La
Alta Kanto de la Amo. Originale de T.
Jung. l927, 38 p- „Rimverkita legendo, bela, interesa, emociplena. La
formo estas preskaŭ perfekta: ritmo kaj rimoj agrablaj al la orelo. Ĉarma
poemo, kiun la Akademio senhezite rekompencis.“ (Ak. Raporto, 1929)
La
Amo en la jaro Dekmil. Fantazia romano de José de Elola, el hispana trad. Berenguer,1933,
353 p. Du gefianĉoj, kiujn en 2000 trafas mortosimila dormado, estas
vekitaj en la jaro 10.000 kiam ĉiuj naciaj lingvoj jam mortis, kaj ĉiuj
homoj parolas nur E. „La tradukinto plej
lerte kaj fidele faris la tradukon.“ (Inglada, H DE,1933 n-ro 21.)
La
Antikva Romo surmare. Prelego de la ĉefministro Mussolini. Trad. el la itala. 1927, 69 p.
La
Arĝentjubilea Kongreso. De T.
Jung. 1933, 51 p. „Kroniko pri la
jubilea kongreso. Plej interesa parto estas
motivado de la speciala situacio, en kiu la kongreso okazis.“ (F.
Szilagyi, „Lingvo Libro“, 1934, p: 30.)
(La)
Arthistorio. Vol. I. Ĝis la renesanco. Verkis A. Hekler, por la E-eldono prilaboris A. Kampiss el la hungara trad. K.
Kalocsay.1934, 104 teksto- kaj 112 kliŝopaĝo . „Tre valora libro,
kiu kondukas min tra la jarmiloj de arta evoluo, montranta la homan deziron
trovi esprimojn pri enanimaj sentoj. Kun komenciĝo en Egipto la fama
profesoro ĉe la budapesta universitato igas la leganton rapide marŝi
tra la jarmiloj.“ (Li, „Svenska Arbetar E-isten“ , sept- 1934.) La dua volumo
aperos en 1935.
La
Arto de Memdisciplino: Psikagogio.
Originale de Ch. Baudouin. 1926, 96
p.: „Bonega enkonduko en la problemojn de la psikoanalizo, mirinda stilo, . .
. aldono de listo de fakaj esprimoj kaj de faka literaturo.“ (O. Simon, La
Socialisto, 1926; p: 100.)
La
Batalo de l' Vivo. De Dickens, laŭ
la germana traduko E-igis Z. Unue aperis en La E-isto, 1891; en 1910 aparte, 88
p. Unu el la unuaj tradukoj al E.
La
Bela Mondo kaj Universo. La plej belaj, plej artaj kaj plej luksaj E-aj
periodaĵoj, kiu ĝis nun
aperis. Vere valoraj artaĵoj. LBM eliris nur de julio 1908-julio 1909,
IV-j-32-48 p. entute 2 vol. kun 376 p. 24x16. Red. d-ro Schramm, en Dresden. U.
aperis de sept. 1909-aŭg. 1912 en 3 vol. kun 384, 384, 29 p. 24x16. Red. prof. Lederer kaj d-ro
Schramm, eldonejo: Heckner, Wolfenbüttel.
P. TARNOW.
Labkoro.
Mallongigo de laborista gazeta korespondisto.
Laborista
movado. Se la maloportuno de la multlingveco kaj la bezono pri int. lingvo
estas sentata de la laborantoj sur la kampo de scienco, komerco kaj trafiko,
kiu kutime posedas kelkajn fremdajn lingvojn,
des pli forte sin trudas la neceso de tutmonda interkomprenilo al la agantoj en
la lab. movado, kies plimulto ĝenerale ne scias iun fremdan lingvon krom
sia gepatra. Estis plejparte simplaj laboristoj, eĉ sengramatikuloj, kiuj
la unuaj ekkonsciis pri la valoro de E, kun granda peno proprigis al si la
lingvon kaj pionire laboris por ĝia disvastigo.
La unuaj lab. E grupoj fondiĝis en
1905-08 en Den Haag, Hamburg, München, Paris, Stockholm kaj aliaj lokoj. En
Britujo stariĝis en l907 Brita Ligo de E-istaj Socialistoj, sed ŝajne
ne estis lokaj grupoj. En 1911 fondiĝis lab. E Asocioj (LEA-oj), en Ĉeĥoslovakujo,
Germanujo kaj Nederlando. Aperis naciaj
gazetoj Antaŭen (Germ.), Arbeider-E-ist (Ned.), Kulturo, (Ĉeĥosl.) kaj Le travailleur E-iste (Francujo). Jam
pli frue aperis int. organo por lab. E-istoj. Marcel Verama (ps. de Paul
Berthelot) iniciatis ĝin, eldonante en l906 Rondirantan Folion por la
kreado de tutmonda Socia Revuo. Sekve
de ĉi tio kaj laŭ decido de la Ruĝula Kongreseto en Genève
1906, eliris en jan. 1907 la unua n-ro de monata gazeto „Int. Socia Revuo“.
Redaktoroj estis: Fi Blan Go (ps. de P. Blangarin) 1907-09, J. L. Bruijn
1910-11 kaj W. Nutters, 1912-14. Multan laboron por ĝi faris ankaŭ
R. Louis, 1907-09. Okazis kelkfoje, ke en la lasta parto de la jaro ne plu
estis sufiĉe da mono kaj oni povis aperigi nur unu n-ron en 2 aŭ 3
monatoj, sed en 1912-13 la abonantaro jam estis pli ol 600 en preskaŭ 20
landoj; legantoj kaj kunlaborantoj troviĝis eĉ en la cara Ruslando.
En la eldonejo de ISR aperis en l912-14 serio da verketoj de Berthelot, Ferri,
Domela Nieuwenhuis, Kropotkin, Lassalle, Liebknecht, London, Staniŝiĉ
kaj V. Hugo; gravan traduklaboron faris D. Ivanski kaj W. Nutters. Pro la
militeksplodo en 1914 ISR ĉesis aperi. (En 1920 Nutters klopodis revivigi
la revuon, sed li sukcesis aperigi nur 6 n-rojn).
Organizo tutmonda stariĝis en 1906.
Ĝi estis la Int. Asocio
Paco-Libereco, poste nomata Liberiga Stelo. Ĉefaj aktivuloj: Fi Blan Go
kaj R. Louis; celoj: batali kontraŭ militismo, kapitalismo ktp.,
disvastigi E-n ĉe internaciistoj, liberecanoj, socialistoj ktp. La asocio
eldonis kelkajn broŝurojn kontraŭ militismo, patriotismo kaj religio;
ĉi tiuj verketoj estis la unuaj lab. E eldonaĵoj. Tamen la asocio,
kiu akceptis kiel membrojn nur personojn kaj lokajn grupojn, ne trovis multe
da adeptoj ekster Francujo. La ĉeĥa kaj germana LEA-oj ellaboris du
diferencajn projektojn de int. organizo; ambaŭ celis kun igi la LEA-ojn
en lab. E kongreso, kiu pritraktus la problemon kaj kiu okazus samtempe kun la U. K. en Paris, 1914, ne efektiviĝis. Jam pli
frue ĉe la U. K. en Genève, Cambridge, Antwerpen, Kraków kaj Bern,
la lab. partoprenantoj aranĝis apartan kunvenon, t.n. ruĝulan
kongreseton. Ĉi tiuj ebligis konatiĝon kaj interŝanĝon de
spertoj, sed ne havis praktikajn rezultojn. En 191l UEA klopodis starigi lab.
fakon, sed ne sukcesis. Ĝenerale la lab. E movado ĝis l914 laboris ĉefe
por E.
Kelkaj el la agantoj sur int. kampo
ankoraŭ ne nomitaj: P. Asselin, G. Bastide, E. Chapelier, (mortis en
1933), N. P. Evstifejev, E. Hakanson (mortis en 1907), J. Hoyle, H. Hyams
(Tagulo), D. A. Klaĝin (mortis en 1929), W. Padfield, A. Panlou, E. Parker,
V. Richard, Sifo (eldonis: La voĉo de la popolo, en ĉina kaj E lingvoj,
mortis en 1915), W. Thielking.
Dum la mondmilito la lab. E movado
stagnis. En 1919 ĝi reekvivis. En tiu jaro grupo da francaj lab. E-istoj,
inter kiuj E. Lanti, faris la unuajn paŝojn por restarigi la int. kontakton.
Reeldoninte la gazeton „Le Travailleur E-iste“, ili aperigis en ĝi int.
rubrikon sub la titolo „E-ista Laboristo“, kiu post mallonga tempo elkreskis
al memstara monata gazeto. Plie ili revivigis la asocion Liberiga Stelo kaj
konformis ĝian statuton al la novaj cirkonstancoj.
En E-ista Laboristo la redaktoro, Lanti,
publikigis serion da artikoloj, poste eldonitaj kiel broŝuro sub la titolo
For la Neŭtralismon, en kiu li detale pritraktis la organizan demandon kaj
konkludis 1. ke E por laboristoj ne estas celo, sed rimedo, 2. ke tial la lab.
E-istoj devas organizi sin tute memstare, 3. ke necesas ne nur propagandi, sed
ankaŭ uzi, apliki la lingvon, 4. ke la fab. E-istoj ne devas organizi sin
en speco de Internacio kuniganta la naciajn asociojn (LEA-ojn), sed ke ili
devas interligiĝi unu kun la aliaj senpere en mondorganizo sennacieca.
Ĉi tiuj ideoj renversis multajn el
la ĝistiamaj perceptoj pri la tutmonda organizado, tamen iom post iom ilin
akceptis la plej aktivaj kaj plej klarvidaj lab. E-istoj. Liberiga Stelo gajnis
membrojn en multaj landoj kaj la kreskanta influo de E-ista Laboristo, kiu
depost okt. 1920 estis ĝia oficiala organo, plifortigis ĝian
pozicion. En aŭg. 1921 okazis en Praha ĝia unua kongreso kun preskaŭ
80 partoprenantoj de 75 nacioj: inter ili estis : L. Banmer, K Deubler,
Guiheneuf, P. Kockeritz, Lanti, L. Revo. Laŭ decido de ĉi tiu
kongreso Liberiga Stelo alinomiĝis Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT) kaj ĝia
organo Sennacieca Revuo (S. R.). La gvidadon oni komisiis al la ĝistiama
estraro de L. S., kies ĉefaj funkciuloj estis: Banmer, sekr., L. Glodeau,
kas. kaj adm., Lanti, red. kaj gvidanto. La celon de la asocio oni formulis
jene:
a) utiligi praktike la int. lingvon E
por la klasaj celoj de la laboristaro tutmonda; b) kiel eble plej bone kaj
digne plifaciligi la interrilatojn de la membroj, tiel kreskigante ĉe ili
fortikan senton de homeca solidaro; c) lernigadi, instruadi, klerigadi siajn
membrojn tiele, ke ili fariĝu la plej kapablaj kaj plej perfektaj el la
tiel nomataj internaciistoj. ĉ) servi kiel peranto ĉe la interrilatoj
de nesamlingvaj asocioj, kies celo estas analoga al. tiu de SAT; d) peri kaj ĉiel
eble helpi al kreado de literaturo (tradukoj kaj originaloj) spegulanta la
idealon de la asocio.
Ĉi tiun difinon oni akceptis en la
fonda kongreso de SAT en 1921, ĝi restis
ĝis nun valida. En 1928 oni precizigis la celon per jena aldono:
SAT, ne estante politika, sed nur
kleriga, eduka, kultura organizo celas, ke ĝiaj membroj estu komprenemaj
kaj toleremaj rilate al la politikaj
kaj filozofiaj skoloj aŭ sistemoj, sur kiuj sin apogas la diversaj
klasbatalaj laboristaj partioj kaj sindikatmovadoj; per komparo de faktoj kaj
Ideoj per libera diskutado ĝi celas malebligi ĉe siaj membroj la
dogmiĝon de la instruoj, kiujn ili ricevos en siaj apartaj medioj.
Unuvorte, SAT celas, per konstanta uzado
de racie elpensita lingvo kaj ĝia
mondskala aplikado; helpadi al la kreado de racie pensantaj spiritoj, kapablaj
bone kompari, ĝuste kompreni kaj juĝi
ideojn, tezojn, tendencojn kaj sekve kapablaj elekti memstare la vojon,
kiun li opinias la plej rekta, aŭ
plej irebla por la liberigo de sia klaso kaj forkonduko de la homaro al kiel
eble plej alta ŝtupo de civilizo kaj kulturo. La membreco de SAT estas
individua; lokajn aŭ landajn sekciojn ĝi ne havas. Karakteriza trajto
el la organizformo de SAT estas, ke ĝia gvidinstanco, nun nomata Ĝenerala
Konsilantaro, elektata de la tuta membraro, ne reprezentas landojn aŭ
naciojn, sed t. n. , sektorojn. Por eviti naciisman influadon en la gvidado oni
dividis la tersurfacon laŭ arbitraj partoj: sektoroj (nun laŭ meridianaj
horzonoj) kaj po unu reprezentanto de ĉiu sektoro konsistigas la
konsilantaron. Ĉi tiu elektas inter si la estraron de la asocio, kiun ĝi
helpas kaj konsilas. De 1933 ankaŭ la estraro estas elektata de la tuta
membraro kaj estos en la konsilantaro ankaŭ reprezentantoj de la LEAoj,
kiu subskribis la Konvencion kun SAT, v.
poste).
En 1922 aperis unuafoje la Jarlibro, kiu
enhavante la adresojn de ĉiuj membroj, ebligas al 1a SAT-anoj interrilati
unu kun la aliaj kaj efektivigi la reciprokan servadon, al kiu devigas la
SAT-membreco. Sekvintan jaron SAT havis jam pli ol 2000 membrojn. S. R. eliris
regule kaj kreskis laŭ amplekso kaj kvalito. La plimultiĝo de la
administra laboro necesigis dungi salajratan oficiston. Ĉi tiun funkcion
ekplenumis en la mezo de 1923 R. Lerchner, Leipzig. En 1924-25 la membronombro
estis 2404, 2705. Tiutempe estis malpermesite al SAT-anoj esti membro de t. n.
neŭtralaj E organizoj, ekde 1925 la tiurilata statutartikolo estas
malpli severa.
En 1923 kelkaj Moskvaj fervoruloj, G.
Demidjuk, N. Futerfas, S Aajdovski, N. Nekrasov eldonantaj revuon „La Nova
Epoko“, kies enhavo montris ideologian parencecon al SAT, konsentis rezigni pri
ties aperigo kaj redakti Lit. Sciencan aldonon de S. R. Ĉi tiu aldono
aperis unu jaron. Tiam montriĝis, ke ĉi ambaŭ organoj ne sufiĉis.
En okt. 1924 ekaperis semajna gazeto Sennaciulo (Sulo) kaj S. R. mem iĝis
lit. scienca organo. En 1928 S R. alinomiĝis La Nova Epoko; redaktoroj
estis Nekrasov kaj Demidjuk kaj de 1930 Barthelmes. De 1924 la revuo ankaŭ
havis pedagogian fakon, kiun prizorgis M. Boubou kaj J. Zilberfarb.
Kunlaborantoj de la SAT-organoj estis i.
a.: L. Bergiers, G. P. de Bruin, J. Burger, E. Drezen, K. Frodinĝ, D.
Dambe, Emba (ps. de E. Baranyai) L. Ivn, J. Jurista, K. Johanson, N.
Krassovski, M. Krjukov, Lanti, C. F. Magashazi-Hochhauser, E. Miĥalski,
H. Muravkin, M. Muribo, Neniu, H. Remers, L. Revo, V Riedel, S. Rublev, G.
Saville, Mark Starr, E. Spiridoviĉ, Senheredigito (ps de P. Kökeritz),
Stebek, H. Wenhengst.
Tria gazeto estis „La Lernanto“, aldono
de S-ulo kaj de kelkaj LEA-organoj, kiu en 1928-30 havis la eldonkvanton de
l0.000 e-roj. En 1930 eliris Sennacieca Pedagogia Revuo, red. H. Stay, presata
en Moskvo. Eliris nur 4 n-roj (148 p.).
Por progresigi la eldonadon de literaturo,
stariĝis en 1922 Eldon-Kooperativo, komence gvidata de Barthelmess kaj
Remers en Dilsseldorf, poste transformita en fakon de SAT sub prizorgo de la
SAT-estraro. Per eldono de akcioj ĝi havigis al si malgrandan kapitalon
kaj sukcesis en deko da jaroj aperigi pli ol 50 diversajn verkojn, el kiuj la
plej gravaj estas: „Faŭsto“ de Goethe, I-a parto, trad. Barthelmess,
„Eklumo en abismo“ de Barbusse, trad. Else, „Je la nomo de la vivo“, originalo
de Izgur, „Kandid“ de Voltaire, trad. Lanti, „Ruĝa Stelo“ de Bogdanov,
trad. kolektivo, gvidis Nekrasov kaj Rublev, „La fera kalkanumo“ de London,
trad. Saville, „Komunista Manifesto“ de Marks kaj Engels, trad. Pfeffer, „Ŝtato
kaj Revolucio“ de Lenin, trad. Demidjuk, „Naciismo“, originalo de Lanti,
„Etiko“ de Kropotkin, „ABC de Sennaciismo“, originalo de Elsudo (Kolĉinski),
„Proletaria Kantaro“ (74 kantoj kun notoj), „La Laborista E-ismo“ de Lanti. Ĉi
lasta verketo jam aperis en angla, franca, ĉeĥa, germana, nederlanda
kaj sveda lingvoj. - Apartan mencion
meritas la Plena Vortaro, verkita de
prof. E. Grosjean-Maupin, A. Esselin, S. Grenkamp-Kornfeld, kaj prof. G.
Waringhien, sub gvidado de la unue nomita. Por organizi la literaturan
laboron stariĝis Lit. Komisiono (poste Lit. Sekcio), kiun gvidis sinsekve
Barthelmess, Rublev, kaj Baranyai.
Ne ĉiuj SAT-anoj konsentis pri la
taskoj de SAT, pri ĝia starpunkto, organizformo, taktiko ktp. Sekve de tio
aperis kelkfoje proponoj pri ŝanĝoj en statuto. Plej radikala tia
propono estis tiu de kelkaj sovetiaj SAT-anoj, inter kiuj E. Drezen, A. Jodko,
N. Incertov, B. Modenov, P. Robicsek, pri aliĝo de SAT al la Komunista
Internacio. Kiam en la kongreso en Cassel (1923) montriĝis, ke ĝi ne
havis ŝancon esti akceptata, oni reprenis ĝin. Ĉi sama kongreso
rekomendis la starigon de fakoj (sekcioj) kaj frakcioj, por ebligi praktikan
laboron en fakaj, profesiaj kaj partiaj rondoj. Stariĝis iom post iom
sekcioj de edukistoj, gejunuloj, sportuloj ktp. La plej aktivaj sekcioj
disponis pri propra „Paĝo“ en la asocia organo. Speciale la Edukista
Sekcio, gvidata de M. Boubou, faris gravan kaj modelan laboron. La frakcioj ĉefe
laboras por kaj per E en partiaj rondoj kaj instancoj. Ekzistis anarkiista,
komunista, sennaciista kaj socialista frakcioj.
En 1924-25 SAT travivis malgrandan
krizon. Anarkiistaj SAT-anoj, inter kiuj J. Migny, A. Bolle, A. Lewin,
malaprobantaj, ke en SAT-organoj ne povas aperi artikoloj kontraŭ Sovetio,
kontraŭ la komunismo, starigis propran organizon, la Tutmondan Ligon de
E-istaj Senŝtatanoj (TLES) kaj eldonis dumonatan gazeton „Libera Laboristo“.
S-ulo, la oficiala organo de SAT, ĉefe pro la tre aktiva kunlaboro de
komunistaj kaj sovetiaj SAT-anoj kaj pro manko de alitendencaj kunlaborantoj
aspektis iom unutendenca kaj kaŭzis malkontentecon ĉe parto de la
SAT-anaro. Krome estis en SAT bataleto sur lingva kampo pro la troa uzado de
novaj vortoj kaj de sciencaj afiksoj, kaj pro la eksperimentado kun novaj
formoj kiel „morge“ (morgaŭ), „balde“ (baldaŭ), „konfero“
(konferenco), „difero“ (diferenco) k.s.
Ĉi tiuj faktoj kaŭzis ian
maltrankvilon ĉe la anoj, kiu esprimiĝis per multaj proponoj pri reorganizo, pri aliigo de la strukturo
ktp. La kongreso en Wien, 1925, pritraktis ĉi tiun situacion, fiksis la ĝustan
linion kaj restarigis la ekvilibron. Ĝi ankaŭ malaprobis la
eksperimentadon kun lingvaj novaĵoj en SAT-organoj. Post tiu ĉi
kongreso la redaktadon de S-ulo prizorgis redakcia komisiono, konsistanta el
diverstendencaj SAT-anoj en Leipzig. Tio daŭris ĝis la mezo de 1926,
kiam Lanti dum kelka tempo provizore prizorgis la redaktadon. Post malagrablaj
spertoj kun aliaj redaktoroj, fine Barthelmess venis Parizon kaj de tiam ĉi
tiu, sub gvidado de Lanti, redaktis S-ulon.
Ĉar ne estas eble el Sovetio rekte
transsendi kotizojn kaj abonmonojn al la administrejo, funkciis tie kiel
agentejo komence La Nova Epoko kaj poste la Centra Komitato de la
Sovet-respublikara E-ista Unio (CK SEU).
En 1926-27 SAT havis kelkajn mallacilaĵojn
pro stagno en la montranssendo el Sovetio tiel ke S-ulo povis aperi nur ĉiudekkvartage
je 12 paĝoj. Monkolektado okaze de la kvinjara ekzisto de SAT helpis venki
ĉi tiun krizeton. En 1927 ekfunkciis Gazetar-Servo, gvidata de O. Bässler,
kiu havigis informojn kaj novaĵojn al multaj naciaj lab. gazetoj. Dum unu
jaro 1929-30 ĝi havis propran paĝon en S-ulo. En la dua jarkvino SAT
progresis pli rapide ol antaŭe. En 1929 -30 S-ulo aperis ĉiusemajne
en 12 paĝoj; kiam eliris ĝia 300-a n-ro ĝi havis pli ol 4200
abonantojn. Tiutempe la membraro superis
la nombron 6500, el kiu ĉ. triono estis en Sovetio. Cetere en tiu nombro
ne estas enkalkulitaj la membroj en Hungarujo, Italujo kaj Rumanujo, kie estas
malpermesite esti membro de SAT. Komparante la membronombrojn de la plej gravaj
landoj kun tiuj de la LEA-oj, oni konstatas, ke en 1929-30 en Aŭstrujo la
nombro de SAT-anoj estis preskaŭ 20% de la kvanto da LEA-anoj, (270-14001,
en Francujo iom pli ol 40% (370-850), en Germanujo 50o o (1800-3500), en Neerlando
40% (140-350), en Sovetio 50% (2000-4100), en Svedujo 20% (220-1060). Tute
alia estis la proporcio en Britujo, tie estis 426 SAT-anoj kaj 160 LEA-anoj.
En la komenco estis malmultaj rilatoj
inter SAT kaj LEA-oj. Unuflanke kelkaj LEA-oj preferantaj int. organizformon
ne tre simpatiis al SAT, alilanke SAT ne multe okupis sin pri arto kaj agado
de la LEA-oj. Simpatiis al SAT la franca kaj germana LEA-oj, pli malpli
pasivaj estis la aŭstra kaj sveda. La nederlanda ĝis 1928 forte
kontraŭstaris al SAT, eĉ faris klopodojn por starigi Internacion.
Tute apartan pozicion okupis SEU, kiu faris rezervojn pri la starpunkto kaj
ideologio de SAT, sed tamen provizore subtenis ĝin kaj servis kiel peranto
inter SAT kaj sovetiaj E-istoj.
En 1927-28 la estraro de SAT interrilatis
kun la LEA-oj por trovi komunan bazon por kunlaboro. Sekve de tio estiĝis
t. n. „Konvencio“, kiun aprobis la kongreso en Göteborg kaj kies ĉefa
enhavo estis la jena: la LEA-oj prizorgas la por-E-an laboron kaj SAT la
per-E-an, LEA-oj eldonas nacilingvajn kaj dulingvajn publikaĵojn kaj SAT
la E-lingvajn, en lokaj grupoj estu starigataj SAT-rondoj, kiuj prizorgas la
SAT-laboron kaj SAT-propagandon, LEA-oj donas al SAT spacon en siaj gazetoj,
kaj SAT faras la samon al LEA-oj, LEAoj povas elekti unu el siaj estraranoj kiel
konsultantan membron de la SAT-gvidantaro.
Iom post iom preskaŭ ĉiuj
LEA-oj subskribis la konvencion. Montriĝis tamen, ke ĝi ankoraŭ
ne prezentas idealan solvon por la problemo pri kunlaboro inter SAT kaj LEA-oj
kaj la germana kaj sovetia LEA-oj rompis ĝin en 1930 per sia kontraŭ
SAT-a agado.
Grava perioda okazaĵo en la SAT-vivo
estas la ĉiujara kongreso. Ĝi donas la eblon de fruktodona interŝanĝo
de opinioj, spertoj, ktp. inter diverslandaj SAT-anoj kaj prezentas por multaj
membroj la solan okazon por parola
interrilatado kun alilandanoj, krome ĝi estas impona pro manifestacio,
montranta la forton de la lab. E-movado kaj la praktikan uzeblon de la lingvo.
En la unuaj jaroj oni alte taksis la
moralan apogon de eminentuloj. Oni sukcesis atingi, ke famaj homoj akceptis la
honorprezidon de la unuaj SAT-kongresoj kaj esprimante sian favoran opinion
pri E, li havigis al la E-istaro valoran
prop. materialon. Iliaj eldiroj aperis tradukitaj en multaj naciaj gazetoj kaj
estis legataj de centmiloj da homoj.
Tempo, loko kaj decidoj de la
SAT-kongresoj estis la jenaj:
1921, 1-3 aŭg. Praha. Honorprez. H.
Barbusse. Ĉ. 80 partoprenantoj el 15 landoj. Malakceptis neŭtralecan
starpunkton, akcentis la neceson praktike uzadi E-n por lab. celoj.
1922, 12-16 aŭg. Frankfurt a. M.
Honorprez. Romain Rolland. 230 el 12 landoj. Malpermesis al SAT-anoj esti
membro de neŭtrala E-organizo.
1923, 11-15 aŭg. Cassel. Honorprez.
A. Einstein. 250 el 18 landoj. Propono pri komunistigo de SAT. Malaprobis ĉiun
emon enŝovi en SAT batalon inter diversaj tendencoj.
1924, l4-18 aŭg. Brussel. Honorprez.
Ernst. Toller. 90 el 14 landoj. Malpliseverigo de la statuto. Rekomendo uzi
simplan stilon.
l925, 11-15 aŭg. Wien. 150 partoprenantoj
el 7 landoj. Decidis, ke SAT restos ĉiutendenca, per-E-a organizo.
