricevis la titolon „iniciatinto-ĉefredaktoro“.

        Ŝiŝmanov Ivan D., bulgaro, d-ro, univ. prof. de literaturo, eksministro de la instruado. Nask. 22 jun. 1862 en Sviŝtov, mortis 23 jun. 1928 en Oslo. (Norv.). Donis senrezerve sian apogon al la E-movado kaj multfoje demonstraciis sian E-istecon. En 1912 prelegis pri E en la Univ. de Sofia (aperis en broŝuro, tri eldonoj). Estis honora prez. de BEA.

        Ŝkarvan Albert, slovako, d-ro, ku­racisto, verkisto. Nask. 31 jan. 1869 en Tvrdošín, mortis 29 marto 1926 en Liptovský Hrádok. Verkis kaj el­donis kun Evstifejev la slovakan tra­dukon de „Fundamento“ (1907), kiu estis la unua libro slovaklingva pri E.

        Ŝlosiloj“. „Bonan ideon havis la brita propagandisto Herbert F. Höveler. Estas la Ŝlosilo de E, malpeza kaj malkara eldonaĵo, kiu estas aldonebla al letero. Ekzemple E-isto skribas al iu en lando, kies lingvon li ne komp­renas. Li skribu en E, kaj aldonu la ŝlosilon. Tio estis la primitiva ideo, kiu certe varbis al nia movado pioni­rojn en multaj lokoj. Laŭ la angla elparolo de komencliteroj de 1 eldon­intoj oni nomis tiujn libretojn „Ĉefeĉ“-„­ŝlosiloj“ (Laŭ UEA-Jarlibro 1930, p: 45.) La ŝlosiloj havis gravan rolon precipe antaŭ la milito, nuntempe plenumas gravan servon ĉefe la ŝlos­iloj en malgrandaj, ekzotikaj lingvoj, kies E-a ŝlosilo ofte estas la unua serioza pionira paŝo. La ŝlosiloj en­havas la mallongan gramatikon kaj vortaron nacilingvan E-an, la aranĝo kaj aspekto de la libretoj estas simi­laj. La aperigon de la ŝlosiloj pri­zorgis de 1925 ICK, nun UEA. Laŭ la normo de ICK ĝis 1933 ekzistis ŝlosiloj en 26 lingvoj. Kelkaj ŝlosiloj presiĝis en multnombraj e-roj, ekz. la sveda ĝis 1933 en 140 miloj. (l. la kajerojn de la Oficiala Dokumentaro.)

        Ŝmurlo. v. Szmurlo.

        Ŝpicer Mavro, kroato, majoro en pensio en Zagreb, 71 jara. Pioniro, fondis en 1908 la organizon Unuiĝo de kroataj E-istoj en Zagreb, eldonis samjare lernolibron kaj broŝuron. En 1909 verkis gramatikon kaj redaktis gazeton „La Kroata E-isto“. En 1912 eldonis la antologieton „Kroataj Poezi­aĵoj“, en 1932 aperis de li traduko de la nacia hero-eposo „La Morto de Smail Aga Ĉengiiĉ“ de Mazuraniĉ. Originalaj poemoj, recenzoj kaj prop. artikoloj.

        Ŝtamers Rudolfs, latvo, telegrafa oficisto. Nask. 1895. E-isto de 1924. Fondis 1929 E5 „Estonto“ en Liepaja. Kursgvidanto. Del. de UEA en L. de 1933.

        Ŝtato kaj Revolucio. De Lenin, el la rusa trad. Demidjuk. 1926, 150 p. „Tiu energia pledado estas ĉefe komentaro de paĝoj ĉerpitaj el Marx kaj Engels. La tuto apogas sin sur senĉesa akra kritiko de l‘ demokrataj socialistoj. La traduko estas taŭga.“ (U S., ,E , 1926, p: 13.)

        Šupichová Julie, ĉeĥoslovakino, pens. faka instr. en Praha. Nask. 27 jan. 1884 en Studenice. E-isto de 1907. Fondis E-rondojn. Propagandas precipe pere de gazetoj (ĉefe porinfanaj kaj instrufakaj). Grava suk­ceso: de marto 1929 aperas preskaŭ ĉiusemajne E-rubriko en la granda ĵurnalo „Národní Politika“. Verkis lernolibron, lernolibreton por junul­aro, E-Ĉ konversacian libron, amplek­san legolibron, prop. broŝurojn ktp. Kunlaboris al „La Progreso“, „Kul­turo“, „E-ista Voĉo“, „Germana E-isto“, „Int. Ped. Revuo“, ktp. En 1920-23 ŝi eldonis monatan prop. gaze­ton „E-ský Zpravodaj“.

        Ŝustr Jaroslav, ĉeĥoslovako, komerc­isto-detalisto en Praha. Nask. 6 dec. 1901. E-isto de 1917. Partoprenas ak­tive en prop. de 1921 kiel funkciulo de ĈAE, UEA kaj aliaj organizoj. De 1927 prez. de EK en Praha, de 1932 ĝen. sekr. de ĈAE. Komerca repre­zentanto de HDE en Praha.

        Ŝvebo. v. Ritmo.