Malaprobis la tendencon eksperimenti en SAT futurisman, nefundamentan stilon.
Starigis komisionon por SAT-programo.
1926, 6-10 aŭg. Leningrad. Honorprez.
Lunaĉarski. 400 el 14 landoj. Raportoj pri „E en lernejoj kaj lab. kluboj“, „E kaj radio“, „Int. Lab.
Korespondado“ k. a. Rekomendo starigi lokajn SAT-grupojn. Tezoj pri rilatoj
inter LEA-oj kaj SAT. La sovetia poŝto aperigas SAT-poŝtmarkon.
1927, 12-16 aŭg. Göteborg. Pli ol
400 el 24 landoj, inter kiuj deko da
sovetianoj. Akceptis la Konvencion inter SAT kaj LEA-oj kaj aldonon al
la statuto, per kiu estis akcentata la kultura, eduka, nepolitika kaj kontraŭdogmeca
karaktero de SAT.
1929, 4-10 aŭg. Leipzig. 650 el 22
landoj, Kritiko de komunistaj SAT-anoj pri la laŭ ili oportunisma, neklasbatala
gvidado de SAT, kaj pri laŭ ili malaprobinda eldono de broŝuro La
Laborista E-ismo. Decido, ke aktivaj membroj devas aboni la oficialan organon
de SAT. Likvido de la Programkomisiono.
1930, 3-7 aŭg. London. 340 el 16
landoj. Sovetiaj SAT-anoj bojkotas la kongreson per laŭdire intenca neĉeesto.
Batalo inter komunistaj partianoj unuflanke kaj la SAT-gvidantaro kaj ĝiaj
aprobantoj aliflanke.
1931, 1-8 aŭg. Amsterdam. 400 el 14
landoj. Partiana opozicio klopodas akiri la gvidadon de SAT, sed malsukcesas. Ĝi
forlasas la kongreson: Decido, ke SAT restos senpartieca, ĉiutendenca.
1932, 6-11 aŭg. Stuttgart. 24 el 12 landoj.
1933, 5-10 aŭg. Stockholm. 599 el
15 landoj.
1934, 3-8 aŭg. Valencia. 376 el 13
landoj.
Organizo kun preskaŭ 7000 membroj
eldonante 3 gazetojn, aperiginte ampleksan kolekton da diversspecaj verkoj, kaj
organizante ĉiujare sukcesan int. kongreson, estas jam rimarkinda
faktoro en la E-movado. Pli kaj pli oni agnoskis ĝian gravan signifon. Sed
ankaŭ ekster la E movado efikis ĝia agado. La servoj de SAT sur la
kampo de interligo de diversnaciaj laboristoj kaj lab. organizaĵoj, la
int. korespondado, la multa grava materialo liverita de SAT al diversaj lab.
gazetoj, ktp. konvinkis parton de la gvidantoj pri la praktika utilo de E.
Sekve de tio kelkaj organizoj mem ekuzis
la lingvon. La Int. Transportlaborista Federacio (ITF), kies sekr. Nathans mem
estas E-isto, aperigas monatan gazetarsciigon en E. La Int. Laborista Olimpiado
ankaŭ uzis E-p por siaj eldonaĵoj. La Internacio de militrezistantoj
aperigis en E revuetojn kaj kelkajn broŝurojn. La Internacio de Socialista
Kunbatalo (ISK) publikigas trimonatan revuon en E. Ankaŭ la Int. Lab.
Asocio kaj la Int. Antimilitista Oficejo eldonis sciigojn en E. En Sovetio la
Unio de Militantaj Ateistoj, la Profesia Unuiĝo de Eduklaborantoj, la
Profesia Unuiĝo de PTT Laborantoj, la revuo Vojo de Klerigo aperigis
eldonaĵojn en E. Krom tio sennombraj aliaj sovetiaj organizoj, fabrikaj
komitatoj, gazetredakcioj, ktp. per E interrilatas kun alilandaj lab. organizoj.
Dum ĉ. 20 jaroj la lab. E movado
estis, tiel sur nacia kiel sur int. kampo, pli malpli unuece organizita. Ĉi
tiu situacio ekaliiĝis en 1930, kiam la germana LEA en sia kongreso en Essen
ŝanĝis sian senpartiecan bazon kaj alproksimiĝis al la komunista
tendenco. Sekve de ĉi tio parto de ĝiaj membroj forlasis la asocion
kaj starigis la Socialistan E Asocion (SEA); alia parto restis sen nacia
kunligo. Proks. samtempe komenciĝis en SAT opozicio kontraŭ ties gvidantaro,
precipe kontraŭ Lanti, kiun oni akuzis pri revizio de SAT-principoj pri
atakoj al Sovetio, pri prop. de reakcia teorio de sennaciismo ktp. Siaflanke
la SAT-direkcio argumentis, ke ĝuste la opozicio revizias la
SAT-principojn trudante al SAT politikajn taskojn, kiujn ĝi laŭstatute
ne havas, ke ĝi per sia agado malutilas al Sovetio kaj ke la sennaciistoj,
kiuj agnoskas la klasbatalon, laŭstatute havas la rajton esprimi siajn
ideojn en SAT.
Ĉi tiun konflikton pliakrigis la
fakto, ke jam de kelka tempo ne plu okazis transpagoj de SAT-mono al SAT. Tiel
amasiĝis ĉe CK SEU ĉ. 12.000 germ. markoj. Laŭ CK SEU ne
eblis transsendi ĉi tiun monon pro la financaj aranĝoj de la
registaro. Sed la SAT-direkcio dubis, ĉu tio estis la kaŭzo, almenaŭ
la sola kaŭzo. Ĝi konstatis, ke CK SEU neniel klopodis malpliigi la ŝuldon
al SAT per presigo de SAT-verkoj en Moskva, kion la direkcio plurfoje
instrukciis al ĝi. En la 10-a SAT-kongreso, London 1930, kiun ne ĉeestis
sovetiaj SAT-anoj, la opozicio forte atakis la SAT-direkcion. Tamen la
plimulto aprobis la direkcian gvidadon.
Je la sama tempo okazis en Moskva
kunveno de CK SEU, kiun ankaŭ ĉeestis 2 estraranoj de la germana
LEA. Ĉi tiu kunveno decidis eldoni int. gazeton, starigi eldonejon de
revolucia E literaturo (EKRELO) kaj prepari kongreson de revoluciaj E-istoj.
La gazeto, nomata „Internaciisto“ jam baldaŭ eliris. En ĝi aperis i.
a. alvoko de ta t. n. Interliga Oficejo de la klasbatala SAT-opozicio,
instiganta al bojkoto de SAT-eldonaĵoj, nepagado de kotizo ktp.
Defendante SAT kontraŭ tiuj agadoj,
la Plenum-Komitato laŭ propono de la kontrolkomitato, eksigis la
skribintojn de ĉi tiu alvoko. Dume SAT ne rericevis siajn l2.000 markojn
deponitajn en Moskva. Ankaŭ poste, kiam eblis transpagi monon al la Moskva
filio de la presejo de S-ulo, oni ne faris tion. La SAT-anaro ege indignis pro
la reteno de la mono ŝuldata al SAT pro liveritaj libroj, gazetoj ktp. La
opozicio defendis sian agon argumentante, ke ĉi tiu mono ja apartenis al
sovetiaj SAT-anoj, kiuj ne aprobas la taktikon de la direkcio. Cetere SAT
liveris por ĉi tiu mono librojn, gazetojn ktp. al sovetianoj, do la mono
apartenis al ĝi. La samon oni povas diri pri la stoko da SAT-libroj pli
frue presitaj en Moskva, kiun SEU proprigis al si.
En Amsterdam 1931 okazis la lasta decida
batalo. Post kelkaj tumultaj kunsidoj, la opozicio konstatante, ke la plimulto
ne estas ĉe ĝia flanko, forlasis la kongreson. Poste okazis voĉdono
pri la raportoj de la direkcio. Aprobis ilin 105 voĉoj kontraŭ 6 kun
6 sindetenoj. Pli poste referendumo inter la tuta membraro aprobis la agadon
de la direkcio kun 887 voĉoj por kaj 171 kontraŭ.
Post la skismo en SAT la opozicio, sub
la nomo Int. Unuiga Komitato koncentris sian agadon al la konkero de la naciaj
asocioj. Sekve de tio en kelkaj landoj la LEA-oj disiĝis. Krome ĝi
klopodis starigi LEA-ojn en landoj, kie ili ankoraŭ ne estis, por krei
bazkolonojn por la starigota internacio. En aŭg. 1932 okazis en Berlin
la fonda kongreso de la Internacio de Proleta E-istaro (IPE), kiun ĉeestis,
laŭ raporto en Int-isto, 348 personoj el 11 landoj. En la estraro oni
elektis: Kissler, ĝenerala sekr.,
A. Schwenk. Schwarz, Wiehach, H. Muravkin. Sidejo: Berlin. Celo: Servigi E-n
al la klasbatalo de la tutmonda proletaro kaj al la socialisma konstruado
unuigi organizi kaj gvidi la lab. E movadon
sur bazo de revolucia klasbatalo, de proleta int-ismo evoluigi kaj
pliriĉigi la teorion, teknikon kaj aplikon de la lingvo. Int-isto red.
Batta, poste Schwarz (aŭ Schwenk?) iĝis oficiala organo de IPE. Krome
IPE eldonis revuon La Nova Etapo, kiun redaktis N. Nekrasov. EKRELO, kiu jam
aperigis konsiderindan kvanton da verkoj, ĉefe kun komunista tendenco, iĝis
la oficiala eldonejo de IPE.
Laŭ la gvidrezolucio, akceptita en ĝia
fonda kongreso, IPE estas ideologie bazita sur la marksista mondkoncepto, la
dialektika materialismo. Ĝi kontraŭbatalas la oportunisman sennaciismon
kaj ankaŭ „la reformisman ideologion de la socialdemokratio subtenantaj
la imperialismajn rabadojn kaj militojn, kiu
plenumas la taskon deteni la laboristojn de la klasbatalo kaj malhelpas
la efektivigon de la ruĝa unueca fronto“. La diferenco inter SAT kaj IPE
estas, ke SAT volas kunigi ĉiujn lab. E-istojn klasbatalajn kaj meti E-n je la servo de ĉiuj klasbatalaj
organizoj, ke en IPE nur estas loko por komunistaj aŭ komunistemaj
E-istoj, kaj ke ĝia agado speciale rilatas al komunistemaj organizoj, ke
SAT akcentas la kulturan, klerigan, edukan laboron kaj IPE la politikan,
agitecan, ke SAT havas organizformon sennaciecan bazitan sur individua
membreco kaj ke IPE estas int. organizo, kies bazo estas la naciaj sekcioj: la
LEA-oj.
Perdinte, per la skismo relative grandan
kvanton da membroj, precipe sovetiaj, (ĉi tiuj pro la agado de CK SEU eĉ
ne povis resti membroj de SAT, se ili volis tion), perdinte grandsuman monon,
grandan stokon da libroj, kiujn CK SEU ne redonis al ĝi, SAT grave
malfortiĝis. La kreskanta ekonomia krizo ankoraŭ plimalbonigis la
situacion. Kiam la antaŭa presejo de SAT-organoj postulis tujan pagon de
granda monsumo, tio preskaŭ bankrotigis la organizon. Nur dank' al grava
financa helpo de kelkaj SAT-amikoj SAT venkis ĉi tiujn malfacilaĵojn.
En 1933 S-ulo iĝis monata oficiala organo kun aldono La Lernanto kaj
anstataŭ La Nova Epoko elirinta dumonate dum 1932 reekvivis monata
Sennacieca Revuo. La starigo de faŝisma reĝimo en Germanujo kaŭzis
novajn malfacilaĵojn al SAT kaj i. a. necesigis la transigon de ĝia
administrejo al Paris. Krome la SAT-vivo en Germanujo estis tute malebligata.
Dum la SAT-kongreso en Stuttgart, 1932,
estis propono pri ŝanĝo de la sennacieca organizformo de SAT en
internacian. Ĉi tiu propono ne
estis akceptita. Pro tio ĉi la Aŭstria Laborista Ligo E-ista en 1933
iniciatis starigi Internacion de Socialistaj E-istoj (ISE). Kvankam ALLE
siatempe subskribis la Konvencion de Göteborg, ĝi neniam agis laŭ ĝi.
El ĝia organo La Socialisto ĝi faris pli malpli int. gazeton. Ĝi
altiris al si la hungaran kaj ĉeĥoslovakan LEA-ojn kaj kun ili starigis supre nomitan Internacion,
kaŭzante per tio novan skismon en la lab. E-movado. Sed ankaŭ la
sekvojn de ĉi tiu bato SAT sukcesis venki. Regule eliris ĝiaj 3 gazetoj,
aperis novaj libroj, i. a. la dua eldono de Plena Vortaro, J. Haŝek,
Aventuroj de la brava soldato Ŝvejk, J. London, Jimmy Higgins, okazis
sukcesaj kongresoj ktp. De la Stockholma kongreso E. Lanti, kiu de ĝia
fondo estis gvidanto de SAT kaj kun grandega sindono kaj kapablo plenumis tiun
funkcion, rezignis pri sia posteno. Anstataŭe oni elektis H. Platiel. De
tiam la direkcio de SAT estas jena: H. Platiel, prez., L. Devarennes, vieprez.,
L. Banmer, adm.-sekr., Barean, helpsekr., N. Barthelmes, red., F. Paquier,
helpprotokolanto.
Aktivuloj, iamaj kaj ankoraŭaj, ne
jam menciitaj: S. Aarse, E. Adamson, van Aelst, L. Avid, J. W. J. Benjamin, P.
Bareira, A. Barrot, J. S. Borel, E. Eriksson, W. Fedorski, A. von der Heid, K.
Hubricht, J. Johansson, W. Kampfrad, J. M. Kerr, E. K. Limouzin, Nikolski,
Polakov, C. Richter, M. Roux, C. Roux, D. Snejko, H. Stay, C. W. Spiller, Waldmann,
Th. Weder, A. Wendt, W. Wildebrand.
Noto.
La artikolon tralegis E. Lanti. (v kaj komp.: ISE kaj Proleta movado.) G. P.
de BRUIN
La
Botistoj. Komedio en kvin aktoj verkita de A. Kivi, el la finna trad. Hilma
Hall. 1919, 142 p. „Amuzaj cirkonstancoj, komikaj respondoj, simpleco de l‘
vilaĝaj moroj. Sperta tradukisto.“ (G. S. . ,E', l920, p: 34.)
Lacalendola
(lakalendola) Adam, italo, prof. de la albana lingvo; li instruis aukaŭ
la japanan, rusan, germanan kaj hispanan lingvojn. Fondinto de la E-movado en
Suda Italujo (Apulio). Komencis instruadi E-n en Bari en 1919. Fondis en 1920
la Akademion Balkanan E-istan, kiu atingis grandan prosperon kaj sendis la
plej bonajn lernantojn al UK-j. Li fondis kaj direktis la revuon Corriere Balcanico E-ista, kiu tre
efikis por la prop. en Apulio. Pro lia agado E estis enkondukita en 1924 en 8
lernejoj de Bari, en unu el ili (Arkiepiskopa Seminario) kiel deviga instruado.
En 1925 kune kun d-ro Koch li estris IEF kaj organizis italan E-kongreson en
Bari.
La
Cikoni-kalifo. Romano de M. Babits,
el la hungara trad. de Bodo. 1929,
187 p. „Historio de duviva junulo (bela, sana, talenta, riĉa), kiu estas
premata de sinsekvaj inkubsonĝoj, vivante
en ili la malnoblan vivon de mizera trompanto kaj murdanto kaj fine
pereante pro tiu ĉi fatala duobligo de sia vivo. La tradukinto absolute
disponas pri la tuta esprimkapablo de E.“ (Kopar, Hungara Heroldo, 1929. B. 6.)
La
Colla Stefano, italo, arkivisto, paleografo red. de „Enciclopedia Italiana“
en Roma. Nask. en 1889 en Salemi (Trapani). E-isto de 1906 (lernanto de
Nalli). Fondis en 1907 kune kun G. Castiglia kaj E. Monreale (nuna
korespondanto de la ĵurnalo „Popolo d' Italia“) la asocion „Junulara
Amikaro E-ista“, kiu en 1908 iĝis EG de Palermo. Honora membro de UEA,
ties delegito en Palermo dum 20 jaroj. Red. de Notizie E-iste kaj I E-isto,
1907-10. L. K. de 1925. Redaktas la monatan aldonon de HDE: Lingva Kritiko.
Speciale interesiĝas pri I-E vortaro.
Lacroix
(lakrŭa) Paul, franco, komercisto, prez. de la Asocio por Komerco kaj
Industrio en Grenoble. Unu el la kunfondintoj de SPPE, 1898. Per lia apogo
okazis la unua prop. en Sudoriento de Fr.
Ladevèze
Rene, franco, interpretisto de la „Hamburg-Amerika Linie“. Nask. 28 nov. 1885
en Agen (Franc.) mortis mallonge antaŭ gefianĉiĝo kun Hamburg-a
E-istino, 14 jul. 1913. E-isto de ĉ.1905. Laŭ ekzemplo de Cart li
instigis al E-aj ekzamenoj ankaŭ en Germanujo kaj kompilis Demandaron (v.), 1911. Gvidis kursojn,
aranĝis kun d-ro Mybs E-ajn festojn, kiuj montris la gajan flankon de la
mondlingvo per vorto, kanto kaj ludo. Estis sekr. de la Vegetara Ligo E-ista.
La
Dormanto Vekiĝas. Romano de Wells,
el la angla trad. Millward 1929, 210
p. „Multaj el la antaŭdiraĵoj, faritaj jam antaŭ 30 jaroj,
efektiviĝis; aliaj feliĉe ne. La traduko ĝenerale bona kaj
komprenebla, tamen parte montras stilon malglatan.“ (G. S. ,E' 1929, p: 183.)
La
Du Amatinoj. La kapricoj de Mariano.
De Musset,
el la franca trad. Jan van Schoor.
1930, 112 p. La unua estas novelo kaj temas pri duobla amo de junulo, la dua
estas teatraĵeto pri malfeliĉa amo tragikomika. Bona traduko.
La
Esperantisto. La unua gazeto en E. La unua n-ro estis datita: Nürnberg, 1.
Sept. 1889 kaj havis la titolon: „La Esperantisto. Gazeto por la amikoj de la
lingvo Esperanto. Sub la kunlaborado de Dr. Esperanto (Dro L. Zamenhof) eldonata de Chr. Schmidt, prezidanto de la klubo
mondlingva en Nürnberg. Eliras unu fojon en la monato.“ Ĝi estis 8 paĝa provnumero kaj
enhavis artikolon „Prospekto“ en germana, franca kaj E-a lingvoj, artikolon
pri „E kaj Volapük“ en germana, kaj E-a, versaĵon ,Al la E-isto‘ kun
germana traduko, fine bibliografion kaj anoncojn pri aperontaj libroj. „Ĉe
la fino de l889 la gazeto havis 113 abonintojn, plejparte rusajn. . . LE tuj
fariĝis plej efika centrigilo kaj kuraĝigilo inter la diverslandaj
adeptoj, kiaj antaŭe havis kvazaŭ neniun alian ligilon ol sian korespondadon
kun D-ro Z. La gazeto donas bonajn tekstojn, kiuj helpas pli profundan studadon
de la lingvo, ĝi ebligas la aŭtoron de la lingvo doni ĝeneralajn
klarigojn al ĉiuj per siaj ,Respondoj al amikoj' kaj samtempe ĝi
informadas pri la progresoj de E...
En 1890 LE entute transiris en la manojn
de D-ro Z, sed nur tre malfacile kaj multekoste li povis aperigi la gazeton
kun tiel malmultaj abonintoj. En aŭ
1891 li proponas organizon de Akcia Societo E-ista. . . Ĉirkaŭ
fino de tiu jaro la personaj cirkonstancoj de D-ro Z fariĝis tiel premantaj,
ke li trovis sin devigata forlasi la kondukadon de la tuta afero. . . Feliĉe
tiam aperis nobla, malavara savanto... W. H. Trompeter... Lia energio ebligis
al li oferi la necesan sumon por subteni la tutan entreprenon de la gazeto ĝis
1894. . . En literatura parto de LE aperis (en 2-a n-ro de 1895) traduko de
verketo de Tolstoj ,Prudento kaj kredo'. Pro tio la rusa cenzuro malpermesis la
eniradon de LE en Ruslandon, kie la gazeto havis la plej grandan parton de siaj
abonantoj. . . La 5-6-a n-ro de LE (majo-junio 1895) estis la lasta de tiu
organo, kiu dum ses jaroj estis la centro de la tuta movado. Dum sekvantaj
monatoj okazis komprenebla senkuraĝiĝo inter la E-istoj kaj eĉ ĉe
ilia Majstro“. (Privat, Hist. de E, I-p: 44-55.) La lasta n-ro aperis fakte en
aŭg. 1895. Entute eliris 66 n-roj. Nombro de la abonantoj en 1894: 717, el
kiuj 60% estis ruslandanoj. (BIL, p: 306).
La
Esperanto-Klubo. De E. Malmgren.
1934 48 p. „Koncize kaj klare li pritraktas gravajn aferojn en la grupa vivo,
donas instrukcion pri fondo de grupo kaj pri laboro de la funkciuloj.“ (R,
Svenska Arbetar E-isten, apr. 1934.)
La
Espero. Poemo de Z. „La gvidanto parolas al siaj adeptoj kaj ankaŭ
al tiuj, kiuj ne jam sekvas lian standardon, kaj montras al ili la logan bildon
de l' estonteco.“ (Artikolo de Behrendt en „Kongresa Jubilea Libro“ 1933.) v.
Himno E-ista.
La
Eŭropa Milito. Germanaj oficialaj raportoj E-igitaj. 31. aŭg.
1914 - 5 junio 1915. 29x22. Entute 151 flavaj folioj po 1 p. P. TARNOW.
La
Evoluo de Telefonio. Originale de inĝ. Isbrücker, 1928, 62 p. „Resumas vorte kaj bilde, kion ĉiu devus
scii pri la temo.“ (G. S. ,E', 1929, p : 62.)
La
Familio Gerak. De Elin Pelin, el
la bulgara trad. Atanasov. 1924, 83
p. „Tipa priskribo de vilaĝana moro kun temo pri maldolĉa disiĝo
de familio. E-igo tre bona.“ (G S ,E' 1924, p: 124.)
(La)
Fanny. Romano de E. Ferber,
trad. el la angla Berno Fabo 1934,
240 p. „Leginda kaj rimarkinda studaĵo pri la vivo de juda knabino en
Usono. . . Ĝi estas vigle kaj lerte rakontita.“ („The British E-ist“,
1934, p: 401.)
La
Faraono. Romano de Prus, el la
pola trad. Kabe, 1907-08, 630 p., dua
eld. 1912. Scenejo: la antikva Egiptujo. Ĉeftemo: batalado inter la
pastraro kaj la kronprinco, kiu volas akiri al si mem la plenpotencon. Priskribataj:
moroj, eĉ la intima vivo de la egiptoj. Traduko: tute modela, klasika
stilo. Unu el la plej famaj verkoj en E.
La
Fera Kalkanumo. De London, el la
angla trad. Saville. 1930, 362 p. „Ne
vera romano ĝi estas, sed socia aŭ socialista pledado, en formo de
memorlibro. Bona traduko.“ (G. S. ,E' 1930, p : 182.)
La
Fianĉiniĝo de Sovaĝulineto. Triakta komedieto, originale de
Roksano, 1909, 31 p., dua eld. 1922,
47 p. „Amuza, vigla, senpretenda. Ĝia stilo estas tiel viva kiel la temo
mem.“ (G. S. ,E' 1923, p: 45.)
La
Fina Batalilo. De T. W. Wilson,
trad. el la angla. Novelo kontraŭ la militismo. 1916, 173 p.
La
Firmao de la Kato, ki u pilkludas. De Balzac,
el la franca trad. P. Benoit. 1924, 75 p. „La vivo, la movo ŝajnas preskaŭ
foresti, anstataŭataj de longaj detalegaj priskriboj. Tamen. . . impreso
de tre neta neforgesebla bildo. Traduko tro laŭvorta.“ (G. S ,E' 1924,
p 188.)
La
Floretoj de S. Francisko, E-igitaj de Pizzi.
1926, 174 p. „La itala originalo datas de la 13-a jarcento. La animo de Fr.,
lia amo al proksimuloj, lia rezigno. . . jen la bonodora parfumo de la
Floretoj. Troviĝas tro komplikaj frazoj.“ (G. S. ,E' 1926, p: l81.)
Lagörlöf-romano: Gösta Berling. El la sveda trad. S. Engholm. l934, 568 p., kun ilustraĵoj.
„Svedlingve ĝi aperis en 34 eldonoj
kaj ĝi estas tradukita en 37 lingvojn. En G. B. la aŭtorino majstre
pentras ne nur la vivon en la bela provinco Vermlando kaj la tieajn bravajn,
harditajn homojn, sed ŝi montras, kiel en ĉiu homo, eĉ la plej
simpla, malriĉa kaj mizera, estas troveblaj bono kaj eĉ heroeco,
oferemo kaj amo.“ (El la prospekto Aliaj verkoj de. L. aperintaj en „La mono de
Sinjoro Arne“. „La infanoj de Betlehem“ kaj „La junulino el Stormyr“.
La
Gefratoj. Komedieto de Goethe,
el la germana trad. Grabowski. 1889,
28 p., dua eld. 1909. La dua literaturaĵo trad. al E.
La
Hirundlibro. De Toller (kies
verkojn oni bruligis publike en Germanujo), el la germana trad. Helene Wolff. 1930, 64 p. La poeto en
fortikaĵa malliberejo. En la celo paro da hirundoj eknestis sed la neston
la gardistoj ripete detruis. Liberaj, neregulaj versoj, kortuŝa liriko,
bona traduko.
La Holanda Pioniro. Unue aperis en
Hilversum. Red. Uitterdijk. 1-a jaro majo 1902-dec. 1903, 11 kajeroj (12
n-roj.) l1xIV+224 p. holande-E. 2-a jaro marto 1904-dec. 1905, 4 n-roj.
4xIV-113 p. nur E-e, ĉar la plejmulto de la abonantoj estis eksterlandanoj,
22x13-14. Pro malmulte da enspezoj ĝi devis ĉesi. En 1906
Uitterdijk, kiu de komenco estas la ruĝa fadeno en la holanda E-a movado,
provis reaperigi LHP en Utreĥt, sed sen sukceso. Fine en okt. 1908 la ES
„La Estonteco estas Nia“ reeldonis en Amsterdam sub la red. de J. de Haan LHP,
anstataŭante per ĝi „Amsterdama Pioniro“-n, kiu aperis de aŭg
1907-okt. 1908 regule. Ĝis sept. 1909 aperis 12 n-roj. 256 p. 23x16. De
okt. 1909-1914 ĝi alprenis formaton de ĉiutaga gazeto 4 p. 50x33 sub
la redaktado de H. Block kaj de 1914- 1923: 16 p 14x16 sub J. Ziermans kaj
poste H. C. Mees. De julio 1925-28 Hengel kaj Uitterdijk eldonis gazeton kun
simila titolo, nome „Holanda E Pioniro“ IV+12-16 p. 28x22.
P. TARNOW.
La
Homa Lingvo. Originale de W. E.
Collinson. 1927,. 96 p. Enkonduko en la lingvosciencon. Titoloj de la ĉapitroj:
La naturo de la lingvo. Skizo de fonetiko. La bestaj krioj. La infana lingvo.
Lingvaj ŝanĝoj. Disiĝo kaj unuiĝo Fremdaj influoj. Lingvo
kiel karakterizilo de la parolantoj. La klasifiko de la lingvoj.
Laĥovicki
Pinĥas, judo, inĝ.-arĥitekto. Nask. 8 sept. 1892 en Pinsk
(Rusl., nun Pollando). UEA-del. en Jerusalem. Iniciatis la unuan E-kongreson
en Palestino (20 jan. 1934) en J., kaj la unuan E-ekspozicion en la Levante-foiro
en Tel Aviv, apr. majo 1934.
Laignier
(lenje), Marcel, franco, advokato. Nask. 9 nov. 1881 en Reims. Unu el la unuaj
francaj E-istoj, varbita en 1892 de Beaufront. Propagandis unue inter siaj
kunlernantoj, partoprenis en la fondo de la ES
Reims-Soissons, 1894, helpis por la fondo en Reims de EG de SPPE, 1901,
gvidis kursojn, kunlaboris por la fondo de la Int. Societo de E-istaj
Juristoj, reorganizis la grupon de Annecy, 1920, kaj de Nancy, 1926. L. K. de
1930.
Laiho
(lajho) Lauri Isak, finno, dir. de reklamfirmo. Nask. 19 jul. 1895, mortis 4
jan. 1932. Loĝis kelkajn jarojn en Aŭstralio, kie laboris i. a. kiel red. de anglalingva gazeto. Verkis finne
libron pri Nova Gineo. Ĉiam gaja funkcianto en la Helsinka Societo „La
Polusstelo“; faris mondonacon por la movado en F. Verkis kun aŭstraliano
Delsudo: Aŭstralio, lando, kaj
popolo, kiu poste aperis ankaŭ finne en lia traduko.
(La)
Infanoj en Torento. Skizo de S.
Engholm. 1934, 116 p. „Li enigas la leganton en la medion de torentaj
infanoj, kies malsamajn edukon kaj vivon ni kun streĉo sekvas... La stilo
ĉiam klara kaj bona.“ („Svenska Arbetar E-isten“ sept. 1934)
La
Instruo de Karl Marks. Tezoj de Instituto de Marks-Engels-Lenin. 1934, 54
p. „La tezoj, koncize skizante la Marksismon laŭ vidpunktoj politika,
ekonomia kaj filozofia celas montri, ke la komunistoj estas la solaj fideluloj
al la malnova ortodoksa instruo de Marks, kaj ke la ceteraj socialistoj estas
„renegatoj“. La temo malebligas tre fluan stilon.“ (J. Farrand, „The British
E-ist“, aŭg. 1934.)
La
Interligilo de l' PTT. Oficiala informilo de ILEPTO. Fondis en 1922 la
fratoj Filliâtre, Paris. Formato
26,5x18.5. (v. PTT )
La
Interrompita Kanto. Verkis: Eliza
Orzeszko, el la pola trad. Kabe.
1905, 2-a eld. 1908, 79 p. „Belega amrakonto majstre tradukita.“ (A. E. W.
British E-ist, 1906, p 54.)
Laisant
(lezan) Charles, franco, matematikisto kaj politikisto. Nask. 1 nov. 1841 en
La Basse-Indre (apud Nantes), mortis 5 majo 1920 en Asnières (apud
Paris). Oficiro ĝis 1876, sed jam de 1871 li interesiĝis pri la
politiko. Deputito, red. kaj dir. de politikaj ĵurnaloj, li apogis la
faman generalon Boulanger, kaj pro tio estis kondamnita. De 1893 li dediĉis
sin nur al la scienco. Li verkis plurajn librojn pri supera matematiko. Varbita
de Meray al E en 1900, li propagandis ĝin inter la scienculoj. Vicprez.
de SFPE. Kunlaboris en kelkaj E-aj gazetoj, kaj verkis broŝurojn pri kaj
en E. Vicprez. de la Pariza E G, 1901.
Lajarte
(Dufaure de Lajarte) (dö laĵart), René, franco, juristo kaj prefekteja
oficisto. Skribis pri E en Parizaj ĵurnaloj, kunlaboris en multaj E-aj
gazetoj. Sekr. de L K., estis la helpanto de Cart por administro de LK
(1924-1931). Poste prizorgis sola la funkciadon de la Lingvaj Institucioj (1931-1933).
Kunlabore verkis kelkajn listojn de fakaj terminoj. Kolektis kunlabore kun
Grenkamp: Vortoj de Prof. Cart,
(1927). L. K. de 1925.
Lajos
(lajoŝ) Gyula, hungaro, dir. de rom. kat. eklezia kantlernejo. Nask. 1 apr.
1877 en Villany. De multaj jaroj gvidanto de la movado en Pécs kaj prez.
de la loka grupo.
La
Juna Batalanto. Organo de la int. katolika junulara kaj paca movado, eld.
de MOKA (v), dumonata gazeto, red. nur en E. Ĝi fondiĝis en 1926 kiel
daŭrigo de la antaŭa Junula
Angulo en Katolika Mondo. En 1926-28
ĝi estis aldono al K. M. Ĝia tendenco estis internaciema
pacifista, sociala, vivreforma. En 1929, kiam K. M. malaperis, fondiĝis
Eldona Kooperativo por sendepende publikigi la gazeton. Redaktoro estis de la
komenco d-ro W. Solzbacher, redaktejo kaj administrejo troviĝis antaŭe
en diversaj lokoj de Germanujo (Honnef, Elberfeld, Werl, Köln) kaj estas nun en
Luksemburgo. La librovendejo de la gazeto estas la plej kompleta librejo de
kat. E-literatnro.
W. SOLZBACHER.
La
junulino de Stormyr. De S. Lagerlöf
trad. el la sveda de S. 1930 94 p. „Sentoplena rakonto pri amo kaj malfeliĉo
de juna, brava knabino. La personoj
estas prenitaj el la kampara popolo sveda.“ (D-ro Gr., La Socialisto, 1930 p :
92.)
La
Kapitanfilino. De Puŝkin, el
la rusa trad M. Sidlovskaja. 1927,
176 p. „Valora verko. Ĝi unue montras al ni la vivadon de la aristokrataj
oficiroj kaj ties morojn. Poste ni vidas manieron de rusa ribelo, „sensenca kaj
senindulga“, kiel diras Puŝkin. La traduko estas modela.“ (g-K, La
Socialisto, 1927, p: 72.)
La
Karavano. Verkis W. Hauff, el la
germana trad. J. W. Eggleton, 1910,
107 p., dua eld. 1921. „6 rakontoj el oriento, iom similaj al la fabeloj de
Mil kaj unu noktoj. La tradukinto uzis facilan fundamentan stilon.“ (G. S ,E'
1922, p: 92.)
La
Komerco. Oficiala bulteno de KEU (v.). Fondita en 1929. Aperas neregule.
Formato 30x22.
La
Konfeso. De L. Tolstoj, el la
rusa trad. Tenner 1911, 87 p. „Altscienca,
pure filozofia verko. Temo porreligia La stilo estas tre agrabla.“ (L I. 1911,
p: 528).
La
Konscienco Riproĉas. Rakonto de Strindberg,
el la sveda trad. Backman. 1928, 60
p. „Dum la milito en 1870,
sciencisto, rusa oficiro, estas devigata
mortpafigi tri neregulajn soldatojn francajn; la konsciencriproĉoj lin
frenezigas; fine resaniĝas kaj lia iama patriotismo cedas al pli nobla
tuthomara sento. La traduko estas laŭdinda.“ (G. S. ,E' 1928, p; 176.)
La
Kontinuo. De Huntington, el la
angla trad. Bricard 1907 X. kaj 125
p. Elementa teorio starigita sur la ideo de ordo kun aldono pri transfinitaj
nombroj. La unua grava matematika verko en E.
La
Kreitaj Profitoj. Pulĉinela komedio de J. Benevente, el la hispana rad. Inglada, 1932, 96 p. „Serio da trompaĵoj, perfidaĵoj, tre
lerte aranĝitaj.“ (G S. ,E' 1932 p: 165.)
La
kurso de Andreo Ĉe. Tuta teksto laŭ vortvorte stenografitaj
notoj de la Ĉe-kursoj en 1929, kun konsiloj kaj prikursaj informoj por la
instruantoj. Mimeografita VIII kaj 143 p. Formato 23x29 cm. (v. Cseh-metodo.)
La
Kvar Evangelioj kunigitaj en unu rakonto. De R. Laisney. 1908,197 p. Aprobita de la katolika eklezio.
La
Kvinjaro de Sovetlandoj. De Sosnowski,
el la rusa trad. V. Polakov. 1923, 80
p. Ĝi per multaj bildoj kaj sugesta teksto iom malkaŝas al ni la
spiritstaton, kredon kaj iluziojn de niaj orientaj najbaroj.“ (G. S. ,E' 1923
p: 183.)
La
Laborista Esperantismo. Verkis Lanti.
SAT, 1928, 40 p. „Ĝi ne nur estas informilo por laboristaj E-istoj, sed ĝi
estas iagrade ankaŭ sociologia studaĵeto, atribuanta al la SAT-movado
specialan kulturhistorian signifon.“ (La Socialisto, 1929, p: 8.). Aperis ankaŭ
en naciaj lingvoj.
La
Lastaj Tagoj de D-ro L. L. Zamenhof kaj la funebra ceremonio. Eld. A. Oberrotman kaj T. Jung, 1921, 48 p., kun ilustraĵoj. Artikoloj, paroladoj, poemoj
de diversaj aŭtoroj.
La
Leono de Flandrujo. Romano de Conscience,
el la ftandra trad. Bulthuis. 1929,
311 p. „Ampleksa historia romano,
potenca multkolora bildo, vera popola eposo. Tre belajn paĝojn ĝi
enhavas kaj ne duba estas en ĉi tiu verko kiel en multaj aliaj la merito
de l' tradukinto, kiu klopodis por verki bele kaj korekte.“ (Akademia
Raporto,1930.)
La
Malgranda Johano. De Eeden, el la
holanda trad. Bulthuis. 1926, l84 p.
„Fabelo por maturuloj. Per simplaj rimedoj la aŭtoro kreis poeziplenan
bildaron; lian harmonian stilon la tre lerta tradukinto havigis al la E-a
teksto.“ (G. S, ,E' 1926, p: 181.)
La
Malsanulo pro Imago. Komedio de Molière,
el la franca trad. W. Velten, 1911,
98 p. „La traduko ĝenerale estas bonega, kaj bone reproduktas la klaran,
precizan kaj elegantan stilon de M.“ (R. M., La Ondo de E, 1912 p. 30)
La
Malŝparulo, teatraĵo de F.
Raimund, el la germana trad. Zwach,
1924, ludita dum la UK en Wien, 1926, 97 p. Amuza enhavo, lerta traduko.
Lambert (lanber) Charles, franco, univ. prof. ĉe
la lit. fakultato. Nask. 9 febr. 1866 en Mouzon (apud Sedan.) E-iĝis en
1899 hazarde, leginte gramatikon de Beaufront. La 10 jan. 1900 faris en la
Universitato de Dijon publikan paroladon, kiu varbis Meray, kaj tio estis la
fonto de E-igo de multaj francaj eminentaj prof-oj. Kun Meray li propagandis
buŝe kaj skribe kaj gvidis kursojn sukcesplenajn. Paroladis en pluraj
urboj en Francujo kaj Belgujo. Publikigis kursojn en „Le Chasseur Francais“
kaj en gazeto en Canada. Redaktis la gazeton ,E', (v. Berthelot) Skribis en
E-aj gazetoj (Revuo k. a.) Verkis: kun Berthelot: Komercaj Leteroj, 1903. Sola: Cours
pratique d'E, 1905. Vojaĝo de
Uliso, 1905. Bukedo (kolekto da
artikoloj precipe pri lit. temoj), 1908.
Lambert
Daniel Henry, anglo, solicitoro. Nask. jan.1852, mortis 11 nov. 1930.
Lingvisto, dum la milito registara cenzuristo. La lasta restinto el la sep
fondintoj de BEA. Trad. dramojn de Shakespeare: Makbeto, Julio Cezaro.
La
Militrezistanto. Novaj-eldonaĵoj de l' Internacio de Militkontraŭuloj.
Fondita en 1930. Aperas neregule. Formato 20,5x14. (v. Militrezista movado.)
La
Mirinda Historio de Petro Schlemihl. De Chamisso, el la germana trad. Wüster.
„Fantazia rakonto pri la homo perdinta sian ombron. Fidela, preciza traduko.“
(G. S. ,E' 1922, p: 214).
La
Mistero de l' Sango. De Otto Forst de
Battaglia, el la germana trad. T.
Jung. 1934, 156 p. „La libro rezultas el multjara detala studado pri la
scienco genealogia. Kvankam plene scienca, ĝi estas facile komprenebla.“
(J. C. F., „The British E-ist“, sept. 1934.)
La
Mizantropo. Komedio de Molière,
el la franca trad. Boucon. 1930, 104
p. „Profunda satiro pri la socio; en ĝi la sincera, verdirema Alceste
staras kontraŭ la mensogema, facilanima, eleganta mondo. . . La traduko
estas ĝenerale tre bona kaj laŭdinda. . . Sed la versformon mem mi
opinias malfeliĉe elektita.“ (y, Lingvo Libro 1934, p:14)
La
Mondon al ni! De E. Kilian, 1934,
72 p. „Du junuloj forlasas siajn studojn por senmone kaj senpasporte vojaĝi per faldebfa boato tra orienta Eŭropo...
Trovante, ke per E ili pli facile renkontos helpemajn amikojn, ili decidas
lerni la lingvon. La lingvo estas bona, la stilo interesa kaj vigla.“ („The British E-ist“,1934 p :
346.)
La
Mono de Sinjoro Arne. Verkis Selma Lagerlöf, el la sveda trad. Engholm 1933, l10 p. „Rakonto el la
deksesa jarcento. Ĉarma, riĉa stilo.“ (,E' 1933, p: 155.)
La
Morto de Blanjo. Romaneto de Tousseul,
el la franca trad. Bergiers, 1925, 72
p. „Terura sinsekvo de malfeliĉoj. . .
kun celo kontraŭbatali homan ekspluatadon kaj alkoholismon.“ ( G.
S. ,E' 1926, p: 56.)
La
Morto de la Delegito de UEA. Komedio el la vivo de E-istoj de N. Hohlov, 1924, 36 p.
La
Morto de Smail-Aga Ĉengijiĉ. Heroa eposo de Mazuraniĉ, el la kroata trad. Ŝpicer, 1933, 76 p. La poemo, ĉerpita el la krudaj tempoj
de porekzistaj liberbataloj, impresas forte kaj freŝe.“ (Kopar, Bibl.
Gazeto, 1933, p: 25.)
La
Movado. Fondis kaj red. E. Houbart en 1909, aperis ĝis jul. 1914,
poste de okt. 1923 ĝis 1933. Formato 33x25. Estis „plej efika propagandilo ilustrita, bonstila,
interesa, tute aktuala centra franca organo.“ (BIL, p: 324 )
Landenne
Armand, belgo, kalkulisto en Huy. De 1908 seninterrompe UEA-del.
Landnomoj.
Malfacile solvebla estas la demando pri la land- kaj popolnomoj ĉar estas
tute neeble respekti la principon de int-eco nek la principon de simpleco kaj
senescepteco.
Oni multe kritikis la duoblan kompromisan
procedon, kiun Z, post kelkaj ŝanceliĝoj, definitive alprenis. Laŭ
tiu ĉi procedo la gento donas sian nomon al sia lando per aldono de l'
sufikso uj, kiam temas pri ta Antikva
mondo (Eŭropo, Azio kaj Egiptujo; sed, kiam temas pri la Nova mondo
(Afriko, esceptante Egiptujon, Ameriko, Aŭstralio kaj Oceanio estas la
lando, kiu donas sian nomon al la regnano per aldono de l' sufikso an. Tiu ĉi duforma procedo estas
ankoraŭ pli malsimpligata per kelkaj esceptoj, kiujn postulas la int-eco:
kvankan eŭropaj aŭ aziaj, la
sensufiksaj nomoj „Nederlando, Holando, Finnlando, Irlando, Islando, Sirio,
Asirio, Armenio, Anamo, Tonkino, Manĉurio, Siberio montras ne la popolon, sed la regnon kaj oni
devenigas de ili la popol-nomon: „Nederlandano, Asiriano“ ktp.
Aliflanke oni kontraŭas al int-eco
devenigante Italujo el Italo, Portugalujo el Portugalo, Japanujo el Japano.
Egiptujo el Egipto, ĉar en la koncernaj lingvoj (kaj ankaŭ en la
latina por Egiptujo) oni uzas la inversan procedon.
Por simpligi kaj unuformigi la duoblan
Z-an procedon, oni proponis sensufiksigi senescepte ĉiujn landnomojn sufiksigante
ĉiujn nomojn de gentoj aŭ nacianoj kaj rezervante al tiu ĉi
signifo la sufikson an, dum oni
montrus la loĝantojn, laŭ la konstanta ekzemplo de la naciaj
lingvoj, ne per ia plursenca sufikso, sed per la preciza, oportuna kaj int-e
uzata esprimo: „loĝanto en“. Tiu ĉi procedo certe estas simpla kaj
konforma al la efektiva etnografia realeco, kiu montras al ni, ke senmiksaj
rasoj kaj gentoj, jam ekde la antaŭhistoria tempo, ne plu ekzistas. Jam
en la jaro 1909, S-ro Rektoro Boirac, prez. de la L. K., starigis kiel
principon, kaj tiu ĉi procedo estas la ĉefa kaj plej ĝenerala
maniero, ĉiam preferinda. Z mem konsideris ĉi tiun sistemon kiel la
plej bonan kaj estonte definitive venkontan. Ankaŭ aliaj kompetentuloj
ripete esprimis la opinion, ke tiu solvo estus la plej taŭga, se ĝi
estus ĉiuokaze aplikebla. Fine tre atentinde estas, ke laŭ la
interesa rimarko de S-ro Hans jakob, „en ĉiuj nia Kongresoj oni konstante aŭdas tielajn
reciprokajn prezentiĝojn : „Mi estas svedano; li estas francano; ĉu
vi estas svisano? Ne, mi estas italano.“ Tiuj uzoj montras senvolan emon al
analogia ĝeneraligo kaj unuformigo. Bedaŭrinde, ankaŭ tiu ĉi
alloga procedo prezentas malbonaĵojn kaj
precipe la elekto pri la baza landnoma radiko estas malfacila. Ĉu
Germaniano, Turkiano, Hispaniano estas taŭgaj vortoj? Ĉu, akceptante
formojn kiel Danano, Polano, Hispanano, Grekano, Britano, oni ne estos devigata
preni duan diferencan radikon por signifi la landon, ĉar ŝajnas malfacile
asigni la landan signifon al la vortoj Dano, Polo, Hispano, Greko, Turko,
Brito. Aliflanke, ŝajnas ke formoj kiel Svedo, Svedano - Norvego,
Norvegano - Portugalo, Portugalano - Japano, Japanano - Franco, Francano -
Egipto, Egiptano - Hungaro, Hungarano, estas tute taŭgaj el ĉiuj
vidpunktoj.
Alian solvon oni proponis, tute konforman
al la germanlingva kutimo, kiu plej ofte diferencigas la landnomon je la
popolnomo nur per malsama finigo: „Schweiz, Schweizer - Schweden, Schwede -
Belgien, Belgier - Polen, Pole ktp.“ E povus montri la landnomon per la
substantiva finiĝo -o kaj la popolnomon per adjektiva finiĝo -a. Bedaŭrinde
estas neeble trovi por ĉiu lando radikon, kiu egale taŭgus por
popolnomo.
La procedo, kiu ŝajne plej
sukcesis, kvankam en efektiveco ĝi tute ne estas pli plene taŭga ol
la aliaj, estis provita de UEA kaj estas uzata precipe de la SAT-anoj. Ĝi
konsistas en la senescepta formado de ĉiuj landnomoj per la nova sufikso
,i' laŭ la modelo Franco (radiko), Francio (landnomo), Francia
(adjektivo), Franciano (popolnomo). Kontraŭ tiu ĉi procedo oni
prave argumentis, ke estas eraro rigardi la sufikson ,i' kiel int-e ĝenerale
uzatan landnoman sufikson. Ekz. England
(angle, germane, svede), Angleterre, Inghilterra, Inglaterra (fr, hisp.,
port.) Angolország Switzerland, Schweiz (germ., svede), Suisse, Svizzera,
Suiza, Suissa; Sweden, Schweden, Suede, Sverige; France (angle, france),
Frankreich, Frankrike; Denmark, Dänemark, Danemark, Danimarca, Dinamarca,
Danmark; Greece, Griechenland, Grece, Grekland, Hellas; Norway, Norwegen, Norvege,
Norge (svede, norv., dane), Noruega, Norsko; Poland, Polen (germ., dane, norv.,
svede), Pologne, Polska, ktp. Formoj kiel Francio, Holandio, Istandio,
Finnlandio, Kanadio, Marokio, Svedio, Kubio, Flandrio, Tonkinio, Kongio kaj
ceteraj tute ne estas pli int.-al nek pli taŭgaj ol la samsencaj formoj kun la sufikso uj. Ĉu ankaŭ Germaniano,
Turkiano, Franciano, Hispaniano ktp. estas, laŭ int. vidpunkto,
akcepteblaj formoj? Plie, oni ne sufiĉe rimarkis, ke la sufikso ,i' en la
lingvoj, kiuj uzas ĝin, estas tre diverssenca kaj konfuziga, ĉar ĝi
montras ne nur iafoje kontinenton, aŭ regnon, aŭ provincon, sed ankaŭ
ofte multajn aliajn aferojn: scienco, arto, propra nomo de virino, abstrakta
kvalito, abstraktaĵo, rezulto de ago, aro aŭ kolektivaĵo, profesio
aŭ metio, ejo, ktp.
Fine: laŭ fonetika vidpunkto, la sufikso
,i' prezentas gravan malbonaĵon. Certe estas, ke oni ne devas troigi la
gravecon de la belsoneco, pri kiu cetere ĉiuj oreloj neniam plene konsentas.
Tamen oni ne povas nei, ke la akcentataj i-sonoj vere tromultiĝas en nia
lingvo kaj pro sia troofteco pinglopike vundas la orelon. Ne estas do mirige se
la L. K. rifuzis oficialigi la sufikson ,i' por landnomoj.
Konklude ni devas konstati, ke nenia
solvo estas plene kontentiga nek absolute kaj nediskuteble preferinda super la
aliaj. Sekve pli saĝe kaj sendanĝere estas pacienci kaj provizore
kontentiĝi je la solvo liverita de Z, kiu ne estas pli kritikebla ol la
aliaj proponitaj solvoj. Tio ebligos, ke ni konservos nian unuecon ĝis la
tago, kiu certe pli malpli frue venos, kiam pli multaj regnoj, akceptinte
tutmondan helpan duan lingvon, decidos per ĝenerala interkonsento neŭtraligi kaj unuformigi la geografian kaj etnografian
terminaron.
V. io-ujo-batalo.
E. GROSJEAN-MAUPIN.
Landoj
de l' Fantazio. Romano, originale de Teo
Jung. 1927, 24p. „La aŭtoro
aviade nin gvidas al lando perdita inter nepaseblaj altmontaroj, kaj per fleksiĝema
- iom noviĝema - lingvo li pentras siajn sorĉbildojn. Poste li
kondukas du princojn en niajn centrojn de l' civilizacio, eĉ al Horrem en
Eŭropo. (J. P. R., 1928. n-o 6-7.)
La
Nekonata Konato. Mistera rakonto, originale de D. P. Boatman. 1933 124 p. „Ventfrape rapida, glata, agrabla rutina
facila stilo.“ (Bibl. Gazeto, 1933, p: 13.)
Langlet
(lanlé) Valdemar B., svedo, verkisto, redaktoro, de 1932 lektoro de sveda
lingvo en la Budapeŝta Universitato. Nask. 17 dec. 1872 en Lerbo. Verkis
librojn pri Rusujo, pri la mondmilito ktp. Multe vojaĝis en Eŭropo,
Azio kaj Afriko. Unu el la pioniroj de E en Svedujo. Kunfondinto de EK en
Uppsala, 1891, ĝia prez., 1892-99. Unuaj E-istaj vojaĝoj en Rusujo
ktp. Kunfondinto de Lingvo Int. en
1895. Prez. de SEF de ĝia fondo, 1906 ĝis ĝia fendo per la
Ido-skismo paske 1909. L. edziĝis en 1899 kun Signe Blomberg el Abo,
Finnlando, fervora E-istino, kun kiu li konatiĝis per E; post ŝia
morto, 1921, li denove edziĝis en 1925 kun Nina Borovko el Moskva, filino
de sia E-ista amiko N. A. Borovko.
La
Nigra Galero. De W. Raabe, el la
germana trad F. Wicke, 84 p., dua
eld. 1922, 64 p. „Historia romaneto el la deksesa jarcento. La stilo de la
traduko estas korekta kaj impresa.“ (G. S. ,E', 1922, p:218.)
La
Nova Epoko. Klasbatala revuo tute en E. Fondita en 1922. Aperis ĝis aŭg.
1923, poste de okt. 1928 ĝis febr. 1933. De 1923 ĝis 1928 kaj de
febr. 1933 anstataŭ ĝi servis aliaj SAT-organoj. (v. p:182; v.
Laborista movado.)
La
Nova Tago. Int. Bahaa Gazeto. Fondita en 1925. Aperas neregule. Formato
22x15. Red. d-ro H. Grossmann. (v.
Bahaismo.)
Lanti
E. (ps. de Eŭgeno Adam), normando,
instruisto pri manlaboro kaj geometria desegnado. Nask. 19 jul. 1879 en Nehou
de farmistaj gepatroj. Estis sinsekve terkulturisto, lignaĵisto,
meblofaristo, meblodesegnisto. Studis ĉe vesperaj kursoj en diversaj
lernejoj ĝis 1914. Kunlaboranto al fakrevuoj kaj al antaŭmilitaj anarkiistaj
gazetoj. Lernis E-n en 1914-15 ĉe la fronto, kie li estis mobilizita en
ambulanco. Post la malmobilizo, fariĝinte tre skeptika pri anarkiismo, sia
politika kredo, ekdediĉis sin al la mondlingva movado; en 1919 ankoraŭ
hezitis ĉu aliĝi al E aŭ al Ido, fine decidis por E. Kiam
tiutempe parizaj laboristaj E-istoj klopodis restarigi la movadon, oni proponis
al li la taskon de redaktoro al la noveldonota „Le Travailleur E-iste.“ El tiu ĉi
gazeto naskiĝis „E-ista Laboristo“, ankaŭ red. de li. En ĝi li
skizis la taskojn de la lab. E-istaro, pledis por ties memstara organiziĝo,
(„ni fosu nian propran sulkon“), per sennacieca organizformo, por praktika
utiligo de E por lab. celoj. Kun L. Banmer, L. Glodeau k. a. li restarigis la
antaŭmilitan asocion: „Liberiga Stelo“, kiu en 1921 transformiĝis en
Sennacieca Asocio Tutmonda“. (SAT). Ĉi tiun organizon li gvidis ĝis
1933 kaj montris ĉe tio eksterordinaran kapablon. La malfacilan taskon
kunlaborigi diverstendencanojn en unu organizo li plenumis kun granda takto.
Lia laborpovo estas senkompara. Krom ampleksega korespondado, li redaktis aŭ
gvidis la redaktadon de L T E; L' E-iste
Revolutionnaire; L' Antimationaliste H, „Sennacieca Revuo“ Sennaciulo; La Nova
Epoko. Krom franclingvaj broŝuroj pri E li verkis: For la Neŭtralismon (1922), La Laborista E-ismo (1928 40 p.), kiu
aperis ankaŭ en angla, ĉeĥa, franca, germana, nederlanda kaj
sveda lingvoj (ĝi estas kvazaŭ programo de SAT movado); Naciismo, studo pri deveno, evoluado kaj
sekvoj (1930, 124 p.), Vortoj de Kamarado
Lanti, kun antaŭparolo de L. Banmer, kolekto de artikoloj (1931, 192
p.); Manifesto de sennaciistoj (1932,
32 p.), aperis ankaŭ france. Trad. Kandid
de Voltaire kun antaŭparolo (1929, 162 p.) kaj Skizo pri filozofio de l‘ homa digno de Gilles, 1934. Kunlaboranto
de la Enciklopedio (v. Laborista
Movado.) BRUIN.
La
Okuloj de la Eterna Frato. Legendo de St.
Zweig, el la germana trad. H. Wolf,
1932, 65 p. „Temo: la peza problemo pri la respondeco de l' homa ago. La stilo
estas intence simpla, kaj tio feliĉe helpis la tradukintinon. Ĉi
tiun libron mi metus en la manon de l' junularo. (Totsche, Bibl. Gazeto, 1933,
p:27.)
La Ondo de E. Estis feliĉa
cirkontanco, kiam, post la malsukcesoj de ,E', „Ruslanda E-isto“ kaj precipe
„Espero“ de Bitner, troviĝis
persono A. Saĥarov en Moskvo - kiu oferis nonon kaj tempon por komenci en
febr. 1909 la eldonon de LOdE. Dum la unua jaro aperis 10 kajeroj (12 nroj)
entute 44 p. 54x35. En jan. 1910 la formato
ŝanĝiĝis en 27x19 kaj testis tia ĝis la lasta n-ro
en apr.-majo 1917; de tiu formato aperis entute 89 n-roj. (75 kajeroj) kun
1320 p. Krom ampleksa rustanda kroniko LOdE enhavis modelan literaturon kaj
poezion kaj serion de 137 portretoj de konataj E-istoj. La abonantoj riccvis
senpage la jenajn donacojn: 1912: Princo Serebrjanij de A. Tolstoj; 1913:
Orienta Almanako; 1914: E-a Poŝkalendaro por 1915. P. TARNOW.
La
Ora Epoko. Gazeto religia, „bazita je fakto, espero kaj kuraĝigo.“
Fondita en 1928. Aperas neregule. Formato 30x21. Red. A. Egg, Baden.
La
Orienta Revuo. Monata organo de JEI; ĉefe japanlingva. Fondita en
1919. Red. K. Ossaka.
La
Padova Lilio. Mallonga biografio de S.
Antono. Originale de Carolfi, 1926, 119 p.
La
Paŝoj de Jarkvino. Skizoj pri socialisma konstruado. Kunmetis N. Potapĉik. 1932, 110 p. „Tre instrua
libro por tiu, kiun interesas faktoj kaj ne blindigis ia partia fanatikteco“
(Butin, HDE, 1932, n-ro 22.)
La
Parizaneto. Resumeto de la vivo kaj manieroj de la francoj, kun specialaj
rimarkoj rilate al Parizo de R. Kron,
el la franca trad. Connor kaj Hayes, 1904 (?), 126 p. „Uzebla kiel
lernolibro.“ (L. I. 1908, p: 91.)
La
Patrino. Dramo de Rusinol el la
kataluna trad. Sabadell. 1909 (?),
148 p. „Historio de juna, malriĉa pentristo, kiu forlasas la patrinan domon
por serĉi en la granda urbo la gloron kaj la feliĉon. . . Flua estas
la stilo de la traduko kaj vere tute klasika.“ (Th. C., L. I., 1910, p: 473)
La
Pentroarto en la Malnova Hungarujo. Verkis I. Genthon, el la hungara trad Fr.
Szilágyi. 1932, 12 p., kaj 72 bildopaĝoj. Eleganta eksteraĵo. „La
E-a eldono estas speciale grava, ĉar per ĝi estas eble konigi al ĉiuj
popoloj de l' mondo ĉi tiujn antikvajn hungarajn trezorojn, eble tute ne
diskonigeblajn sen E.“ (El la Enkonduko.)
La
Pirato. Spritgazeto, fond. en 1933. „Kaperas ĉiumonate. Kajeroj por
Satiro, Humoro ka Libereco. . . relativa. Ŝipestro: R. Schwartz.“
La
Ponto. Organizaĵo, formiĝinta en Bern 1910, kiu celis la starigon
de unu sola plano por ĉiuj kulturaj entreprenoj de la nuntempo Inter
aliaj tezoj de sia laboro, ĝi decidis praktike utiligi E-n kaj publikigis
en E solidan verkon (1911), temantan pri la bazaj principoj de sia estonta agado.
Ostwald oferis al LP 100.000 markojn kun kondiĉo, ke ĝi akceptu kaj
uzu Idon. Ido do fariĝis la lingvo de LP. En 1913, post la ĉeso de la
subvencio de O., LP-n trafis bankrotiĝo kaj ĝia agado ankaŭ ĉesis.
(Laŭ Drezen, Hist. de Mondlingvo, p: 194.)
Lappi
Lauri Ilmari, kuracisto. Nask. 15 okt 1899 en Suonenjoki. E-isto de 1918. Ĉefkunlaboranto
de la Enciklopedio (por Finnlando).
La
Praktiko. „La gazeto, kiu instruas kaj amuzas.“ Fondita en 1930. Aperas
monate, 12-16 p. Formato 31x24 Eld. la Int. Cseh-Instituto, red. A. Cseh.
Konstantaj rubrikoj: Lernu per la eraroj!
Al la venko; La mondo ridas; La mondo estas interesa; Informoj;
Konkursoj; Grafologio; Korespondu. Multaj fotoj pri la E-ista vivo. Interese
redaktata.
La
Progreso. Gazeto en Ĉeĥoslovakujo, fondita en 1918. De 1923 of.
org. de ĈAE. Red. R. Hromada.
Formato 28x29. (v. p: 92 93.)
La
Rabistoj. Dramo de Schiller, el
la germana trad. Z. 1908, l44 p. Junaĝa verko, plena je forto kaj ribelo
kontraŭ la leĝoj, ,,pro kiuj el agloflugo fariĝas limakirado.“
Legante tiun tradukon „ni denove kaj profunde sentas, ke la lingvo de Z ne
estas ia senviva ligita aŭtomato, kies ĉiuj movoj estas fikse antaŭregulitaj
de ia logikema mekanikisto.“ (Bourlet.)
La
Revuo. Monata gazeto en E. La E-movado ricevis bonan impulson, kiam prof.
Karlo Bourlef komencis en 1900 propagandi E-n. Li instigis la konatan francan
librejon Hachette kaj Ko (v.) eldoni sub kontrolo de Z multajn bonajn E-ajn
librojn kaj komenci en sept. 1906 la eldonon de pure literatura revuo sub lia
redaktado, kiu tute ne okupiĝis pri diskutoj, sed rigardis E-n kiel fakton.
La gazeto aperis dum 8 plenaj jaroj de sept 1906 ĝis aŭg. 1914.
Aperis entute 6164 paĝoj. Ĉiu jarkolekto havis 12 kajerojn kun po 48
paĝoj da literaturo kaj 16 p. da informoj de societoj, diversaj sciigoj
kaj anoncoj. Sur la unuaj 4-22 paĝoj L. R. havis nur verkojn, tradukojn,
kongresparoladojn ktp. de Z kaj sur la ceteraj verkojn de la plej bonaj
E-tradukistoj kaj verkistoj. Z fine, post morto de La E-isto en 1895 havis denove gazeton, en kiu li povis publikigi siajn
modelajn tradukojn el la Biblio kaj de diversaj verkistoj (Gogol, Schiller,
Andersen, Goethe, Orzeszko,
Molière). Inter la kunlaborantoj estis la plej bonaj verkistoj: Kabe,
Grabowski, Hodler, Lambert, Bicknelt, Valienne, Kabanov, Boirac, Privat, Ŝidlovskaja,
Haukel, De Menil, Inglada, Aymonier, Noel, Rust, Čejka, Pillath, Simon, Dalmau,
ktp. La redakcio de L. R. havis grandajn meritojn instigante la E verkistojn
ankaŭ per ĉiujara Literatura Konkurso. P. TARNOW.
Larroche
(laroŝ) Marie, francino. Nask. 18 marto 1854 en Metz. Okupis sin precipe
pri blinduloj, por ke ili povu akiri siajn vivrimedojn ne per almozoj, sed per
laboro E-iĝis en 1909, sub entuziasma gvidado de Colas. Helpis lin
propagandi, precipe ĉe katolikoj, partoprenis en starigo de kvin kongresoj
de IKUE. Dum kelkaj jaroj adm. de Espero Katolika. Vicprez. de IKUE, kies
„Avino“ ŝi estas nomata.
Larson
Gustav Adolf, svedo, ĉefkontisto. Nask. l dec. 1888 en Falun. E-isto de
1905. Kas. de SEF. Kunfondinto kaj kas. de Eldona Societo E-a de 1908. Ĉefdel.
de UEA.
La
Reformanto. Popola biografio de S. Francisko el Assisi. Originale de Carolfi 1927, 88 p.
La
Regado de si mem per konscia aŭtosugestio. De Coué, el la franca trad. J.
Borel. 1925, 56 p. Laŭ tiu teorio „ne volo, sed imago efektive estras
niajn agojn.“
La
Reĝo de la Montoj. De E. About,
el la franca trad. G. Moch. 1909, 248
p., kun 158 ilustraĵoj. La ĉefa
merito, se ne la sola, de la verko estas ĝia mirinde klara, rapida, flua,
gaja kaj ĉiam klasika stilo. Vane oni serĉus unu e1 tiuj lit. ecoj en
la „anguloza“ traduko de s-ro Moch.“ (Th. C., L. I 1909, p:189.). „Tre viva
kaj lerta stilo. Bonega kaj pura E-a lingvo.“ (C B, La Revuo, 1909, p: 574.)
La
Reĝo Judea. Dramo en 4 aktoj de K. R. (Romanov), el la rusa trad. Devjatnin. 1914-15, 182 p.; dua eld.
1923. „La temo: turmentado de Kristo, lia morto kaj reviviĝo, respektas
la evangelian tekston: la versoj de l'
traduko estas ĉiam regulaj kaj tuj kompreneblaj.“ (G. S. ,E' 1923, p :223)
La
Rejna Stelo. Jam antaŭ la mondmilito estis eldonita en Elzaso en la
urbo Mühlhausen bela E-a gazeto „Elzasa Sonorilo“. Post la milito Strasburgo
fariĝis la centro de tre vigla E-a movado, precipe subtenata de Hubert
Ferez, kiu en aŭg. 1921 komencis eldoni LRS, 4 p. 47x31 en E-a, franca
kaj germana lingvoj. Tiu bone redaktata gazeto jam malaperis post la 2-a n-ro.
Sed Ferez ne pacienciĝis: en 1924-25 li eldonis „La Stelo“-n (entute 7
n-roj, 4-6 p. 31-33x23-25 presita kaj en junio 1926 li reeldonis LRS bone aŭtografiita kun multaj bildoj 4-6
p. 38-40x28-29. Jan: sept 1929. LRS estis presita 4 p. 43-45x31-32 kaj de jan
1930 ĝi fariĝis parto de „La Tribune E-iste“ (v.). P. TARNOW.
La
Revizoro. Komedio de Gogol el la rusa trad Z. 1907, Satiro pri la korupteco
de la rusa burokrataro.
La
Samanta-Mukla-Parivarto aŭ Evangelio de Avalo-kiteŝvaro. Trad. el
la sanskrita kaj komparis kun la ĉina traduko K. Nohara. 1933, 36 p. Parto
el sankta budaisma verko: ĉapitro pri la virtoj kaj agoj de A. K. Traduko
peza.
La
Sankta Biblo. v. Biblio.
La
Sendanĝereco de Francujo, Tekstoj kaj dokumentoj. Verkis A. Honnorat; diversaj tradukantoj 1924,
154 p. Titoloj de la du partoj: La kontrakto de 1919 kaj ĝia fiasko;
Evoluado de la problemo de 1920.
La
Socialisto. Gazeto en E kaj germana lingvo.
Fondita en 1926. Organo de ALLE, en l933 ankaŭ tiu de ISE Formato 24x16,
de 1931 32x24. Bone redaktita. Pereis kune kun la detruo de la demokratio en Aŭstrio,
febr. 1934. Reviviĝis en Francujo.
La
Sonĝo de Makaro. Kristnaska rakonto de Korolenko, el la rusa trad. M. Ŝidlovskaja. 1927, 48 p. „Ĝi
unue priskribas la malgasteman nordan Siberion kaj due vive pentras
popolanon. Bona traduko.“ (G. S. E, I927 p: 64.)
La Sorĉistino el Kastilio.
Historia bildo de Ŝalom Asch el
la juda trad. Lejzerowicz, 1933, 148
p. „Torturiĝas kaj mortas judoj en la tempo de l' papa inkvizicio - la tendenco
de l‘ libro do estas ekzalti la judajn animojn al persisto kaj ortodokseco. La
lingvaĵo de l' traduko estas bona, tre flua.“ (N. B., S. R. 1933, p :100.)
La
Stranga Butiko. Poemoj originale verkitaj de R. Schwartz. 1931, I24 p. „Ĝi montras la poeton jam egalranga
al la prozisto. La vivfilozofio de l' poeto manifestiĝas kun plena
matureco. Ĉion li esprimas per delikata, facila, serena stilo, li scias
trakti seriozajn kaj profundajn temojn en la plej klara, plej simpla formo.“
(Totsche, De Paĝo, p:102.)
La
Suda Kruco. Estis organo de Aŭstralaziaj E-istoj, La 1-a n-ro aperis
jul 1920, la lasta (165-a) 12 okt. 1934. Formato 22x14. En la lastaj jaroj ĝi
estis aparte bone redaktata kaj ĝia
redaktisto R. Banham faris en ĝi
recenzojn kaj lingvajn notojn neordinare valorajn kaj atentindajn. M. C.
BUTLER.
La
Suda Stelo. Organo de la E-movado en Jugoslavujo. Fondita en l932. Aperas
monate Formato 28x20. Red. Fr. Homar,
poste d-ro Kun. (v p: 268.)
La
Suno Hispana. La plej ofte tre vigla kaj serioza E-a vivo en Hispanujo
estis multe malhelpata kaj ofte sufokata de la naciaj kaj personaj kontraŭbataloj.
Ĝis 1910, kiam la movado ne estis ankoraŭ ampleksa, regis entute unueco,
kaj LSH, of. org. de la HSPE, kiu komencis aperi en okt. 1903, povis bone vivi
kaj tute regule aperi ĉiumonate. Sed de 1910, la jaro, en kiu estis
fondata la KEF, kaj komencis aperi „Kataluna E-isto“, ĝi eliris tre
malregule kaj ĉesis en jan. 1913. Ĝi estis en majo 1913 anstataŭata
per „El E-ista“. Kvankam „Kataluna E-isto“ daŭris aperi en la kataluna
parto de H., la hispana parto restis sen gazeto, ĝis kiam Mangada Rosenörn
en Madrid komencis eldoni en jan. 1917 „Hispana E-isto“-n. LSH estante pure prop.
gazeto, HE estis tute skribita en E kaj favoris krom la propagando, la poezion
kaj literaturon kaj donis en ĉiu n-ro bonajn priskribojn pri hispanaj
pejzaĝoj, urboj ka konstruaĵoj kun multaj belaj bildoj. Ĝi
aperis tute regule monate ĝis febr. 1923, kiam Mangada devis translogiĝi
al Afriko. Dum ĉi tiu tempo kelkaj malnovaj E-istoj restarigis LSH kaj
fondis HEA-n, kies of. org. estis LSH. Mangada, kiu revenis el Afriko, cedis la
intencon, reeldoni HE-n, por ne malhelpi la movadon. Tiu epoko daŭris 3 jarojn,
de jan. 1924 - dec. 1927. Nun la vojo por Rosenörn estis denove libera kaj li
eldonis de jan. 1928 - ? „Hispana
E-isto“ kaj de ?-hodiaŭ „Hispana E Gazeto“-n kiel of. org. de HEA. P.
TARNOW.
La
Tajdo. Poemoj lirikaj, originale de Hohlov.
1924, 64 p. Unusola poemaro de talenta
poeto. Plejmulto de la poemoj kantas pri amo, en aliaj esprimiĝas
revoluciaj impulsoj.
La
Teatra Korbo. De J. Baghy. 1934,
112 p. „En tiu ĉi pensiga volumeto oni trovas diverstemajn meditaĵojn
kaj skizetojn simple kaj bonstile esprimitajn en la formo de ,senpretenda
babilado'. Por tiu, kiu konas la aŭtoron
persone, ili ricevas aldonan ĉarmon el la fakto, ke grandaparte ili
havas aŭtobiografian karakteron.“ („The British E-ist“, 1934, p: 348.)
La
Tragedio de l' Homo, drama poemo, ĉefverko de la hungara literaturo,
verkita de E. Madách en 1861; trad.
de Kalocsay. 1924. XXIV kaj 237 p. 21
bildoj. Adamo, la ĉefa persono de la verko, travivas la tutan historion de
la homaro. „La verko havas sian ĉefan valoron ne en sia arta forto, sed en
la forto de la penso, en la grandiozeco de la koncepto, en la abundo de l‘
ideoj.“ (El la Enkonduko.)
La
Tragedio de Reĝo Lear. De Shakespeare,
el la angla trad. A. L. Curry kaj A. J. Ashley. 1924, 172 p. „Certe laŭ
precizeco kaj ĝustigo al la originalo superas la anglaj tradukintoj, sed
kion ili gajnas je fideleco, tion ili perdas je facileco kaj komprenebleco.“
(G. S. ,E', 1924, p: 125.)
La
Trezoro de l' Oraĵisto. De A. Ŝenoa,
el la kroata trad. Kolar Krom, 1911,
290 p. „Belega bildo de la mezepoka kruela kaj persista interbatalado de l‘
Zagreba burĝaro kaj aristokrataro. La stilo tute ne estas malbona. La
traduko enhavas strangaĵojn, kredeble naciismojn.“ (M. Ŝidl., Ondo de E, 1912, p: 72.). „Maro
da eraroj.“ (P. J. Cameron, „The British E-ist“, apr. 1912.) Simile al P. J. C.
recenzis ankaŭ aliaj.
La
Tribune Esperantiste. Grava prop. gazeto en franca lingvo. Fondita en 1930
de H. Ferez, kiu ankaŭ redaktas ĝin. Aperas kvaronjare en 60x 45
formato.
Latvolando.
Antaŭ la mondmilito tiu ĉi teritorio apartenis al cara Ruslando. La
registaro ĝenerale ne volonte donis permeson por fondo de societoj, ankaŭ
multaj personaj rajtoj estis limigitaj. En la urboj tre multaj parolas 3
lingvojn: latva, germana, rusa. Krome oni studas en lernejoj anglan kaj francan
lingvojn. La loĝantaro ne multe sentas bezonon de komuna interkomprenigilo.
Jen la kaŭzoj, kial E ne havas tre fekundan grundon en la lando.
Unua pioniro estis instruisto R. Libeks, kiu en 1889 verkis la unuan
lernolibron por latvoj. Post lia formigro al Brazilo dum 90-aj jaroj, pri E
oni aŭdas nenion. En 1904 en Riga fondiĝis filio de Peterburga ES „Espero“.
Tiutempe multe helpis la movadon M.
Klaczko, donante ejon kaj monrimedojn. Vl.
von Szmurfo fondis en 1910 ES „Riga
Stelo“ kaj eld. monatan revuon Riga Stelo 1910-1911.
Riga ES estas fondita 29 marto 1912 de
K. Busch, J. Alksnis, P. Rodd. Ĝia regularo estis peza, kreinte
konsilantaron 12 personan kaj estraron 6 anan. La agado ne estis sukcesa. E-n
posedis nemultaj. Ĉar ĉefe oni uzis rusan lingvon, multaj baldaŭ
eksiĝis, tial post 1 jaro el 36 anoj restis kelkaj. Oni denove eklaboris
en 1913 atingante jarfine 47 anojn, en la biblioteko estis 31 libroj. Kursoj
ne okazis. Malsukcese aranĝita vesperbalo tute disigis la anaron. Tiutempe
ĉefe agis: J. Alksnis, A. Abel, A. Krasting. La lasta kun siaj fratinoj
ankaŭ zorgis pri konservo de societa havaĵo dun mondmilito kaj
registrado ĉe la estrantoj - germanoj kaj bolŝevikoj.
De 1920 la movadon aktive partoprenis: A.
Krauze, T. Indra, K. Kacens, E. Grots, A. Krastinŝ, K. Leiŝkalns,
A. Kaĵoks, A. Libers, G. Tupicin, f-ino R. Dvarionoviĉ, kaj (precipe
kursgvidante) Kr. Strazds, E. Jaŭnvalks, N. Blumbergs, f-ino E. Balode,
s-ino M. Pirkst, I. Ĉaĉe, Fr. Krogers (la lasta havis en 1 kurso 100
kursanojn).
Pro enketo de Ligo de Nacioj, Latva
Kleriga Ministerio en 1922 favore raportis pri E kaj en 1923 la ministro
disponigis al Riga ES senpagan ejon
en Kastelo, ĉambroj de historia arĥivo, kie la societo kunvenadis ĝis
1930. Interna Ministerio subvenciis en 1923 E-kurson por fervojaj policanoj.
Samjare estis registrita nova statuto, donanta pli da aglibero. E. Grots multe
propagandis per gazetoj. La taggazeto
„Latvijas Sargs“ presis E-an kurson.
La societo partoprenis en 1923 kaj 1924
en Riga Foiro-Ekspozicio, por kio klopodis E. Grots kaj T. Indra. La foiro en
1924 eĉ presis E-an reklamilon. Riga ES partoprenis en 1926 ankaŭ 2
radioekspoziciojn, organizis T. Indra, kaj en 1932 en Latva Produktaĵekspozicio,
organizis J. Kalninŝ (la standon oni premiis per rekonatesto).
En 1923 komenciĝis ankaŭ intensa interna vivo, kursoj, vesperbaloj.
20 jan. 1923 unuafoje oni prezentis E-an teatraĵon „Konvenaĵoj“. Aktoris:
K. kaj T. Indra, f-inoj M Dzefzite, L. Berzin, s-ro I. Ĉaĉe. Samjare
oni prezentis ankoraŭ unu teatraĵon, en 1929 „Konvenaĵoj estas
ripetitaj, en 1933 printempe estas luditaj 2 teatraĵoj.
En 1924 Riga ES dissendis al ĉiuj
lernejoj 2000 latvalingvajn propagandilojn de Kr. Strazds. En 1925 la societo
ekeldonis sian organon Ondo de Daŭgava,
monata revuo. En somero 1926 A. Krastinŝ unuafoje prelegis radie pri E, 15
dec. 1929 prelegis T. Indra, 4 febr. 1932 H Steiner (el Wien) pri Aŭstrio.
En 1927 Riga ES organizis la unuan Latvan
E-Kongreson.
Jam en 1924 estis ellaborita projekto
pri Latva E-Asocio. Ĉar la fondiĝantaj provincaj ES-j malemis
partopreni la Asocion, Riga ES 1928 ŝanĝis sian statuton tiel, ke ĝi
sub nova nomo „Latva ES“ rajtas akcepti kiel anojn ankaŭ ES-jn. 1929
registara oficiala eldono „Valdibas Vestnesis“ (Registara Kuriero) presis
deklaracion pri neŭtraleco de E.
Aŭtune 1929 A. Cseh gvidis grandskalan kurson por 130 partoprenantoj, inter
ili 28 instruistoj. En l930 la societo kunvokis somere 1-an Baltlandan
E-kongreson. En 1931 Latva ES invitis por 3 monatoj la faman hindan
propagandiston L. Sinha. Li faris 40
prelegojn por 7450 aŭskultantoj en Riga kaj provinco, prelegante 18 foje por lernantoj
kaj 22 foje publike. 1932 Latva ES invitis dufoje J. Baghy por kursgvidado. J.
Kalnins malfermis E librejon. En lernejoj private ĝis nun instruadis A.
Aizpurtis en Auksne, G. Tupicin en Riga Poŝta kaj telegrafa departemento
korespondas en E kun ILEPTO.
Organizo.
Latva ES (mallonge LatES) oficiale reprezentas neŭtralan E-movadon
en Latvolando. En 1928 ĝin reorganizis el Riga ES. A. Kaĵoks, A.
Krauze, T. Indra, E. Grots, A. Libers, N. Blumbergs. Anoj en 1932: 106+25 (en
filio de Aloja). Budĝeto en 1932: 778 orfrankoj, el kio kotizoj 265,
vesperbaloj 136; ĉefaj elspezoj: ejo 230, balvesperoj, kursoj. Fakoj:
drama (J Kalninŝ), propaganda (T. Indra). Kursojg ĝis 1929 havis nur
kelkajn dekojn da vizitantoj, en 1929 A.
Cseh gvidis kurson por 130 personoj, en 1932 J. Baghy 3 kursojn por 220
kaj 2 daŭrigajn kursojn por 100. Biblioteko en 1932 enhavis 263 volumojn
je 641 orfrankoj. El ili instruaj 46, historiaj 7, beletristikaj 112, sciencaj
20, diversaj 28, gazetkolektoj 50. Dum 1932 35 anoj legis 129 libron. Filio en
Aloja havas 75 librojn. LatES estraro en
1933: A. Kraŭze prez., s-ino E. Ziedinŝ, vicprez., V Krievs kas., f-ino R. Dvarionoviĉ
sekr., H. Hazenfuss vicsekr, f-ino J. Krievs bibl., E. Sedlenieks trezoristo.
Krome por informoj kaj propagando kunagas f-ino L. Jevsejeva. Societa organo Ondo de Daŭgava ĝis 1932
mimeografata, de 1933 presata. Red. A. Kaĵoks, de 1932 G. Tupicin.
ES
de Liepaja, fondita en 1925 de E. Jaŭnvalks vigle laboris ĝis
1929, lastatempe ree reviviĝis. ES „Estonto“ fondita en 1929 de R. Stamers
en Liepaja. Li aranĝis multajn
kursojn, propagandis per gazetartikoloj kaj
klopodis ĝis oni alinomis en Lepaja straton „E-strato“. ES de Zemgalio, Jelgava kiun fondis en 1924
Kr. Strazds, aranĝis en 1932 2 foje kurson de J. Baghy, ES de Ventspils,
fondita en 1926 de A. Pornieks, kiu ankaŭ gvidas kursojn de E. Tuta nombro
de E-istoj en 1932 en Latvolando: 1200
en Riga, 800 en provinco, sume 2000 inter ili organizitaj 300. Latvia Laborista
ES en Riga fondiĝis en 1927, estas fermita en 1929 pro aparteno al SAT.
Baldaŭ fondiĝis Riga Laborista ES, kiu eldonas monaton revuon ,Proleta
E-isto'. Ĉefa aganto A. Krastinŝ, kiu ankaŭ gvidas kursojn ĉe
Popola Altlernejo.
Kongresoj:
I-a Latva E-Kongreso estis 30-31 okt. 1927 en Riga (Kastelo). Prez. A.
Fridenbergs, partoprenis 62 personoj 14
gastoj kaj 3 delegitoj el Estonujo kaj 5
el Litovujo, Decidoj: ĉiu e-isto aliĝu al UEA kaj al tiuj ES-j, kiuj
estas reprezentitaj en KR. Unua Baltlanda Esp. kongreso estis 22-24 unio 1930
en Riga (Kastelo). Prez. ,Indra‘ partoprenis 41 personoj, inter ili 6 estonoj,
8 svedoj. La kongreso rekomendis E-n al turismaj organizaĵoj kaj deziresprimis,
ke e-isto skribu proprajn nomojn nur per E-aj literoj.
Literaturo.
Unua aparteldona vortaro latva-E
estas Ulmanis kaj Straŭbe, Jelgava 1925, iom malsukcesa. Ĝin sekvis
pli ampleksa latva-E vortaro de T. Indra, Riga 1932 „Ileva“. En 1928 aperis
latva ĉefeĉ-ŝlosilo, trad. T. Indra. En 1933 j. Kalninŝ
aperigis la unuan pli ampleksan E-latvan vortaron. El lernolibroj la unua estas R. Libeks, Riga 1889, ĝin sekvis
en 1912 lernolibro de P. Kikauka kaj J. Elert. De ĝi presiĝis nur 16
paĝoj, ĉar eldona firmo bankrotis. Longan tempon oni uzis rusajn kaj
germanajn lernilojn. En 1924 Strazds kaj Bormanis aperigis pli modernan
lernolibron kun aldonita E-latva vortareto. Ĝin baldaŭ sekvis
Strazds, Kurso de E en 20 lekcioj (nun jam 2. eld.) kaj luksa lernolibro de I.
Ĉaĉe. La unua latvalingva propagandilo estas tiu laŭ A. Fried,
eld. Riga 1904, ĝin sekvis en 1907 germanlingva libreto. En 1923 Kr.
Strazds verkis pli efikan varbilon „Lingvo Int. E“, kie estas ĉefe skizataj
sukcesoj de E laŭ enketo de Ligo de Nacioj. Krome presigis kelkaj
varbfolietoj, poŝtkarto . El la beletristiko
la unua estas novelo de J. Ioruks „Vakciniuja krono“, trad. P. Kikaŭ,
Paris 1909. Li ankaŭ duontrad. grandan romanon de A Niedra „En fumo de
hakitejo“, sed dum mondmilito la manuskripto pereis. En 1933 aperis tragedio el
latva lingvo J. Rainis „Amo estas pli forta ol morto“, trad. I. Ĉaĉe,
lukse eldonita kun ilustraĵoj. Ĝin antaŭmendis multaj latvaj
eminentuloj, ankaŭ la respublika prezidanto Kviesis. En 1927 E Jaŭnvalks
trad. latvajn popolajn kantojn, eldonitajn aparte. Kelkaj tradukaĵoj el
latva lingvo (trad. E. Jaŭnvalks, R. Ejhenbaŭms, A. Kaĵoks,
f-ino E. Balode) aperis en LM kaj ankaŭ en „Ondo de Daŭgava“. La
unua gazeto E-ista estis „Riga
Stelo“, Riga 1910-1911 (ruse kaj E-e); en Liepaja en 1914 presiĝis ĉefe
por bezonoj de la biblioteko de G. Davidov 200 e-roj de „Latva Stelo“ nur n-ro
1 (en latva lingvo). De 1925 en Riga aperas „Ondo de Daŭgava“, organo de
Latva ES (nur en E.) T. INDRA.
La
Urbestro de Zalamea. Dramo en versoj de Calderon,
el la hispana trad. E. Legrand 1925
13b p. „Fortefikaj scenoj, trafaj diroj, spritaj ekpensoj, poeziaj kaj tre
dramaj paroloj.“ (L. M. 1925 p:132)
Laurenti
Gioacchino, italo, prof. mezlerneja de beletristiko, poste oficejo ĉe la
senato. Nask. 21 nov. 1882. Kunlaboras en filologiaj revuoj. E-isto de 1905.
Kunfondis en 1905 la ES en Roma „Imperiosa Civitas“, kies vicsekr. estis ĝis
1908. Kunlaboris al Roma E-isto.
Laŭroj.
Kolekto de originalaj verkoj (de Artigues, Inglada, Hodler, Van Melckebeke,
Ellis, Boucon, s-ino Vallienne, Gambier, Deligny, Bulthuis, Trinite) premiitaj
de La Revuo. 7908, 139 p.
La
Vagabondo: nomata de jan.-marto 1908: „La Vagabonda Monataĵo“, de apr.-julio
1908: „La Vagabondisto“ kaj de sept. 1908: LV. Ĝis fino 1913 ĝi estis
aŭtografiita kaj dum 1914 presita. Ĝi ĉesis pro la mondmilito.
Red-ino C. Oxenford en Howe. LV estis la oficiala organo de la „E-ista
Vagabonda Klubo“, kiu estis int. ligo de artistoj pri muziko, arto kaj
literaturo. LV enhavis multajn artajn desegnaĵojn, originalajn literaturaĵojn
kaj eĉ muzikaĵojn. IV+16-48 p . 23x18.
P. TARNOW
La
Vagabondo Kantas. Simplaj versoj. Originale verkitaj de Baghy. 1933, 60 p. „B. estas denaska lirikisto;
en liaj poemoj manifestiĝas lia varma koro, senartifika, snontanea,
melankolia, pasia poezio en formo perfekta. La volumo enhavas 74 poemojn.“
(J. Major, Oomoto Int., 1933, jun.)
L‘
Avarulo. Komedio de Molière, el la franca trad. Meyer. 1904, 80 p.,
dua eld. 1907. Fama verko de la mondliteraturo. La traduko ricevis la unuan
premion ĉe la dua konkurso literatura de la SFPE. „Fidela reprodukto de
la fizionomio de la teksto.“ (L' E-iste, 1904, p 181.)
Lavén
Bernhard, svedo, remburisto en Örebro. Nask. 31 dec. 1865 en Ljungby. Pacifisto
kaj teozofiano. E-iĝis kiel 64-jara maljunulo. Prez. de la EK en Örebro.
La
Vendetta. Novelo de Balzac, el la
franca trad. M. Merckens. 1911, 120
p. „Modelo de bela literaturo, dank' al tre laŭdinda traduko.“ (L.
l.1911, p. 394 )
La
Vendreda Klubo. 11 diversaj originalaj artikoloj, de la „Vendredoklubanoj“
en Leipzig.1921 116 p. Enhavo: E kaj Frey-Ligo, Unuaj jaroj de E en Leipzig
Saksa E-Biblioteko, Pri la Lingvaj Respondoj de Z, Pri la E-movado en Britujo,
ktp. Modela stilo.
La
Venecia Komercisto. Dramo de Shakespeare,
el la angla trad. Wackrill. 1914, 102
p.
La
Ventego. Dramo de Shakespeare el
la angla trad. Motteau. 1904, 98 p.
La
Vera Historio de Ah Q. De LuŜin,
el la ĥina trad. Chun. 1930, 140
p. „Temas pri vivo de iu mizera vagulo, stultulo, kiu iras de unu malfeliro al
alia. La verko liveras unu eklumon sur mistera mondo. La stilo ne estas sen
meritoj.“ (G. S. ,E' 1930, p : 136.)
La
Verda Standardo. Dum la fruaj tempoj de E plej multe propagandis en
Hungarujo A. Marich en Budapest. Jam en majo 1905 li eldonis ,E'-n, kiu aperis ĝis
marto 1907-IV-16 p. 23x15 entute 18 n-roj kun l42 p. da teksto. En okt. 1907 ĝi
alprenis la titolon LVS kaj fariĝis samtempe oficiala organo de HES, kiu ĝi
restis ĝis nov 1908. De tiam ĝi havis la subtitolon: „Int.
propaganda, literatura, arta, scienca, filatela, industria, komerca, amuza,
polica, reklama, ilustrita monata revuo. En ĉiuj eŭropaj lingvoj“.
Do, sufiĉe multflanka! La presformato restis la sama kiel tiu de ,E', sed
la paperformato kaj la kovriloj multe ŝanĝiĝis; paĝnombro
de okt. 1907-okt.-nov 1910 (n-roj. 49-50): 482. De jan.-julio 1911 LVS akceptis
la formaton de ĉiutaga gazeto 42x29, entute 8 n-roj, kun 28 p. De sept.
1911-julio 1914 aperis entute 45 n-roj kun 552 p. 32x23-24 De sept. 1911 LVS
fariĝis denove oficiala organo de HES. Sed ĉar la kunlaboro inter la
societo kaj la red. kaj posedanto A. Marich neniam bone funkciis,1a societo
akiris la gazeton; red. fariĝis ĝis dec. 1913 Paŭl Robicsek kaj ĝis
julio 1914 d-ro. Béla Rácz. Pro la milito LVS reaperis en tre modesta formo en
jan.-febr. 1915 kaj finiĝis finfine per la n-ro, de nov. -dec. 1915, 8-16
p. entute 12 n-roj p kun 76 p. 24x16.
P. TARNOW.
La
Vila Mano. (Idoj de Cereso.) Romano, originale de Bulthuis l928, 316 p. „La
romanoj de B. iel similas unu la alian; la loko, kie okazas la rakontataj
faktoj, estas la norda parto de Nederlando, kiun la aŭtoro intime konas;
ties teraspekton kaj homkutimojn li ame priskribas. Kiom amuzaj la scenoj en la
trinkejo, kiom nature pentrita la superstiĉo de l' kamparano.“ (G. S. ,E'
1929, p: 49.)
La
Vojaĝoj kaj mirigaj aventuroj de Barono Münchhausen. El la angla trad.
Applebaum.1927, 88 p. „Lernantoj
trovos en ĝi legaĵon tiel agrablan, ke ili ne haltos antaŭ fino.
La E-gita teksto estas tre bona.“ (G. S. ,E‘ 1927,. p: 186.)
La
Vojo. Poemo de Z, verkita en 1896; presita en jun.- jul. n-ro de L.I. En ĝi
Z aludis je ĵus venkitaj malfacilaĵoj („voĉdono en 1894“ (v.)
kaj ĉeso de La E-isto). „Vortoj, kiuj havos sian valoron tiom longtempe,
kiom oni ankoraŭ devos batali pro agnosko por E.“ (Artikolo de Behrendt
en „Kongresa Jubilea Libro“, 1933.)
La
Vojo de formiĝo kaj disvastiĝo de la lingvo internacia. De E. Drezen, el la rusa trad. N. N. SAT,
1929, 64 p. „Fortaj argumentoj por la diskutoj kun kontraŭuloj kaj skeptikuloj“
(Jofo, La Socialisto,1930, p : 8.)
La
Vojo Returne. Romano de E. M.
Remarque, trad. el la germana J.
Berger 1931, 369 p. „La ekssoldato ne povas retrovi sian vivcelon; unu
suferas pro malfideleco de sia edzino, alia freneziĝas, alia
memmortigas... La aŭtoro tiun nigran pesimistan revuon vidigas per
sinsekvaj ĉapitroj, kiuj plurfoje rondiras. R. skribas preskaŭ pli
vere ol la vero mem. La stilo de la traduko estas tre bona.“ (G. S. ,E', 1932,
p: 39.)
Lawrence
(lorens) Eliza Ann, anglino, sekretario. Nask. 24 aŭg. 1851 en Wimbledon,
Surrey. E-istiĝis en 1901 pro renkonto kun germana prof. en Ĝermanujo,
kiu promesigis ŝin lerni po 30 minutoj ĉiutage dum du semajnoj. De
tiam ĝis nun fervora kaj senlaca laboranto por la movado. „La patrino de
la brita E-istaro.“ Sekr. de Londona Klubo, 1903. Hon. vicprez. de BEA. Mortis
4 apr. 1934.
Lawrence
(lorens) Wiliiam Francis, anglo, helpadministranto de fervojaj varstacioj en
Newcastle-upon-Tyne ; prizorgas funkciadon de trafikrimedoj. Nask. 6 majo 1883
en London. E-istiĝis en 1912. Multaj prop. artikoloj kaj paroladoj. Sekr.
de B. E-Kongreso, 19I6, sekr. de York ES., 19l6-31. Prez. de EF de Yorkshire,
1927-29.
Lazica
(ŭazica) Stanislavo, polo. Agema E-isto en Lwów. Fondinto de la unua ES en
P-ujo en 1906. Unua red. de P. E-isto,
1906-08, unua lektoro de E en la Lvowa reala altlernejo. Verkis lernolibron.
Leakey
(liki) James, anglo, komercisto. Nask. 21 nov. 18 9 en London. E-isto de 1909.
Verkis Leakey's Introduction to E.
Multe propagandas. Mortis 1 nov. 1934.
Le
Cornec (1ökornek) Ludovic-Alexandre, (ps. Else), franco, privata oficisto.
Nask. 15 dec. 1873 en Saint-Brieuc. Vicprez. de la Pariza grupo, gvidis
kursojn dum 15 jaroj; estis agema membro de la „Verda Kato“. Tradukis de
Barbusse: Eklumo en la abismo, 1923.
Lederer
Siegfried, germano, gimn. prof. de la latina kaj greka lingvoj. Nask. 30 jun.
1861, mortis 8 nov.1911 en Praha. Estis la unua, kiu faris lumbildparoladojn en
Wien kaj poste ankaŭ en Praha. Aktiva Volapükisto, li transiris al E kaj
estis kunfondinto de ES Verda Stelo en Praha en 1908. De 1908 li instruis E-n,
ankaŭ en komerca lernejo en P., faris paroladojn pri E en Dresden, Berlin
ktp. Estis red. de Universo kaj Rund um die Welt-Ĉirkaŭ la Mondo. Verkis: Vojaĝrememoroj el Grekujo (en Ĉ. la M.), trad.: Bildolibro sen Bildoj de Andersen; Judito de Hebbel; Sufero de Carmen Sylva.
A. BISCHITZKY
Ledermann
Richard, germano, d-ro fil., prof., verkisto de historiaj kaj dramaj verkoj.
Nask. 25 jul. 1875. E-isto de 1910. Gvidanto de la E-movado en Bavarujo,
1912-20. Prez. de LKK por UK en Nürnberg. Red de „E ein Kulturfaktor“, 1912.
Kunlaboris al ,E'.
Ledger
(leĝer) George, anglo, stenografia instr. Nask. en Yorkshire, Mortis
54-jara 18 majo 1916. E-istiĝis 1903. LK. Adaptis Pitmanan Stenografion
al E.
Lee
(li) George Winthrop, usonano, bibliotekisto. Nask. 27 feb. 1867 en Roxbury
(Mass.). E-isto de 1905. Prez. de EG de Boston de 1912. Sekr. de EANA 1920-22.
LEEN:
La Estonto Estas Nia, ES en Nederlando.
(v.)
Leeuwen
(leŭven) Hendrick Cornelis, van, nederlandano, lernejestro (ĉe
kristana lernejo) en Wijhe; estrarano de la provinca komitato por la kontraŭrevolucia
partio. Nask. 18 majo 1884 en Veenendaal. Prez. de NKEU, ĉefred. de la
Kristana Gazeto, vicprez. de KELI. Trad. en 1933 la faman junularlibron Jaĉjo Holm kaj liaj amikoj.
Lefebvre,
(ps. Ned Katryn), franco, estis kapitano en Versailles antaŭ la milito.
Artikoloj en L.I., tre interesaj estis liaj humorplenaj raportol pri UK-j.
Legendoj.
De A. Niemojewski, el la pola trad. Br. Kuhl. 1911, 232 p., dua eld. 1923,
74 p. „Bildoj el la vivo de Palestino en la tempo de Jesuo. Ĝenerale la
E-a stilo estas super kritiko.“ (P. J. C., British E-ist, 1911, p: 231.)
Legolibroj
en E ekzistas de 1903, kiam aperis la Fundamenta
Krestomatio de la lingvo E, (v.) verko preskaŭ 500 paĝa, jam plurfoje
reeldonita, klasikaĵo por ĉiuj, kiuj volas ĉerpi el la malnovaj
fonto de E. En 1907 aperis Int. Krestomatio kaj Unua Legolibro (v.), ambaŭ de Kabe.
Post la milito multiĝis legolibroj en E, inter kiuj plej famaj estas Tra la Mondo (v.) de Bennemann, Universala Legolibro de Fricke, Ni legu de Brunulo k. a. - La Anekdotaro (v.) de Dreher prove
enkondukis marĝenajn tradukojn de vortoj en 4 ĉefaj eŭropaj,
kaj parte en E mem, por eviti serĉadon de malfacilaj vortoj en vortaroj. -
La tipo de E-a legolibro ne posedas vorttradukojn, nek klarigojn, sed
konsistas el serio da artikoloj aŭ rakontoj, plej ofte anekdotoj aŭ
spritaĵoj, kaj la lernanto devas eltrovadi la nekonatajn vortojn en nacia
vortaro. Tiaj estas ankaŭ la plej multe uzataj legolibretoj Karlo (v) de Privat kaj Petro (v.) de SAT. Karlo estas bonstila rakonto
pri la vivo de brava junulo; Petro estas uzata en laboristaj rondoj, en kies
medio okazas ia agado - La kaŭzo, kial la tipa E-a legolibro senumas vorttradukojn kaj
-klarigojn, konsistas en la fakto, ke la facileco de E permesas, ke la
komencanta E-isto povas rnalhavi multan kaj penan gramatikan klarigaron kaj
tamen atingi per nura legado ian gradon de perfekteco. Krome, la E-aj vortaroj
estas ordinare tre maldikaj, kaj malmultekostaj tiel, ke preskaŭ ĉiu
komencanta E-isto posedas almenaŭ unu plenan radikaron, kiun li (ŝi)
povas konsulti uzante legolibron.
-
Krom la supre cititaj menciindas ankaŭ la legokajeroj eld. de la Ĉe-Instituto por ties kursfinintoj
kaj la faka gazeto por E-studentoj La
Praktiko, kiuj ankaŭ plenumas saman taskon, kian la legolibroj. Mankas
en E vera, gradigite aranĝita lerno-legolibro kun lingva klarigaro kaj
kies temo servus por enkonduki la studenton en la E-istan movadon. Tian nun
planas eldoni Literatura Mondo sub titolo
„Nova Krestomatio“ en la redakto de E. Pfeffer kaj K. Kalocsay.
L. DREHER.
Leipzig.
Urbo en Gertnanujo (Saksujo). 700.000
loĝantoj. Sidejo de la E-Instituto por la Germana Respubliko kun granda
biblioteko. Konata Eeldonejo: F. Hirt und Sohn. - 9-a kongreso de SAT 4-10 aŭg.
1929; ĉ. 650 partoprenantoj el 22 landoj. Kritiko de komunistaj SAT-anoj
pri laŭ ili neklasbatala, oportunisma gvidado de SAT. Likvido de la
program-komisiono. Deviga abono al Sennaciulo por aktivaj membroj. BRUIN.
Leite
(lejti) Tobias Rabelo, brazilano, d-ro, inĝ. Mortis 16 jul. 1920.
Kunfond. kaj unua vicprez. de Grupo Suda
Stelaro en Campinas. Aŭtoro de E-P kaj P-E Vortaroj kaj ankaŭ de
Konversacia Gvidlibro.
Lejzerovicz
(lejzeroviĉ) Izrael, (ps. Ilo, Georgo Verda), hebreo, ĵurnalisto,
komercisto. Nask. 4 jun. 1901 en Lodz. Gvidanto de la E-movado en Lodz kaj unu
el la plej agemaj E-istoj en Pollando. De lia E-iĝo li laboras en la plej
diversaj sferoj de la movado. Li edukis multajn fervorajn E-istojn. Multaj
prelegoj, prezentadoj, artikoloj kaj aliaj
gravaj faktoj, kiel ekz. aŭtoreco de Projekto pri Int. Organizo
rimarkigas la agadon de L. Kelkjara prez. de la Tutmonda E Hebrea Asocio.
Verkis lernolibron kaj ŝlosilon por judoj. Liaj artikoloj konstante
aperadis en Pola E-isto, HDE kaj LM. Kiel originala verkisto li distingiĝas per brila satiro,
kiu estas unu el la plej individuaj fenomenoj en la E-ista literaturo. Kiel
tradukisto li estas en la unua vico;
aperis de li Dibuk (mistera dramo de
An-Ski) el la hebrea kaj La Sorĉistino
el Kastilio (romano de Salom Aŝ) el la juda lingvo, 1933. LK. F. SZILÁGYI.
Lemaire
(lömer) René, franco, komercisto. Nask. 2 marto 1876 en Epernay (apud Reims).
Varbita de Beaufront en aŭg. 1892, li estis lia unua kaj, ĝis 1897,
preskaŭ sola kunbatalanto. Tuj interrilatis kun Z, kaj malavare helpis al
eldono de kelkaj el liaj unuaj libroj. De 1898 ĝis 1902 estis sekr. de
SPPE kaj de L' Esperantiste; krom
siaj artikoloj li redaktis la kronikojn, korektis la eraroplenajn tekstojn de
la korespondantoj, kaj prenis sur sin la tutan administradon. Nur dank' al li,
dum tiuj jaroj, Beaufront povis sukceseplenumi sian taskon. Tiu tro granda
laboro, kunigita kun lia profesia tasko malsanigis lin. De multaj jaroj, eĉ
pli frue ol Beaufront, li opiniis necesaj reformojn en la lingvo. Tial en 1908
li tuj fariĝis Idisto, kaj de tiam laboris por Ido tiom, kiom ebligis lia
farto. Krom artikoloj verkis filatelian F-E vortareton, 1903. L. BASTIEN.
Le
Monde Esperantiste. Prop. gazeto, aperinta regule de dec. 1908 ĝis
jul. 1926 en Paris. 33y25 cm. 16 p. Red. A. Fréchas.
Lengyel
(lendjel) Pal, hungaro, presejposedanto. Nask 1 apr. 1868 en Szabadka (nun
Subotica en Jugosl), mortis 4 okt 1932 en Budapest. En sia 4-a jaro li fariĝis
tutorfa, edukis lin lia avino. En 1883 li fariĝis presisto. En 1897 li
hazarde ekvidis anoncon pri la unua hungara E-lernolibro de Barabas, antaŭmendis
ĝin (en kelkaj e-roj, ĉar li esperis, ke ankaŭ liaj amikoj
lernos E-n, sed vane) kaj du tagojn post la ricevo li sendis leteron al la
klubo en Uppsala, kaj korespondis kun P. Nylen. Li baldaŭ fariĝis
unu el la plej memoferaj batalantoj de la heroa epoko de E. La gazeto Lingvo Int. troviĝis en grava krizo
kaj L., presejposedanto en la urbo Szekszárd en 1900-04 je sia propra risko
eklonis (kelkan tempon ankaŭ redaktis) la gazeton. En sept. 1900-04 li
migris kun sia familio al Parizo kaj kunfondis tie la presejon Presa E-ista
Societo, kies teknika dir. fariĝis li mem. Li restis ĝis 1914 unu el
la ĉefaj kolonoj de L. I., konsekvenca
„fundamentisto“ kaj fidela amiko de Cart. Kiam en 1905 la L. K. fondiĝis,
li tuj estis elektita ĝia ano, kaj en 1910 fariĝis ankaŭ
akademiano. Okaze de la militeksptodo 1914 la francaj magistratoj metis lin
(kiel hungaran ŝtatanon) en internigejon kaj li restis tie kune kun la familio
ĝis la militfino. Ĉiu havaĵo estis konfiskita, eĉ el la
propraj verkoj restis nek unu ekzemplero. Lian kvinjaran suferadon kaj la
mizeron foje-foje mildigis la helpoj de L Moreau, Cart, Frechas kaj Hodler kaj ankaŭ du E-istaj soldatoj,
troviĝantaj inter la gardistoj, faris, kion ili povis fari. En jun. 1919
li revojaĝis al Budapest kaj provis rekomenci la vivon kiel ĉefkorektisto
de granda presejo. En la postmilitaj jaroj li ne partoprenis la movadon aktive
pro malriĉo, malsano kaj animaj postsignoj de la militjaroj. Li verkis du
gramatikojn, en 1903 kunlabore kun Schwörer kaj Miletz, en 1921 kun Kalocsay.
Trad. hungaren la Fund. de E, 1909
kaj la ŝlosilon de Ĉefeĉ. Jam en 1899 li verkis la ampleksan Libro de l' humoraĵo, dua eld. en
1908. Trad. la rakonton de d. Abonyi Mallumaĵo.
1906 kaj kompilis verketon La Kalendaro,
1907. La plimulto de liaj artikoloj aperis en L. I. (ankaŭ en ties lit.
almanako), kaj en la Juna E-isto,
kies red. li estis 1909-14. Artikoloj ankaŭ en L' E-iste, La Revuo kaj
en L. M., kie aperis liaj interesaj Rememoroj,
(1922 kaj jan. 1923).
Leningrad
(antaŭe Petrograd). Antaŭa ĉefurbo de Ruslando; 1,614.000 loĝantoj.
- 15 apr. 1892 fondo de ES „Espero“. - 6-a kongreso de SAT 6-10 aŭg. 1926;
2.400 partoprenantoj el 14 landoj. Honorprez. Lunaĉarski. Raportoj pri E
en lernejoj kaj lab. grupoj, E kaj radio, int. lab. korespondado. Tezoj pri
rilatoj inter SAT kaj LEA-oj. Sovetia poŝto eldonis SAT-poŝtmarkon. BRUIN.
Leo
Belmont. v. Belmont Leo.
Leono
Vienano: ps. de Wiener Leo (v.).
Leo
Turno: ps. de d-ro Leopold Dreher
(v.).
Lerchner
(lerhner) Richard, germano, administranto, antaŭe bierfaristo. Nask. 19
nov. 1886 en Geyer. Antaŭmilite funkciis en sindikato kaj parte en lab.
partio. Aktiva E-isto de 1910. Gvidis kursojn kaj kunlaboris al „Antaŭen“, organo de LEA en Germanujo ĝis
1914. Partoprenis la fondon de SAT kaj de 1923, ĝis la transiĝo de
SAT al Parizo, estis la adm. Iniciatis la SAT-verkon Petro kaj kunverkis ĝian unuan tekston.
Lernejoj.
La plej ampleksaj laboroj estas faritaj por sukcesigi E-n en la lernejoj.
Sukcesoj montriĝis en la plimulto de la kulturitaj landoj. E-n oni jam
instruis en multegaj, ne facile kalkuleblaj lernejoj diversgradaj. Sed nur en
maloftaj kazoj la instruado de E havis daŭran karakteron, kaj nur en
kelkaj landoj en nemultaj lernejoj oni instruis E-n en deviga formo. Estu
menciataj kelkaj kaŭzoj de la ŝajne malrapida progreso. La lernejo
estas konservativa institucio, kiu - eĉ en progresemaj landoj - pli
atentas la tradiciojn ol la postulon de la modernaj bezonoj. Estas ĝenerala
plendo pro la troŝarĝo de la lerneja programo, do enkondukon de nova
fako - aŭ E aŭ alia - ne konsentas plimulto de la kompetentaj
faktoroj. Preskaŭ ĉie en la mezgradaj lernejoj oni instruas kelkajn
lingvojn kaj kvankam la universala akcepto de E estus la solvo ankaŭ de
la lingva instruado, la transiron malfaciligas i. a. ĝuste la ampleksa
instruado de la antikvaj kaj modernaj lingvoj. En diversaj landoj sekve de
registar- aŭ reĝimŝanĝo perdiĝis antaŭe jam
uzitaj permesoj aŭ favoroj. Pri la stato de la E-a instruado orientas la
artikoloj laŭlandaj, la koncernajn paĝojn montras la Indekso. (v.
Instruistoj; Ligo de Nacioj; Pedagogia valoro de E; Studentoj; Universitataj
katedroj.)
L'
Esperaniste, komencis aperi jan. 1898 kaj havis la jenajn subtitolojn: ĝis
dec. 1903: „Organe propagateur de la langue int. E“, de jan. 1904- junio 1908:
„Organe propagateur et conservateur de la langue int. E“, de julio 1908-dec.
1909: „Organe propagateur de la langue int. auxitiaire“ - kaj per tio ĝi
jam transiris al Ido. En jan. 1910 L'E akceptis la titolon „La Langue
Auxiliaire, Organe propagateur de L'Ido“ - kaj aperis tia ĝis la komenco
de la mondmilito. En nov. dec. 1918 ĝi reaperis kiel „Bulletin
Francais-Ido de La Langue Auxiliaire“ (4 p. 22x14), kiu aperas ankoraŭ
hodiaŭ. De jan. 1904- junio 1908 L'E estis oficiala organo de SFPE. Red.
Louis de Beaufront ĝis junio 1903 en Epernay kaj poste en Louviers. L'E
atingis tre grandan - eble ĝis nun la plej grandan - influon je la
publika opinio ne nur en Francujo, sed ankaŭ en aliaj landoj kaj per ĝi
estis varbitaj multaj fervoraj adeptoj. Plue ĝia apero okazis en tempo,
en kiu - krom „Lingvo Internacia“ - aperis neniu alia E-a gazeto. Z kaj la plej
eminentaj E-istoj el la tuta mondo uzis ĝin kiel parolilon. De marto 1899
L'E havis tut-E-an aldonon „supplement de L'E“.
P. TARNOW.
L'
Esperanto. Gazeto de la itala E-istaro, en la unua formo fondita jam en
1902. La gazeto kelkfoje ŝanĝi
sian titolon kaj havis diversajn eldonantojn. Nuna formato 52x37.
Aperas ĉefe en itala lingvo, kun interesa enhavo. Red. N. La Colla. (v.
p: 171, 260.)
Leteroj
al Brigito. La socialista partio, ĝiaj principoj kaj ĝiaj
taskoj. De J. B. Severac. 1933, 207
p.
Levenzon
L., ruso. Nask. 25 jun. 1887 en Ekaterinoslav. E-isto de 1906. En 1909 eldonis
„Poŝtkart-ĵurnalon“. Verkis multajn E-ajn versaĵojn, teatraĵojn,
ktp., kiuj aperis en „La Ondo de E“, ,L. I' kaj „Verda Stelo“.
Libeks
Rudolfs, latvo, instr. Elmigris dum la 1890-aj jaroj Brazilon, kie mortis.
Unua pioniro de E en Latvolando. Verkis la unuan lernolibron por latvoj. Ĝi
estis la unua lernolibro, presita ekster Varsovio, aperis 1889 ĉe
Sichman, Riga, notita en la listo de unuaj E-libroj kiel n-ro 29.
Liberiga
Stelo. Int. organizo lab. E-ista (antaŭe nomata Paco-Libereco).
Fondita en 1906. (v. Laborista movado.)
Libero.
Monata revuo de movadoj por reformigo de la vivo. Interese redaktita. Aperis
en 1925-26; 244 p. Formato 29x31. (BIL, p: 319.)
Liberpensuloj.
Sekvantoj de l' doktrino de liberpensado, deveninta el Anglujo en la 18-a
jarcento. La liberpensado volas por sia celo ricevi objektivajn rezultojn per
senantaŭjuĝa esplorado de la naturo, de l‘ materio, de la homara
historio kaj precipe de la sociologia historio. Tial ĝi preteras la
malhelpojn de la libera pensado, evoluiĝintajn dum la jarcentoj; superstiĉon,
religion, ŝovinismon kaj naciecon. La liberpensuloj konsideras religion
kaj naciecon ĉefaj kaŭzoj de la militoj kaj malhelpo de homa progreso.
Pro la lasta kaŭzo ili jam frue kontaktiĝis kun E kaj ankaŭ nun
uzas ĝin por siaj celoj. - Dum la 3-a UK en Cambridge fondiĝis Int.
Societo E-ista de Liberpensuloj; oni reorganizis ĝin en 1923 sub la
titoto Int. Ligo de Liberpensuloj. Ĝia celo estas unuigi la samcelanojn,
disvastigi liberpensadon, propagandi E-n en liberpensulaj rondoj kaj eldoni
E-lingvan liberpensan literaturon. 1908-14 la movado havis sian propran
organon Libera Penso, en 1925-27 la Liberpensulo. Post 1927 la Ligo ne plu
funkcias. - La Internacio de la Proletaj Liberpensuloj, fondita en 1925, kies
celo estas liberigi la penson el mistikaj ideologioj kaj per tio plirapidigi
la finon de la klasbatalo, ankaŭ favoras E-n, kune kun ĝia prez.
prof. Hartwig.
F. CSUTAK.
Aktivuloj estis ĝis 1914 René Deshays,
post la milito Kurt Hubricht. Antaŭ 1914 ankaŭ la int. asocio Paco Libereco
agis kontraŭ la religio kaj eldonis
broŝuron „La krimoj de dio“, de S. Faure. - En SAT estis Ateista Sekcio,
kiu dum la jaroj 1929-33 havis ateistan paĝon en Sennaciulo. Ĉe SAT
ankaŭ aperis broŝuro „Kontraŭ dio“ (represo de ateista kajero
de SR). - En la Komunista Biblioteko (Moskvo 1929-30) aperis: Ŝejnman, „Milito kaj religio“, Lenin, „Pri religio,“
Buĥarin, „Financa kapitalo en la
papa mantelo“. - Ankaŭ EKRELO eldonis kelkajn broŝurojn kontraŭreligiajn.
- Tre vaste uzis E-n por sia agado la Unio de Militantaj Ateistoj (UMA) en
Sovetio. Ĝi eldonis ampleksajn E-lingvajn resumojn de siaj gazetoj
Militanta Ateismo (1931, 206 p.) kaj Anti-Religiulo (1932, 244 p.) aperigis broŝurojn: Lukaĉevskij,
„Marks kaj Engels pri la religio“, Jakroslavskij, „Respondoj al ekstersovetiaj
ateistoj“ Ŝervud, „La vero pri persekutoj kontraŭ religio en USSR“,
kaj „UMA en USSR kaj ĝia laboro.“ Krome ĝi korespondis E-e kaj
dissendis E-lingvajn ciklostilitajn cirkulerojn pri ateisma agado.
G. P. de BRUIN.
Libroj.
E diferenciĝas de la naciaj lingvoj ankaŭ per tio, ke dum la lastaj
estas unuavice paroltingvoj kaj el tiuj naskiĝis la skrib- kaj literaturaj
formoj, E jam naskiĝis kiel skriblingvo, ĝiaj vivo kaj unueco estas
ligitaj al la skribo kaj nur duavice al la parolo. La unua E-libro naskiĝis
pli frue, ol la unua interparolo, se ni ne kalkulas al tio la konversacion en
la kadro de la familio Z, kie la lingvo ankaŭ parole estis elprovata.
Kompreneble la unuaj libroj en E estis
gramatikoj kaj vortaroj. Sed jam la 14-a libro estis literaturaĵo kaj de
tiam ambaŭ specoj de libroj aperis proksimume samkvante. La unuajn librojn
eldonis la aŭtoroj aŭ tradukintoj mem. Tamen gramatikoj kaj vortaroj
estis jam eldonataj de profesiaj eldonejoj antaŭ ol literaturaj verkoj.
La serioza eldono de E literaturaĵoj komencis per la fama kontrakto inter
de Baufront kaj Z, post kio de B. kun helpo de Bourlet kontraktis kun la firmo Hachette et Cie,
Paris pri starigo de E-fako. Ĝis 1904 la firmo ne havis konkuranton, tiam
Lengyel fondis en Paris la Centran E-Presejon (v) kaj poste kun Cart kaj aliaj
la Presan E-Societon por egalpezi la „novismajn“ klopodojn de Bourlet. Tamen,
Hachette restis ĝis la milito la plej signifa eldonejo, regule aperigante
kelkajn gazetojn, multajn librojn. Tre multe laboris ankaŭ PES, ekde 1910
la librofako de Brita Esperantista Asocio kaj de la firmo Ellersiek (v.).
La plejparto de la antaŭmilitaj libroj
estis malgrandaj kajeroj, ne superantaj kvindek paĝojn. Ili celis plejparte
esti daŭrigaj perfektigiloj post ellerno de kurso kaj lego de unua
legolibro. Ofte oni ankaŭ presis partojn el klasikaj verkoj por kvazaŭ
mistifiki la neesperantistan publikon pri la ekzisto de tiuj verkoj en E. Nur
tre malmultaj libroj el la antaŭmilite eldonitaj povas esti komparataj
kun la literaturo nacia. Al ili apartenas: „La Faraono“ de Prus, „Fabiola“ de
Wiseman, originalaj romanoj de Vauienne kaj Luyken, ktp.
La milito forblovis preskaŭ ĉiujn
eldonistojn. Post ĝia paso restis sur tereno nur la firmoj BEA kaj Ellersiek.
Tamen ne ili estas, kiuj daŭrigis la aperigadon de bonaj libroj, sed la
E-fako de fama germana librejo Ferdinand Hirt und Sohn (v.). La libroj de ĉi
tiu librejo tute diferencis de la antaŭmilitaj eldonaĵoj. Ili estis
ne nur seriozaj, kelkcentpaĝaj verkoj, sed estis diferenco ankaŭ en
la ekstera aspekto de la libroj. La antaŭmilitaj ĉefe francaj eldonaĵoj
estas ĉiuj presitaj sur malbona ligna, la kovrilo sur simpla ruĝa aŭ
alikolora papero, dum la eldonaĵoj de Hirt aspektas kiel zorge dorlotitaj
infanoj. Ĉi tiu diferenco lasis grandan impreson ankaŭ ĉe la
poste eklaborantaj eldonejoj. La gvidrolo en la libroeldonado post la milito
transiris el francaj manoj en germanajn, aldonante al la E-libroeldonado la
unuarangan teknikon de la germana pres- kaj eldonarto. En 1925 ankaŭ
Heroldo de Esperanto fondis sian libroeldonan fakon kaj de tiam la E-libro daŭrigas
sian evoluon. Unu post la alia aperas gravaj kaj seriozaj libroj, kies ekstero kaj enhavo alligas al la E-movado
multe da libroŝatantoj. La E-libro fariĝis unu el la plej bonaj
propagandiloj por la lingvo mem. Sed ĝi ankoraŭ ne okupis sian indan
lokon.
La meza eldonnombro de iu libro estas 2000.
Tamen, la plejparto de la eldonejoj presas ne pli ol 1000 ekzemplerojn kaj unu
el niaj plej grandaj postmilitaj eldonejoj en la lasta tempo de sia aktiveco
presis el iuj libroj nur po 600 ekzempleroj. La plej granda vendita kvanto el
iu E-libro literatura estas laŭ nia scio 5000 dum kelkaj jaroj kaj 1500 en
la unuaj du jaroj.Tial okazas, ke la E-libroeldonadon ne prenas en la manon
grandaj alilingvaj eldonejoj, kreante por tio E-fakojn. Se tamen tio okazas
iufoje, tiuokaze tiu E-fako vivas plejparte per la profito, kiun donas la
eldonataj prilingvaj verkoj kaj per kiu
eble oni kovras la perdojn ĉe la literatura fako. Tion plej multe
karakterizas la sorto de la E-fakoj ĉe la Verlag Steyrermühl en Wien kaj
Rudolf Mosse en Berlin. La unua komencis per eldono de malgrandaj E-gramatikoj,
vortaroj, ekzercaroj. La verkoj
eldonitaj simple, sed tre malkare, sukcesis kaj post tio la eldonejo
intencis transiri al eldono de
literaturaj verkoj. Post la dua verko la eldonejo devis formeti sian intencon
„al pli bonaj tempoj“ kaj decidis ne plu eldoni provizore iun novan volumon de
sia biblioteko. La firmo Mosse en 1926 fondis E-fakon, decidante eldoni serion
de malgrandaj, plaĉaspektaj libroj, vendante dek numerojn por 9 markoj
afrankite. Laŭ la planoj estis necesa la eldonnombro de 10.000 ekzempleroj por ne havi deficiton. Malgraŭ
la ĝis tiam ne okazinta grandstila reklamo, la firmo ne havis la necesan
kvanton da abonoj. La dua serio estis kalkulata nur je 5000 abonantoj, sed ankaŭ
tiu kvanto ne estis vendata kaj tial la firmo ĉe la 24-a numero ĉesigis
la eldonadon de tiuj vere bonstilaj kaj interesaj verkoj. La verŝajna kaŭzo,
ke la E-libro ne vendiĝas grandkvante, estas unuparte la ĉiama granda
kvanto de eternaj komencantoj, aliparte la ega grandeco de la merkato (la tuta
mondo - dum por aliaj eldonejoj nur po unu aŭ du landoj), kio ege
malfaciligas la konatigon, reklamadon kaj eĉ aĉetadon de la E-libro,
sed neniukaŭze la manko de malkaraj bonaj libroj. Tiun aserton pruvas la
sorto de la Mosse-eldonejo kaj tio, ke AELA malgraŭ plej malkaraj libroj,
plej randa reklamo, apenaŭ atingis en la nua jaro la minimume necesan nombon
de l000 membroj. Tion pruvas ankaŭ la lastatempa sorto de Populara
E-Biblioteko, kies eldonantoj kalkulis pri la eldonkvanto de 3000 ekzempleroj
kaj kiu eldonkvanto, akomanate de nesufiĉe eltenema kapitalo, bankrotigis la entreprenon.
La nuna krizo de la mondekonomio
kompreneble grave influis ankaŭ la konsumkapablon de la E-istaro. Tiu
malbono estos forigebla nur, se la gvidantoj sukcesos konvinki la E-istaron, ke
la evoluo kaj grandeco de la E-literaturo dependas ne de la laboremo de kelkaj
entreprenoj, sed de tio, ke E-istoj legu la interesajn verkojn aperintajn, en E
mem kaj ne en la nacia lingvo, kaj ke la plej taŭga donaco estas E-libro. Al
ĉi tiuj du konvinkoj devas aliĝi ankaŭ la plifaciligo de la
ebleco de proprigo de E-libroj. Tio
povas okazi trimaniere: per bone organizita reto de revendistoj, per kvazaŭa
kooperativo por eldoni kaj aĉeti E-literaturon kaj per la maniero, kiun
UEA faris en lapostmilitaj jaroj.
La apliko pligrandskala de la unua
maniero estas ebla nur en landoj, kie la E-movado estas relative forta (Japanujo,
Nederlando, Svedujo). En aliaj landoj la organizo de tia reto kostus pli da
mono kaj peno, ol la tuta atingebla rezulto valorus. En ĉiuj aliaj landoj
do estus ebla nur la dua maniero, kies sanan evoluon tamen malhelpas la
motivita malfido de la E-istaro kaj la ofta principa kontraŭstaro de la
ekzistantaj librejoj, kiuj timas pri sia vivo pro la disvastigo de organizaĵo,
kiu finfine elpuŝus ilin mem. La libropremiado de UEA estas ideo, kiu
multe estis kontraŭbatalata. La argumentoj de tiuj kontraŭbatalantoj
estis, ke tiu maniero kutimigas la homojn ricevi librojn senpage kaj ne aĉeti
ilin kaj ke la eldonejoj ricevas nur tre malaltan prezon por siaj libroj.
Ricevante senpage librojn, plejparto de ricevantoj eble opinias, ke ili ne
plu aĉetu libron, ĉar ili ja faris sian devon. La porparolantoj
vicigis tiun grandan nombron da novaj E-istoj, kiuj ricevas nur per tiu
premio-libro unuafoje kvazaŭ impulson por aĉeto de novaj libroj kaj
ke la transpreno de granda, ofte nevendebla kvanto multe helpas la koncernan
eldoniston.
Ĉiuokaze la eldono de E-libroj en
la nuna tempo estas ankoraŭ plie afero de entuziasmo, ol tiu de negoco.
La karakterizaj ecoj de la libroeldonado komprenebligas, ke eĉ la
eldonejoj, laborantaj kun profito, havas sian profiton en la ĉiam
pligrandiĝanta librostoko, anstataŭ en necesaj monsumoj kaj tial la
kapitalo, investita en E-libroeldonejojn nur plej malfacile kaj tre malofte
povas pagi rentumon, ĉar ĝi ne alportas pli da profito, ol kiom
estas la administraj kostoj mem.
Laŭ la statistiko de la ECO en 1889
estis 29 E-libroj, en 1894 88, en 1899 123, en 1904 211, en 1909 entute 1330
libroj. Laŭ BIL ĝis 1928 eldoniĝis ĉ. 3200 libroj en E
(krom la gazetoj). Nombro de la en E aperintaj libroj laŭ la Bibliografia
Servo de UEA: 1931-138, 1932-145, 1933-97 libroj.
Gravaj antaŭmilitaj eldonejoj: Hachette
et Cie, Paris; Interesa Esperantista Societo, Paris; Ellersiek und Borel,
Berlin; Internacia Socia Revuo, Haga; Ondo de Esperanto, Moskva; Brita
Esperantista Asocio, London.
Aktive laborantaj eldonejoj inter
1921-30; (eldonintaj pli ol unu volumon dum unu jaro): Esperanto Publishing Co.
Ltd. London; Eldona Societo Esperanto, Stockholm; Friedrich Ellersiek Berlin;
Ekrelo, Moskva; Eldona Kooperativo de SAT, Leipzig-Paris; Esperantista Centra
Librejo Paris; Heroldo de Esperanto, Köln; Ferdinand Hirt und Sohn; Leipzig;
Hungara Esperanto-Instituto, Budapest; Japana Esperanto Instituto, Tokio;
Rudolf Mosse, Berlin; A. Paolet St. Vito al Tagliameuto; Steyrermühl Verlag
Wien; Thieme et Cie Zutphen.
En la lastaj du jaroj plej aktivaj
eldonejoj, eldonintaj almenaŭ po du libroj dum jaro kaj laŭ la vico
de ilia aktiveco: Literatura Mondo, Budapest; Ekrelo, Moskva; Populara
Esperanto Biblioteko, Amsterdam (bankrotinta en 1934, fondita en 1933); Eldona
Societo Esperanto, Stockholm; Esperanto Publishing Co. Ltd., London; Japana
Esperanto Instituto, Tokio; Eldona Kooperativo de SAT, Paris (ne kalkulante la
duan eldonon de la Plena Vortaro); Thieme et Cie Zutphen; Heroldo de Esperanto,
Köln.
v. la artikolojn pri Bibliotekoj; Literaturo; eldonejojn sub
iliaj nomo.
Libro
de l' Humoraĵo. Verkita de P. Lengyel. 1900, 208 p., dua eld. 1908,
197 p., kun 54 bildoj. Anekdotoj kaj aliaj bonhumoraj rakontetoj kaj ŝercoj, simpla, klasika stilo.
Lichtenwallner
Viktorino, instruistino en Maribor (Jugosl.) Prez. de EK en M, prop-isto.
Vizitis plurajn UK-jn. Artikolo en Konkordo,
La Suda Stelo ktp.
Lidin
(Moĥov) Ivan Grigorieviĉ, sovetiano, ruso. Nask. 1891 en Ardatov
(Mordovio). E-isto de 1914. Aŭtoro de kelkaj rusaj E-lernolibroj
(1925,26.27), ankaŭ por blinduloj. En 1924-25 li eldonis E-lernogazeton
por rusoj „E-hejme“, Kazanj (Tatario). Artikoloj en SEU kaj SAT-organoj.
Membro de CKSEU. 1925-28.
Lidl
Rudolf von, aŭstro-germano, pens. oficisto. Prop-isto (nun 71-jara), unue
en Silezio, poste en Stirio, nun en Salzburg, jam de 25 laroj. Dediĉas
sian tutan tempon kaj multan monon al E. Multaj kursoj, paroladoj.
Liebeck
(libek) Siegfried, germana d-ro jura, advokato kaj notario. Nask. 12 febr. 1885
en Konigsberg. Propagandas inter juristoj. Verkis: Jurista Terminaro, G-E lingva, 1931.
Liem
Tjong Hie, javano. Nask. 15 jan. 1906 en Semarang, Java. Li studis en
tieaj nederlandaj lernejoj. E-isto de 1919. Tradukis: Javaj legendoj kaj fabloj, 1924;
kaj Historio de Saidjah kaj Adinda
de Multatuli, 1927. Fond. kaj red. de Hinda E-isto.
Ligilo.
Monata revuo por ĉeĥoslovakoj. Fondita en 1930. Formato 25x18.
Ligilo
por Vidantoj. De 1925 preskaŭ ĉiujare foje eldonita kajero de la
blindaj E-istoj por informi la vidantojn pri iliaj vivo kaj agado. Red. H. Thiander,
Stockholm.
Ligo
de Nacioj. Jam en la unua kunveno de la Ligo en 1920 kelkaj detegitoj
proponis rekomendan rezolucion por E, kun peto, ke la sekretariaro preparu
raporton. La propono estis prokrastata. En la sekvanta jaro, 1921, simila
propono estis farata, petanta denove pri enketo farota de la sekretariaro.
Dume la vic. sekr. ĝenerala de la Ligo, d-ro Nitobe (v.) estis vizitinta
la kongreson en Praha kaj estis favore raportinta pri siaj spertoj. La sekvo
estis, ke la supre nomita propono estis akceptata kaj ke la sekretariaro
ricevis komision prepari raporton. Vasta enketo estis entreprenata kaj la Konferenco pri E en Lernejoj (v.
Konferencoj), okazinta en apr. 1922 en la palaco de la Ligo liveris same tre utilan materialon. La raporto de la
sekretariaro do estis prezentata al la tria kunveno de la Ligo en sept. 1922. Ĝi
estis oficiale akceptata, sed la demando pri enkonduko en lernejoj estis
transdonata al la Komisiono por intelekta Kooperado. La rezolucio, kiun tiu
komisiono faris en aŭg. 1923, estis iom stranga: ĝi opiniis, ke antaŭ
ĉio ĝi devas rekomendi la studadon de vivantaj lingvoj, kiel unu el la plej potencaj
rimedoj por la intelekta alproksimiĝo de la diversnaciaj homoj kaj do ne
povas favori E-n. Tamen klopodo akceptigi tiun rezolucion, nur bazitan sur
politikaj intrigoj, en la kunveno de la Ligo mem, ne sukcesis kaj la afero do
restis kia ĝi estis. La raporto de la sekretariaro ankaŭ entenis
paragrafon por rekomendi faciligon al E en la int. telegrafado. En pli favora
momento, en 1924, la persa delegitaro proponis rezolucion, rekomendantan la
traktadon kaj la tarifon de tiel nomata „klara lingvo“ (ne kodo) por E. Tiu
rezolucio estis unuanime akceptata kaj ĝi estis do la unua iuterŝtata
rekono de E kiel uzata lingvo. En 1925 la Universala Telegrafa Unio en sia tutmonda konferenco en Parizo sekvis la
rekomendon de la Ligo kaj ŝanĝis sian regularon tiel, ke E estas
allasata kiel „klara“ lingvo flanke de la latina. - La E-istaro dankas la
sukcesojn de tiu ĉi kvinjara pacienca laboro en unua loko al E. Privat.
Laŭ la „Historio kaj Organizo de la
E-movado“ de J. R. G. ISBRÜCKER.
Ligo
Esperantista. La unua provado por organizo de la E-istoj, 1890-94.
Liĥtenstejno.
Eŭropa ŝtateto (12.000 loĝantoj), kiu dufoje eldonis oficialajn
poŝtkartojn kun E-a surskribo kaj trifoje E-lingvajn prospektojn. Kvazaŭ
rekompence multaj E-istaj propistoj faris turisman reklamon por la princlando
ankaŭ en multaj nacilingvaj gazetoj. Efektiviganto de tiu ĉi prop.
maniero estas R. Kreuz.
Liljer
Aleksandro, ruso, En 1928-29 troviĝis en Manĝurio estinte ruĝarmeano,
en 1930-31 restadis en Arĥangelsk en politika ekzilo, de kie li revenis
malsana. E-isto de 1924. En 1926 fondis en Moskva E-Asocion „Reciprokhelpo“,
kies devizo estis: Ni helpu la alian. La asocio estis baldaŭ
malpermesita. Aŭtune de 1927 efektivigis rondvojaĝon por E: dum unu
monato ĉ. l0 000 kilometroj.
Lindhagen
Carl A., svedo, urbestro (magistratestro kaj ĉefjuĝisto) de Ŝtockholm,
socialdemokrata parlamentano. Nask. 17 dec. 1860 en S. En 1911 li metis la
problemon de tutmonda lingvo al la decido de la sveda parlamento; revenis poste
kun sia propono preskaŭ ĉiujare, de 1928 klare proponante E-n.
Sekvo: en 1929, 1930, 1931 la parlamento voĉdonis sumon da 2900 kronoj por
instruistaj kursoj de E. Li vizitis la UK en
Danzig-Warszawa, 1927. Partoprenis la kurson de A. Cseh por svedaj
parlamentanoj. Prelego dum la Somera Univ. 1934.
Lingvaj
Respondoj, verkitaj de Z. unue aperintaj en La Revuo. Plena kolekto: 7925, 94 p. „Malnovaj kaj novaj E-istoj ĉiam
trovas en tiuj respondoj ĉu bezonatan klarigon, ĉu la spiriton de
sia majstro, netrudema, sed liberama, mirinde klara, prudenta kaj pacigema. Flanke de l' Fundamento, de l‘ Fund. Krestomatio,
ĝi estas la tria bazo de nia konstruaĵo.“ (G. S., ,E' 1926, p: 56.)
Lingva
Komitato kaj Akademio: I. Historio.
En la unua UK en 1905 estis starigata „Komitato simple lingva kun Dro Zamenhof
kiel prezidanto por konsiliĝi kun
li pri ĉiuj demandoj rilataj al la lingvo“.
Laŭ propono de Z mem estis elektataj
102 membroj el 28 nacioj, kaj rektoro Boirac
efektivigis direktadon de tiu L. K.
En la 2-a UK en 1906 Z petis, ke la L.
K., kiu estis elektita provizore nur por unu jaro, restu kia ĝi estas,
kiel definitiva komitato, kaj ke la prezidanto konservu sian postenon.
En 1908 por forigi la malutilon de la
granda nombreco de la L. K., la prezidanto proponis dispartigi ĝin,
formante en ĝi konstantan superan komisionon aŭ Akademion. Per cirkulero la prezidanto sendis projekton de
regularo, kiu estis akceptata de la L. K.-anoj, kaj ne multe diferencas de la
nuna alprenita en 1912.
II. Regularo
a) La L. K. konsistas el lingvaj kompetentuloj, kies nombro ne estas limigata.
Ili estas proponataj de la E-societoj aŭ grupoj, kaj de anoj de E-institucioj;
la Akademio elektas la kandidatojn post ricevo de la opinio de la nacia
societo de ĉiu kandidato, kaj de respondo de tiu kandidato al demandaro
koncerne iliajn prilingvajn kompetentecon kaj opinion.
b) La L. K.-anoj estas elektataj de la
L. K. per absoluta plimulto kaj i),
konservas sian oficon dum 9 jaroj. (laŭ la regularo de 1906 ili
estis ĉiamaj).
c) La akademianoj, kies nombro ne povas
superi 18, estas elektataj de la L. K. per absoluta plimulto laŭ listo
starigita de la Akademio mem, inter la membroj „montritaj per speciala lingva
kompetenteco kaj kiuj povas efike partopreni la laborojn de la Komitato.“ Ili
estas elektataj por 9 jaro) kaj rebalotataj ĉiun trian jaron, po triono.
(En 1919 okazis la elektoj, kiuj ne povis okazi en 1914).
d) Saman estraron havas Akademio kaj L.
K., kiu konsistas el prezidanto, 2 vicprezidantoj, 1 ĝenerala sekretario,
se necese; direktoroj de la Laboraj Sekcioj; ili estas elektataj de la Akademio
por 3 jaroj, kaj novaj elektoj okazas ĉiun
trian jaron post reelekto de la triono de la Akademio.
III.
Laboraj Sekcioj. En 1908 estas fonditaj konstantaj komisionoj (nun nomataj
sekcioj) por Komuna Vortaro, Gramatiko, Teknika Vortaro. La Sekcio
por internaj kaj aliaj aferoj ne plu ekzistas. Laŭ la regularo oni povas,
laŭbezone, fondi aliajn.
Sekcio
de Komuna Vortaro. Estis unue prezidata de prof. Cart; en 1912 ĝi
fariĝis Sekcio pri Vortaro kun du subsekcioj: Komuna lingvo,
direktata de Elb, kaj Teknika lingvo, de Verax. Post morto de Elb en 1913
Grosjean Maupie fariĝis direktoro de la Sekcio pri komuna vortaro, kaj la
Sekcio pri teknikaj vortaroj fariĝis sendependa sub direkto de Verax.
Jen listo de la laboroj, kiuj estis
publikigataj.1906, Zamenhofaj Vortoj. En t906 la prez de L. K. petis kelkajn
membrojn, ke ili ĉerpu el Hamleto
ĉiujn radikojn netroveblajn en Universala Vortaro. En 1907 estis kreata
Subkomitato por fari saman laboron pri aliaj verkoj de la Majstro. Tiu listo
estis publikigata de Wackrill en
Oficiala Gazeto n-ro 2, kaj en aparta broŝuro. Simila laboro estis
farata de Boulet (2 000 novaj vortoj)
pri la verkoj de Bein kaj ankaŭ
publikigita en broŝuro.
1906-1909, Propraj nomoj. En 1906 Moch
estis komisiata por raporti pri tiu demando. Li redaktis la raporton en 1907,
kaj subkomitato estis elektata por daŭrigi la laboron (Beaufront, Bein,
Matton, Millidge, Moch, Schröder); laboradis nur Bein, Moch kaj Schröder, kiuj
ne ĉiam interkonsentis. Fine, raporto estis redaktita de Moch, kaj
publikigita en Of. Gaz. 1909 kun listo de propraj nomoj geografiaj
kaj personaj.
1906-1913, Korekto de eraraj tradukoj en U. V. En 1906 estis starigita komisiono por studi la subajn
naciajn tradukojn en U. V. Ĝi finis sian laboron en 1908, kaj estas publikigitaj en Kolekto de la Akademio, broŝuroj entenantaj la erarajn
tradukojn en angla, franca, gernana, pola kaj rusa lingvoj.
1908-1929, Oficialaj Aldonoj al U.V. La ĉefa tasko de L. K. estas
oficialigi novajn vortradikojn proponitajn de la Sekcio de Komuna Vortaro, post
ekzameno de la Akadernio. Jam en 1906 Huet
estis komisiata por kotekti la radikojn aldonotajn al la U.V. La unua aldono
estis publikigata en 1909 kaj entenis 800 radikojn; preskaŭ ĉiuj
devenis de la verko de Wackrill (vidu
Z vortojn). De tiu dato aperis 4 aldonoj: la dua, kvankam preparita de 1914,
aperis en 19l9 kaj entenis 3l2 radikojn; la tria en 1922 entenis 193 radikojn;
la kvara en 1929 entenis 122 radikojn. Ili estas publikigitaj en O. O (en 1929
la prefikso mis estas oficialigita).
Ĉar la nombro de la radikoj de U.
V. estas ĉ. 2.800 kun antaŭparolo kaj gramatiko ktp. nun la nombro de
oficialaj radikoj estas ĉ. 4200.
1922, Vortaro de la Oficialaj Radikoj. Publikigita en 1922 en la Kolekto
de la Akademio. Entienas ĉiujn
oficialajn radikojn; ĝi montras per speciafaj presliteroj la plej
gravajn vortojn, kiujn unue devas scii ĉiuj lernantoj de la lingvo. (prof.
Cart kaj Grosjean-Maupin aŭtoroj).
1924-1927, Oficiala Klasika Libro de Esperanto. Entenas ĉiujn
oficialajn radikojn kun nacilingvaj tradukoj. En 1924 aperis la tradukoj
angla, franca, germana; en 1927 la tradukoj itala, hispana kaj portugala (ĉ.
2850 vortoj) kaj radikoj ĝenerale
internacie kompreneblaj, t. e. de eŭropaj lingvanoj, ĉ. 1.200 vortoj.
Publikigita en apartaj broŝuroj de la Kolekto de la Akademio.
1927, Pri la landnomoj. En 1922 la L. K. rifuzis oficialigi la sufikson
„io“ por la nomoj, kiun uzis kelkaj gazetoj. Longa polemiko okazis. Fine prof.
Cart publikigis en la Kolekto de la
Akademio broŝuron titolitan: Pri la
Nomoj: la sistemo de dro Zamenhof, sekvata de rimarkoj pri la propraj nomoj
en E kaj ilia transskribo.
Jen listo de la ĉefaj aliaj laboroj
nepublikigitaj: 1906 - Uzado de la literoj sursignitaj en telegrafio. - 1907 -
Uzo de la formoj amintas, ktp. - 1910 Kritika esploro de la Komuna Vortaro. - 1911
Gramatikaj karakteroj de la radikoj, kaj principoj de neceso kaj sufiĉo
prezentataj de Saussure. 1912 - Pri
la litero W. - 1913 - Listo de komune uzitaj vortoj, kiu troviĝas en ĉiuj naciaj vortaroj
kaj kontraŭ kies uzado neniu protestis; listo de internaciaj vortoj, kiuj
troviĝas en la 3 ĉefaj E naciaj vortaroj, kaj apartenas plej-rajte
al E laŭ la 15-a regulo. - 1925 - Pri la pseŭdosufiksoj (aci, ici,
uci, ek, ent, enc ktp.; konkludo estas, ke oni ne povas nun solvi la demandon
per unu nura regulo).
Sekcio
de Gramatiko. Estas unue prezidita de Grabowski;
kaj poste, en 1924 de Lippmann. Ne
estis konstanta personaro en tiu sekcio, kiu mem ne efektivigis specialan
laboron. Nur la sekcio kolektis kaj plej ofte publikigis en O. G. ĝis
1914, la verkojn de L. K. anoj pri temoj, kiuj interesis ilin. Jen la ĉefaj
el tiuj verkoj:
1910. Eggleton, pri la prepozicio al; Saussure
pri derivado; Hankel pri Gramatiko
pli detala; Höveler pri uzo kaj
signifo de prepozicioj. - 1911 Saussure:
logika bazo de vortfarado; Zamenhof,
pri participa substantivo, nomoj de landoj, okupita kaj okupata, daŭri kaj
ĉesi. - 1912. Artikoloj pri senco de la participa sufikso; pri akuzativo
post anstataŭ; pri vortoj kun ĉi; pri senco de ŝati; pri
elparolo en teorio kaj praktiko; pri
uzado de ambaŭ; pri senco de certa; pri plena vortarego: pri duoblaj
konsonantoj. - De 1924 la direktoro Lippmann
publikigas en sia ĉiujara raporto gramatikajn monografiojn: 1925, pri
uzado de la refleksiva pronomo; 1926, pri la pasivaj participoj - 1927 la
adjektivo atributo kaj la adjektivo predikato; 1928, la komencliteroj en E;
1929, la dekses reguloj de gramatiko laŭ Behrendt.
Sekcio
de teknikaj vortaroj. Estas unue prezidita de Saussure, kiu fondis en Ĝenevo Sciencan Oficejon, kies celo estis kolekti laborojn de ĉiuj
membroj de Scienca Asocio laŭ plano bazita sur la Bibliografia Klasigado
decimala. Ĉiujare devis esti publikigata listo de faritaj vortoj.
Sed jam en 1909 mono kaj tempo mankis
por tiu publikigado. Saussure
proponis krei „Akademian Komisionon“ por oficialigi la vortojn proponitajn de
„Teknika komisiono“, kiu ankaŭ donus konsilojn al la vortfaristoj. Rollet de
l' Isle, elektita direktoro de tiu komisiono, organizis ĝin
kaj en 1910 aperis en Scienca Revuo la Konsilaro
por la Farado de la Teknikaj Vortoj. Poste tiu komisiono laboradis pri la
vortaro de la puraj sciencoj, kaj publikigis en Scienca Gazeto Kemian Nomenklaturon kaj parton de la
vortaroj de Kemio, Fiziko kaj Mekaniko.
En 19211 d-ro Corret estas elektita direktoro de Sekcio pri la Sciencaj kaj teknikaj vortaroj, kaj proponis starigi
dek ĝeneralajn fakojn kaj subfakojn; sed li ne sukcesis funkciigi tiujn
aranĝojn.
En 1922 Corret pro troa okupiteco estis anstataŭata de Rollet de t' Isle. La Sekcio ricevis helpon
de la Scienca Asocio. Li klopodis varbi fakestron por ĉiu fako, kaj iom
post iom sukcesis trovi 17 el ili. Plie li proponis metodon de publikigado de
la vortaroj, kiu ebligus ilian uzon de ne E-istoj, kaj klasigis sciencojn, kaj
teknikojn laŭ terminologia vidpunkto. (l.
Raporton al la 18-a UK.)
IV. Tasko
de Akademio kaj L.K. Estas redaktita kaj aprobita de L. K. la sekvanta
deklaro pri la rolo de L.K.: „La tasko de L.K. estas zorgi pri la konservado
de la fundamentaj principoj de la lingvo kaj kontroli ĝian evolucion. Ĝi
do esploras ĉiujn lingvajn demandojn, kaj solvas ilin laŭ la
suprediritaj principoj. Neniel la Fundamento kaj la Lingva Komitato povas esti
baro por la normala evoluo de la lingvo, kiun ili kontraŭe certigas.
La Akademio esploras ĉiujn demandojn
elektitajn de ĝi mem aŭ senditajn de ĝiaj komisionoj, aŭ
prezentitajn de almenaŭ 5 L. K.-anoj. Se pli ol unu triono de la komitato
malaprobas decidon de la Akademio, ĝi estas denove pridiskutata de la
Akademio.
V. Naciaj
Subkomitatoj. Devus esti organizita en ĉiu lando Nacia Subkomitato,
kies membroj estas la L. K.-anoj de tiu lando, kaj kies tasko estas esplori la
verkojn aperintajn en la lando, sendi rimarkojn al aŭtoro, elĉerpi
interesajn ekstraktojn el tiuj rimarkoj por „Oficiala Bulteno“, kaj eventuale
fari proponojn al Akademio. Tiuj komitatoj povas ankaŭ helpi la
propagandajn societojn por organizo de ekzamenoj kaj diplomoj.
En 1912 ekzistis tiaj komitatoj en
Danujo, Francujo, Germanujo, Hispanujo, Italujo, Rusujo, Usono, Finnlando,
Flandrujo, Katalunujo, Meksikujo, Nederlando, Svisujo. Dum la milito ili
malaperis. En 1924 la prezidanto de Akademio esprimis la deziron, ke ili estu
restarigitaj por prepari laboron de L. K. De 1925 franca kaj germana
subkomitatoj restarigis, sed ili preskaŭ nenion faris pro malfacileco organizi
tian laboron.
VI. Korespondantoj.
Akademio havas la rajton elekti eĉ ekster la L. K., se bezone, Akademiajn
Korespondantojn, kiam mankas kompetentulo en la L. K., pri lingvo ne sufiĉe
aŭ tute ne reprezentata, aŭ pri fako necesiganta specialan lingvan
kompetentecon. En 1933 estis korespondantoj por teknikaj vortaroj, kaj la
lingvoj rusa, kataluna, ladina, pola, portugala.
VII. Premioj.
Akademio rekompencas verkojn rimarkindajn laŭ la stilo. Pri tiuj verkoj ĝi
decidas laŭ proponoj de speciala komisiono. Nur la membroj de L K. povas prezenti tiajn verkojn. La komisiono
estis unue prezidata de Cart, poste
de Privat. Listo de la premiitaj
verkoj de 1914 ĝis 1928 estas publikigita en la Raporto de la prezidanto
de Akademio al UK de 1929.
VIII. Financoj. Ĉiujare estas prezentata al U.K. la kalkuloj de la Akademio. La enspezoj konsistas el donacoj
de E-istoj (en 1930 200 Sv. Fr.) kaj subvenco de ICK: (500 Sv. Fr.); elspezoj
konsistas el poŝtelspezoj, presaĵoj, salajro de sekretario. La buĝeto
estas ĉ. 1000 sv. fr. ĉiujare.
IX. Membro.
En 1905 estis unue elektitaj pli ol cent membroj de L.K., kaj en 1908 12
Akademianoj, nome: Boirac, Bein, Cart, Grabowski, Moch, Saussure, Nylen, Mybs,
Villanueva, Evstifejeff kaj Wackrill; Boirac estis elektita prezidanto. Post
lia morto en 1917, Cart fariĝis prez. Warden anstataŭis lin en 1931,
kaj post Warden Rollet de l' Isle fariĝis prez. en 1933.
Nun la Akademianoj estas: Isbrücker,
Aymonier, Lippmann, Rollet d l' Isle,
Migliorini, Nylen, Belmont, Bastien, Stamatiadis, Bennemann, Baghy, Inglada,
Cseh, Setäla, W. Bailey, Corret.
En la L. K. estas reprezentataj la
lingvoj (la sekvanta nombro estas tiu de iliaj reprezentantoj):
Angla, 11; franca, 19; germana, 16; rusa,
11; pola, 7; hispana, 5; itala, 6: armena, 1; bulgara, 1; ĉeĥa,
5; dana, 1; estona, 1; finna, 1;
flandra, 2; greka, 1; hebrea, 3;
holanda, 5; hungara, 5; ĥina, 1; japana, 3; kataluna, 6; ladina,
1; litova, 1; norvega, 2; persa, 1; portugala, 4; rumana, 1; sveda, 3. Entute
28 lingvoj kaj 124 anoj. (Stato en 1934.)
X. Publikigaĵoj.
De 1923 ĉiujare estas publikigita jarlibro
entenanta la Regularon de la L. K. kaj de la Akademio, kaj la liston de Akademianoj
kaj L. K.-anoj, tiuj lastaj estas ankaŭ
grupigitaj laŭ lingvoj.
Ĝis 1914 la cirkuleroj kaj dokumentoj
de la Lingvaj Institucioj estis publikigitaj en Oficiala Gazeto de la Pariza
Centra Oficejo. Nur per tiu gazeto kaj per la ĉiujaraj Raportoj de la
Prezidanto kaj de la Direktoroj de la Laboraj Sekcioj, la E-istaro sciiĝis
pri la laboroj de L. K. kaj de Akademio.
En 1929 prez. Cart decidis publikigi
Oficialan Bultenon, kiu entenos oficialajn dokumentojn kaj, se eble,
artikolojn pri E laŭ metodo severe lingvistika. Ĝi estis sendata
senpage al la L. K.-anoj, interŝanĝe al E-gazeto , kaj al la ne-L.
K.-anoj, kiuj pagoj ĉiujare almenaŭ 5 sv. fr. Numeroj aperis en 1929,
febr. 30, - junio 30, - aprilo kaj junio 1931.
Ĉiujare la prezidanto kaj la direktoroj
de la Laboraj Sekcioj prezentas al UK raportojn pri la laboroj efektivigitaj
de la antaŭa kongreso, tiuj raportoj estas publikigitaj en la dokumentaro
de la UK-j.
XI. Delegacio.
En historio de L. K. devas esti menciataj gravaj okazintaĵoj, kiuj preskaŭ
endanĝerigis nian movadon, kiun savis la neŝanceliĝa fideleco
de la Akademio (v. delegacio). ROLLET de
l' ISLE.
Lingvo
Internacia. Oficiala organo de Helena EA. Fondita en 1928. Formato 24x17.
Aperas ĉefe en greka lingvo. Red. d-ro A.
Stamatiadis.
Lingvo
Internacia. Monata gazeto en E. Post
la ĉeso de „La E-isto“ V. Langlet, univ. studento dum vizito ĉe VI.
Gernet en Odessa (Rusujo) je la somerfino de 1895 interkonsentis kun li, ke
ili solvu la urĝan problemon de E-gazeto tiel, ke nova gazeto, L. I.
estos eldonata de la K1ubo E-ista en Uppsala kun Gernet kiel ĉefa
redaktoro kaj financa direktoro. La prova n-ro aperis en 1895, kaj de 1896 ĝi
aperis kiel 16-paĝa monata organo. Komence Gernet-helpata de Langlet
prizorgis la redaktadon ĉiuj presprovaĵoj estis sendataj al Odessa,
kio kaŭzis tempoperdojn kaj malfruiĝojn. De aŭtuno 1897 post
kelke da malfruiĝoj P. Nylén, tiama vicprez. de la Uppsala Klubo prenis
sur sin petite de Gernet, la redaktadon kaj prizorgis ĝin ĝis fino de
1898. Dum la komenco de 1899 L. I. ne aperis pro manko de mono. Tiam Hj. Bäckström
en Lulea (Sved-) proponis sian helpon kiel eld. kaj adm., pro kio L. I. aperis
dum la dua duonjaro de 1899 per po du 8-paĝaj n-roj en ĉiu monato,
ankoraŭ presata en Uppsala kaj red. de Nylén. Komence de 1900 la presadon
kaj dissendadon prenis sur sin la presisto Paŭlo Lengyel en Szekszard
(Hungarujo), nova vigla kaj energia E-isto. Nylén restis red. dum tiu jaro kaj
dum grandparto de la sekvinta, sed en sept. tute lasis la redaktorecon, kiun
heredis post kelktempa red. ofico de Lengyel P. Fruictier en Paris. En sept.
1904 L. I. kune kun Lengyel transmigris ankaŭ al Paris, kie ĝi vivis
ĝis la milito de 1907 majstre redaktata de Th. Cart. P. NYLÉN.
Pri la periodo de L. I. en Paris l. la
artikolon „Francujo“ (p: 148.), en kiu la aŭtoro tamen tro severe juĝas
pri la rolo de Th. Cart kaj de L. I. Formatoj estis 22x15, 25x20 kaj 21x13. Laŭ la „Katalogo
de la E-Gazetaro“ entute 252 kajeroj sur 6 74 p.
Lingvo
Internacia (historia skizo). v. Int. lingvo
Lingvo
Libro v. Literatura Mondo.
Lingvo
Stilo Formo. Studoj de Kalocsay. 1931, 144 p. Enhavo: E-a Vortfarado; La
evoluo de nia poezia lingvo; Sendemandaj respondoj; La E-a rimo; E-a elparolo;
Pri la E-a ritmo; Klasika ritmo en E; La mezepoka E.
Linnebank
H., nederlandano, katolika pastro. Nask. 1875, mortis 13 apr. 1927. Kunfond.
kaj estrarano de NKEL. Paroladoj, artikoloj; aŭtoro de broŝuro Kvin jaroj de E.
Linse
Otto, germano, d-ro, sindiko de industria ligo, magistratano de Frankfurt a. M.
Nask. 27 febr. 1879 en Aachen, mortis 20 apr. 1932 en F. Laboris multe por E
ankaŭ en Königsberg Vogtland, Kattowitz kaj F. Gvidis kursojn. Kunlaboris
al E (UEA).
Lippmann
(lipman) Walter, germano, d-ro jura, advokato kaj prokuroro. Nask. 13 okt.
1895 en Leipzig. Multspeca prop. laboro ekde 1908, instruado, paroladoj,
societa laboro. LK kaj dir. de la gramatika sekcio de la Akademio. Multaj
artikoloj, precipe gramatikaj kaj literaturaj en E gazetoj. Tradukis literaturaĵojn,
kunlaboris (plej ofte per kontrolado de manuskriptoj) en multaj literaturaj,
gramatikaj ka vortaraj verkoj. Trad. la
Z-an verkon Lingvaj Respondoj al G, 1921; La refleksiva pronomo en E, 1927;
Raportoj de la Gramatika Sekcio de la Akademio (ekde 1924) kutime kun
disertacioj pri lingvaj problemoj.
Lisac
N., poŝtoficisto en Sarajevo (Jugosl.). En 1930 eldonis kaj red. la
gazeton Monda Kuriero.
Lishman
(liŝmn) Richard, anglo, ekslernejestro. Nask. 25. nov. 1850 en
Newcastle-on Tyne. Hon. prez. de Nordorienta EF. Dum kelkaj jaroj instruis
E-kursojn.
Lisiĉnik
Ida, sovetianino, hebreino. Nask. 1898 en Kiev, finis jurinstituton 1920 kaj
instituton de eksterrilatoj 1924. Aktiva E-istino de 1912. Komitatanino kaj
poste prez. de ES en Kiev. Kunaranĝis la 2-an tutruslandan kongreson en
Kiev 1913. Dir. de Kieva E-instituto 1918- De 1926 loĝas en Sebastopol
(Krimeo), tie iniciatis grandan laboron pri organizo de vasta kolektiva int.
E-korespondado sub aŭspicioj de la loka ĵurnalo „Majak Kommuny“. Riĉan
sperton de tiu laboro ŝi rakontis en ruslingva libro „K-do Mac Millan al K-do Satov“, 1933.
Litauer
Józef, polo, advokato. Nask. 7 jan. 1894 en Lodz. Kunlaboranto de ĉiutaga
organo de la pola socialista partio. Kunfond. de ER „Konkordo“ en Varsovio. Gen. sekr. kaj prezidinto de LEA
„Lahoro“ en P-ujo. Gen. sekr. (ĝis 1931) de Int. S. de E-Juristoj. Dum la
milito sekr. de E-ista Amikaro en Lyon (Francujo).
Literatura
Mondo. Neŭtrala literatur-arta revuo aperanta en Budapest. Ĝia
fondinto estis d-ro T. Schwartz, kiu eldonis la revuon kaj estis ĝia resp.
red. de okt. 1922 ĝis sept. 1924. Poste la eldonon transprenis Hungara
E-Instituto, resp. ĝia gvidanto d-ro V. Toth. La revuo ĉesis aperi en
apr. 1926. Ĝiaj redaktoroj estis en tiu ĉi unua periodo d-ro K.
Kalocsa kaj J. Baghy. La revuon refondis
en jan. 1931 V. Bleier, kiu fariĝis la eldonisto kaj administranto de L.
M. Ĉefred. estis denove K. Kalocsay kaj J. Baghy, respondeca red. K. Bodó
kaj red. d-ro F. Szilagyi kaj L. Totsche. Baghy eksiĝis en jan 1933 pro
personaj kaj principaj motivoj. LM havas la plej internacian kunlaborantaron, eĉ
de ekstrema oriento. Plej ŝatataj estas ĝiaj observoj kaj objektive
detalaj kritikoj kaj la naciaj numeroj, el kiuj aperis ĝis nun la estona,
pola, ĉeĥa, jugoslava, latva, sveda. LM estas ankaŭ la debutejo
de la nova poetogeneracio. La formato estis ĉiam la sama: 30x23. En la
unua periodo aperis entute 838 p., en la dua 830 p. (sen la aldonaĵoj).
En 1933 la recenza kaj lingva enhavo aperis en la aldonaĵo: „Bibliografia
Gazeto“ (72 p.), de jan 1934 tiu ĉi kvaronjaraĵo havas la titolon:
„Lingvo Libro“. L. M. aperis ĉian en arta eksteraĵo kun multaj
ilustraĵoj. Entute: la revuo havas ne facile takseblan signifon en la
historio de la E-a literaturo. En la dua periodo L M estas ankaŭ la plej
aktiva E-eldonejo. Lia celo de la eldonejo estas helpi la eldonon de la unuaj
verkoj de novaj verkistoj kaj tiurimede kreskigi la originalan literaturon
samtempe donante signifan kvanton da tradukita literaturo. Dum la kvar jaroj
de ĝia ekzistado ĝi aperigis
43 diversgrandajn verkojn kun paĝonombro 7600 kaj vendoprezo de 185 svfr.
En 1933 ĝi fondis la Asocion de Esperantistaj Libro-Amikoj. Inter la
verkoj donitaj de LM ni trovas ĉiujn verkojn de Kalocsay, la originalajn
verkojn de Engholm, la unuajn originalajn verkojn en libroformo de Totsche,
Weinhengst, Aisberg, Adamson, la unuan arthistorion en nia lingvo, ĉi
tiun Enciklopedion. La programo por 1935 antaŭvidas 15 verkojn en proks.
5000 paĝoj. La eldonaĵoj de la firmo elstaras ankaŭ pro ilia
plaĉa ekstero kaj nepre altnivela enhavo, senriproĉa stilo. Laŭ
aserto de kelkaj kritikistoj la eldonejo vartas la neologismajn verkistojn.
Tian aserton senbazigas la fakto, ke krom en la verkoj de Baghy, Kalocsay kaj
Totsche inter la aliaj verkistoj oni apenaŭ povas trovi iujn, kiuj uzas
neologismojn. La eldonejon gvidas de la fondo V. Bleier kaj de tiu tempo
laboras por ĝi la Pestvidéki Nyomda Vác. (Presejo apud Budast en Vác.)
Pri la aktiveco kaj laboro de la entrepreno bone informas nin ĝia katalogo
senpaga, eldonita en 1934. Ĝi estas la plej bela kaj plej impona el ĉiuj
tiuspecaj presaĵoj.
Literaturo.
Tutmonda Gazeto E-a, London. Ĝi ne nur enhavis modelan literaturon (ĉefe
anglan kaj el ĝi precipe verkojn de Ŝekspir), sed ankaŭ tre bonan
lingvan fakon kaj lit. fakon kun recenzoj de novaj verkoj. Red. estis ano de la
„Brita Literatura kaj Debata Societo“,
precipe B. Long kaj F. R. Shelton - Vol. l: jan-marto 1919 okt.-dec. 1920, 8
kajeroj 8xIV+192 p. Vol. 2: jan-marto 1921 okt-dec. 1922, 8 kajeroj 8xIV entute
224 p. Vol. 3: jan-marto 1923 okt-nov. 1924, 8 kajeroj 8xIV+192 p. Vol. 9:
jan-marto okt-dec. 1925, 4 kajeroj 4xIV+96 p. 18x12. - En okt. 1930 aperis la
1-a n-ro de alia L. en Malmö, IV+l8 25x17. Sed post interkonsento kun LM ĝi
tuj ĉesis aperi.
P. TARNOW
Literaturo.
(Tradukaĵoj.) La unuaj provoj
traduki Iiteraturaĵojn en E-n havis plej ofte la karakteron de
lernejekzerco; la verkintoj sendis siajn manuskriptojn al Z (tiam ĉefredaktoro
de La E-isto) kiu, antaŭ ol aperigi
ilin en la gazeto, korektis erarojn stilajn kaj gramatikajn. Multaj el la
regulaj kontribuantoj al la gazeto dum tiu periodo (1889-95) iĝis ĝenerale
konataj pro sia tradukagado; inter ili troviĝis Grabowski, de Wahl, Devjatnin,
Kofman kaj L. E. Meier.
Ĝis 1904 aperis libroforme nur malmultaj
tradukoj, ĉar la E-scianta publiko estis tro malgranda. Plej interesaj
el la ĝis tiam aperintaj verkoj estas: La
Gefratoj (Goethe) kaj La Neĝa
Blovado (Puŝkin) de Grabowski; Hamleto
(Shakespeare) de Z, Demono
(Lermontov) kaj Boris Godunov (Puŝkin)
de Devjatnin; Iliado (Homer) kaj Kain (Byron) de Kofman; Princino Mary (Lermontov) de Wahl. En
tiu tempo oni plej ofte tradukis el lingvoj rusa, pola kaj germana: afero
klarigebla per tio, ke tiuj estis la gepatraj lingvoj de la plimultaj E-istoj.
Kun la plivastiĝado de la E-movado
kaj la sekva plioftiĝo de int. renkontiĝoj, pli-vastiĝis kaj
plioftiĝis ankaŭ la tradukoj el la naciaj literaturoj. Sur la
titolpaĝoj aperis novaj nomoj - Pujula, Inglada, Bicknell, Kotzin,
Cederblad, Lengyel, Hodler, Meyer, Noel, Motteau, Roksano, Vallienne. Plimultiĝis
klasikaj verkoj el la okcidenteŭropaj literaturoj; reprezentiĝis
Shakespeare per La Ventego (trad.
Motteau), Julio Cezaro (Lambert), Makbeto (Lambert); Macaulay - Horacio (Bicknell) - Tennyson - Gvinevero (Bicknell); Molière - L' Avarulo (Meyer), Edziĝo Kontraŭvola (Dufeutrel), Don Juan (Boirac), Georgo
Dandin (Z); Conscience Blinda Rozo
(van Metekebeke kaj van Hove), Rike-Tikke-Tak
(Maria Posenaer), Kion patrino povas
suferi (Schoofs); Racine - Athalie
kaj Esther (Noei), Prévost - Manon
Lescaut (Vallienne); Goethe - Ifigenio en Taŭrido (Z); Schiller - La Rabistoj (Z), Wilhelm Tell (L. E. Meier); Grimm - Elektitaj Fabeloj (Kabe). Krome aperis pluraj verkoj (verketoj) de
Musset, Maupassant, Balzac, Vigny , kaj aliaj tiaj mondkonataj verkistoj.
La alfluo de ĉi tiu flanko neniel ĉesigis
la orienteŭropan agadon; tie aktivis:
Z mem (La Revizoro de Gogol, Marta de Orzeszko), Grabowski (verkoj
de Slowacki kaj Sienkiewicz), Kabe (Pola
Antologio kaj verkoj de Sierozewski, Orzeszko, Prus, Reymont Turgenev), kaj
Devjatnin (verkoj de Puŝkin, Gogol, Krilov). Ankoraŭ maloftis
verkoj el la literaturoj hispana, hungara, itala, sveda, dana kaj japana;
aliflanke ne mankis tradukoj el la klasikaj lingvoj - latina, greka, hebrea. El
la lasta Z tradukis jam antaŭ la mondmilito la pliparton de la Malnova Testamento.
Malgraŭ la plivastiĝo de la
E-istaro, ankoraŭ persistis en tuj rondoj la ĝenerale malaprobinda
kutimo traduki el lingvoj fremdaj al la tradukantoj. En la fruaj tagoj tiu
kutimo estis almenaŭ tolerinda, ĉar kondiĉita de la eksteraj
cirkonstancoj, sed oni rajtas bedaŭri, ke ankaŭ post aliiĝo de
la cirkonstancoj, kelkaj personoj ne limigis sian laboron al tiu kampo, sur
kiu ili estis nedubeble plej fidindaj. El la malmultaj, kiuj sukcese kontraŭagis
tiun principon, Grabowski elstaras pro sia poemaro El Parnaso de l' Popoloj, kiu enhavas krom poemoj originalaj ankaŭ
tradukojn el tridek lingvoj.
Antaŭ la eksplodo de la mondmilito
aperis la jenaj verkoj diverskiale interesaj: Fabiola (Wiseman-Ramo), La
Venecia Komercisto (Shakespeare - Wackrill), Bulgaraj Rakontoj (Vazov - Atanasov), Eŭgenino Grandet (Balzac-Gasse), Elektitaj Poemoj (Heine- Pillath), Hispanaj Dramoj kaj Angora
Katino (Benavente - Inglada), Japanaj
Rakontoj (Chif Toshio), Hebreaj
Rakontoj (Ŝalom-Aleĥem kaj Perec-Muĉnik), Kroataj Poeziaĵoj (M. Spicer), Fantomoj (TurgenevFiŝer), Novaj Versaĵoj (Lermontov - Bela Manto), kaj tri tradukoj
de Ŝidlovskaja: Princo Serebrjanij
(A. Tolstoj), Stranga Historio
(Turgenev) kaj Arbaro Bruas
(Korolenko). Dum la milita periodo la agado sur la literatura kampo preskaŭ
tute ĉesis; kaj post 1918 ĝi revigliĝis nur malrapide.
Rekomencis labori kelkaj el la pioniroj, sed pliparte novaj elementoj koniĝis
al la E-istaj legantoj. El la antaŭmilitaj tradukistoj plej gravis
Grabowski; pro sia majstra traduko de la fama pola epopeo Sinjoro Tadeo de Mickiewicz; jam de jaroj Grabowski revis traduki
tiun verkon tiel karan al la pola popolo, sed la grandeco de la tasko longe
fortenis lin de la provo. Efektivigante fine sian malnovan revon, li devis
multe eksperimenti pri la lingvo; preskaŭ neatentate li iris tiun vojon,
kiun post lia morto la hungara poeto Kalocsay sekvis tiom atentveke. Aliaj jam
konataj figuroj, kiuj reaperis, estis L. E. Meier (Fabloj - Lessing), Ŝidlovskaja (Senlingvulo kaj La Sonĝo
de Makaro de Korolenko: La
Kapitanfilino de Puŝkin), kaj Fiŝer (Tri Rakontoj de Puŝkin).
Baldaŭ evidentiĝis, ke la
novuloj estas tute kompetentaj repreni la plumojn de tiuj, kiuj ne plu laboras ĉe
la tradukado. Sur la unua rango staras: Hilda Dresen - estonino; Bulthuis -
nederlandano; Morariu - rumano; Kalocsay kaj Bodó - hungaroj. Hilda Dresen
konigis al int. legantaro poemarojn de Marie Under (Elektitaj Versaĵoj) kaj de Barbarus (Horizontoj) kaj ŝi
kunredaktis la unuan volumon de la Estona Antologio. Skribante pri estona
literaturo en E oni devas ne forgesi la novelaron Kvin Noveloj (Tuglas) bonege tradukitan de Seppik. Ankoraŭ
malgrandas la rumana kontribuo al nia literaturo; sed tio kion ni jam havas en
la tradukoj de Morariu (Niĉjo
Mensogulo - Bratescu-Voinesti kaj Nobela
Peko - Sadoveanu) sopirigas al pliampleksigo de tiu fako. Kvankam Bulthuis
jam antaŭmilite faris tradukojn (Salome
de Oscar Wilde, kaj plurajn francajn verkojn en kunlaboro kun Toucheboeuf), li
tamen apartenas pli ĝuste al la postmilita periodo. Pri lia tradukkapablo
atestas precipe La Malgranda Johano,
alegoria historio de van Eeden, laŭdire unu el la plej popularaj verkoj
en la nederlanda literaturo, La Leono de
Flandrujo, el la flandra de Conscience, Imperiestro
kaj Galileano el la norvega de Ibsen
kaj Taglibro de Vilaĝpedelo
el la dana de Blicher.
El la hungara, Kalocsay tradukis la
dramon: La Tragedio de l' Homo
(Madách), la popolfabelon Johano la Brava
(Petöfi) kaj Morgaŭ Matene
(Karinthy); Karlo Bodó atingis egale altan nivelon per siaj tradukoj de la
novelaro Norda Vento (Karinthy) kaj
la romano La Cikoni-Kalifo (Babits).
Se iu jam leginta la cititajn verkojn ankoraŭ ne konvinkiĝis pri la
alta rango de la hungara literaturo, kroman ateston oni povas prezenti per la
poem- kaj prozkolekto Hungara Antologio, kompilita de Kalocsay kunlabore kun
Bodó, Szilágyi, Totsche, Halka kaj Baghy.
Jam supre ni atentigis pri simileco
inter la laboroj de Grabowski kaj Kalocsay en la sfero de lingvo-eksperimentoj;
plia simileco troveblas en tio, ke ankaŭ Kalocsay aperigis kolekton de
poemtradukoj el multaj lingvoj: la verko Eterna
Bukedo enhavas ĉefverkojn poeziajn el dudek lingvoj, prezentitajn en
tiu brila maniero, kiun oni atendas de la plej sukcesa vivanta E-poeto. Kaj lia
traduko de la Infero de Dante estas
plej nova, kaj plej granda triumfo de la poezia lingvo E-a.
Nur post la morto de Z aperis ties
traduko de la Fabeloj de Andersen, en tri volumoj (1923, 1926, 1931). R.U.R. (Karl Čapek) kaj Tridek jarojn en la Ora Nordo (Jan
Welzl), modernaj verkoj el la ĉeĥa, aperis en E dank' al la tradukistoj
de Moraviaj E-Pioniroj. El Bulgarujo venis la interesaj novelaroj: Nuntempaj Rakontoj (Stamatov-Krestanoff)
kaj Novaj Bulgaraj Rakontoj
(Vazov-Atanasov); Krestanoff preparis ankaŭ la Bulgaran Antologion aperintan en 1925. La katalunan literaturon
vaste konigis la Kataluna Antologio
en la redakto de Jaume Grau Casas, la belgan literaturon la Belga Antologio (Flandra kaj Franca
Partoj), la litovan: Litova Almanako.
Forlasante dum iom da tempo la eŭropan
kampon, ni esploru la laboron sur aliaj kontinentoj. En malproksima oriento
ni trafas plurajn mezepokajn teatraĵojn kaj modernajn kriminalromanojn
el la japana lingvo; sur pli alta nivelo staras la aŭtobiografiaj verkoj
de Ariŝima: Deklaracio kaj Senbedaŭre Amo Rabasen tradukoj de
T. Tooguu. Ĝis nun Ĉinujo
preskaŭ nenion kontribuis al la E-a literaturo; escepto estas la moderna
dramo Ribelemaj Virinoj de M. C. Kuo,
tradukita de S. M. Chun.
Post vojaĝo mensa trans la Pacifikan
Oceanon kaj Amerikon, ni atingas la laborejon de la usonano Payson, kiu dum la
lastaj jaroj de sia vivo tre fervore tradukis el angla lingvo: La Rozujo Ĉiumiljara kaj Palaco de Danĝero de Wagnalls, Mimi de Giesy, Luno de Israel de Rider Haggard (kunlabore kun Butler) kaj plurajn
aliajn verkojn.
Lasta rigardo ĵetita sur la eŭropan
laborkampon videbligas faskon da tradukoj el dek unu lingvoj; el la angla
venis La Dormanto Vekiĝas (H. G.
Wells - Millward), Jane Eyre
(Charlotte Bronte - Bulthuis); el la flandra - Pallieter (Timmermans - Jan van Schoor), Servokapabla - Marcus Tybout
(Eekhoud - Bergiers); el la franca - Kandid
(Voltaire - Lanti), La Mizantropo
(Molière - Boucon), Bareluloj kaj
Fadenuloj (Maurois - Berna Fabo) - el germana - En Okcidento Nenio Nova (Remarque - Kvar), La Vojo Returne (Remarque - Berger), La Hirundlibro (Ernst Toller - H. Wolff), La Okuloj de la Eterna Frato (Stefan Zweigt - I. Wolff), Romaj Elegioj kaj La Taglibro (Goethe - Kalocsay) ; el la holanda - Akbar (Limburg-Brouger - Isbrücker kaj
Ziermans), Gysbreght van Aemstel (van
den Vondel - Isbrücker); el la itala - Historio
de Kristo (Papini Anonima), Infero
(Dante - Kalocsay), Pinokjo (Collodi
- Marchesi); el la kroata - La Morto de
Smail-Aga Cengijiĉ (Mazuraniĉ - M. Spicer); el la juda - La Sorĉistino el Kastilio (Ŝalom-Asch
- Lejzerowicz); el la hebrea- Merkado la
Azenpelisto (Naum Jeruŝalmi - Leono Vienano); el la rusa - Ruĝa Stelo (Bogdanov) kaj Per Voĉo Plena (Majakovskij),
poemaroj tradukitaj de Rublov, Hohlov, Nekrasov, k a., Eŭgeno Onegin (Puŝkin - Nekrasov); el la sveda - Per Balono al la Poluso (Andree,
Strindberg, Fraenkel - Engholm), Tra Sovaĝa
Kamĉatko (Bergman - Gerdman). La
Mono de Sinjoro Arne (Selma Lagerlof - Engholm.)
(Originalaj
verkoj). Estas memkompreneble, ke dum la fruaj jaroj la verkistoj ne tiom
aktivis sur la kampo de originala literaturo kiom sur tiu de la tradukita; por
tiaj tradukoj, kiaj eliris tiuepoke, oni ne ĉiam konsideris necesa la
verkistan talenton: bezonata estis nur iagrada posedo de la lingvo kaj iom da
libera tempo.
La unuaj provoj de originala verkado
estis tiuj de Z mem., kiu en sia Unua
Libro (1887) publikigis siajn poemojn Mia
Penso kaj Ho, mia kor'!, el kiuj
la unua estas gemo de nia poezio. En la
fruaj numeroj de La E-isto presiĝis
originalaĵoj de L. E. Meier, Grohn, Fez (Felix Zamenhof), kaj Goldberg.
En 1896 aperis la unua aparte presita poemo: Nevola Mortiginto de Devjatnin. En la serio Biblioteko de la LI
sekvis la prozaj verkoj Kraljeviĉ
Marko (M. Abesgus), El la Vivo de la
E-istoj (V. Stankeviĉ), En la
Brikejo (J. Wasniewski), kaj Du
Mirrakontoj (O. Zeidlitz). La Fundamenta Krestomatio unue eldonita en 1903,
enhavis krom originalaj poemoj de Z, ankaŭ verkojn de aliaj E-istoj; la
materialo grandaparte jam aperis dise en la kajeroj de La E-isto kaj ĝia anstataŭinto Lingvo Int.
La Kongreso en Bulonjo (1905) antaŭis
grandan progreson en la literaturo originala; aperis Du Rakontoj (Rothau), Urso -
En Montoj (Sentis); Sep Rakontoj
(Ivan Malfeliĉulo), kaj la poemaroj Versaĵareto
(Dombrowski), Verdaj Fajreroj
(Frenkel). Al franca kuracisto, d-ro Vallienne, ni ŝuldas la unuan
originalan E-an romanon, Kastelo de Prelongo (1907); ĝi temas pri la
rilatoj inter la membroj de franca nobela familio kaj ĝiaj servistoj. En
la sekvanta jaro Vallienne, kiu devis forlasi sian profesian karieron pro
malbona sanstato, aperigis duan romanon Ĉu
Li? Ambaŭ verkoj estas tre interesaj; ilian lingvan neperfektecon
oni devas ne tro atenti, ĉar memorendas, ke Vallienne estis pionira
verkisto en periodo, kiam la ĝenerala lingva nivelo estis ankoraŭ
malalta.
Al la kresko de la antaŭmilita poezio
kontribuis precipe poloj Elski kaj Elska (Unuaj
Agordoj - 1910), ĉeĥo
Stanislav Schulhof (Per Espero al
Despero, Kion la Vivo Alportis - 1911; Aŭtunaj
Floroj - 1912), sviso Edmond Privat (Tra
l' Silento - 1912), polo Juliusz Kriss (Melodioj de l' Nokto - 1914) kaj Charles Bicknell, anglo loĝinta
longe en Italujo, kiu kontribuadis poemojn al pluraj gazetoj. Tiuj ĉi poetoj
ofte montris sin alte inspintaj, sed la teknikaj mankoj de iliaj verkoj
kelkfoje iom deprenas de ilia poezia efiko.
Marie Hankel kaj Roksano (Jane
Flourens), du el la malmultaj E-istaj verkistinoj, aperigis respektive Sableroj (1911) kaj La Senlaca Sinofero (1912); ĉi
tiuj verkoj tamen havas intereson sole historian. Post la romanoj de Vallienne
sekvis du verkoj de H. A. Luyken Paŭlo
Debenham kaj Mirinda Amo; ili
atestas pri verkisto kompetenta, sed tro ema krude propagandi en sia literaturaj kreaĵoj tiajn ideojn,
kiaj malplaĉas al nekristanaj
legantoj. Tute malsimilan humoron naskas la sprita rakonto de John Merchant -
Tri Angloj Alilande - kiu, pretendante
nenian literaturan valoron, konvene prezentis al la mondo la kernon de angla
humuro. Tria anglo, Richard Sharpe, aperigis en 1913 aŭtobiografian
verkon Travivaĵoj de Ro Ŝo.
Dum
la mondmilito preskaŭ ĉesis la verkado en E; solaj atentindaj verkoj
de tiu periodo estis la poemaro La Dorna
Karesilo de Bela Manto (Boris Mirski) kaj, pli grave, la filozofia romano Nova Sento de Tagulo (H. Hyams). En ĉi
lasta verko utopia, la aŭtoro eksponis sian vivfilozofion, konsistantan
el ideoj socialismaj, teozofiaj, vegetaranaj.
Baldaŭ post la militfino denove laboris
la originalaj verkistoj; kaj al iliaj vicoj aliĝis ankoraŭ novaj
figuroj. En Moskvo ekpoetis ruso Miĥalski
sub la standardo de la klasbatalantaj E-istoj en La Nova Epoko kaj daŭrigis en la verko Prologo. En Budapest du hungaroj, Kalocsay kaj Baghy, ekpaŝis
sur vojo, kiu kondukis al ŝatinda plivaloriĝo de la poezio E-a.
En 1921 aperis la unua poemaro de
Kalocsay: Mondo kaj Koro; jam en tiu
verketo evidentis, ke sur la kampon venis poeto, kiu pli ol liaj antaŭuloj
zorgos pri la tekniko poezia; tamen oni sentas kelkfoje deziron, ke li ne
estus repolurinta du-tri el la gemoj de tiu unua kolekto por ilin konformigi al
siaj plej lastaj teorioj. Dum dek jaroj aperadis en diversaj gazetoj multaj
poemoj de Kafocsay; en 1931 eldoniĝis la plena kolekto Streĉita
Kordo. Kio ajn venos estonte por pliriĉigi nian poetntrezoron, ne estas
antaŭvideble, ke Streĉita
Kordo per tio perdos sian rajtan lokon ĉe la kapo. En ĝi oni
trovas poemojn kantantajn la E-ismon, la
seuiluziiĝon de la maturiĝo, la amon, la naturon, la malfeliĉon;
vere rimarkinda estas la alta nivelo de tiom ampleksa verko.
Preter
la Vivo (1923) kaj Pilgrimo
(1926) konigis al la Eistaro Julion.,Baghy, la amatan vagabondon, la poeton
de la E-ista popolo, la „kavaliron de l' tutmonda paco“. Konfesendas, ke ne ĉiam
li atingas same altan gradon; kaj oni trovas en liaj poemoj pli romantikan
esprimon de la emocioj ol en tiuj de lia samurbano. Liajn verkojn distingas
lia profunda kompato kaj kunsento por ĉiuj viktimoj de la premanta vivo.
Lian profundan sentemon, lian melankolion, lian romantikon, ĉion ĉi
oni povas atribui al lia heredo kaj al la medioj en kiuj li vivis; precipe
lia profesio - la dramaktora - kaj lia militista vivo lasis nepre rekoneblajn
impresojn sur liaj poemoj kaj prozaj verkoj. Lia unua romano Viktimoj estas bazita sur liaj spertoj
en Siberio dum la mondmilito; ĉi tiu verko iĝis eksterordinare
populara ĉe la E-istoj, por kiuj ĝi okupas rolon iom similan al la
rolo de la verkoj de Charles Dickens ĉe la angla popolo. En kelkaj el la
noveloj de Baghy montriĝas satirtendenco, kiu iugrade kompensas la troan
sentimentalecon de aliaj verkoj. Tiu maliceta flanko de lia karaktero naskis
ankaŭ la longan romanon Hura!
(1931), kiun la aŭtoro mem nomis grimaco;
kaj en la sama jaro aperis Printempo en
la Aŭtuno, verko prezentanta en alta grado lian romantikon.
Aliaj debutantaj poetoj de la postmilitaj
jaroj estis: Mangada-Rosenorn (Versaĵaro
- 1922), Jaume Grau Casas (Amaj Poemoj
- 1924; Novaj Amaj Poemoj - 1927), Olŝvanger
(Eterna Sopiro 1925), Teo Jung (La Alta Kanto de la Amo - 1927), Jan van
Schoor (Amo kaj Poezio - 1928),
Hohlov (La Tajdo - 1928) El ĉi
tiuj verkoj elstaras tiu de Hohlov, poste forlasinta la originalan lirikon por
helpi al la progresigo de la revolucia literaturo; La Tajdo rajtas lokon sur la sama breto kun Streĉita Kordo kaj Preter
la Vivo. La poezion de Hohlov oni povas plej trafe nomi rava; oni sentas ke la poeto same estras
materialon kaj esprimteknikon.
En la epoko de postmilita reorientiĝo
ankaŭ la proza literaturo akiris novajn trezorojn. Luyken, verkinta jam
antaŭmilite, nun laboris sur pli alta nivelo, por produkti la romanojn Stranga Heredaĵo kaj Pro Iŝtar. El la plumo de la
senlaca nederlandano Bulthuis fluis la trankviletosaj verkoj Idoj de Orfeo, Jozef kaj la Edzino de Potifar, kaj La Vila Mano. Jean Forge, pola filmscenariisto, aperigis Abismoj kaj Saltego trans jarmiloj pliriĉigante tiumaniere la distran
literaturon laŭ la ekzemplo establita en 1920 de Argus (F. Ellersiek) per
la kriminalromano Pro Kio? Post
senfrukta periodo de ok jaroj Forge eldonis trian verkon Mister Tot Aĉetas Mil Okulojn.
La poemaro Verdkata Testamento (1926) de R. Schwartz, por la unua fojo
kontentige reprezentis en la literaturo de E tiun tipe francan spritecon, kiu
baziĝas sur la epikura filozofio kaj la trankvilanima akcepto de la homoj
tiaj, kiaj ili estas. La fakto, ke la verkoj de Schwartz ofendas multajn
personojn, kiuj ne partoprenas tiun filozofion neniom povas depreni de la
majstreco de la verkisto en tiu fako, kiun li elektis sia. Lia genio ne limiĝas
al la elekto de temoj kaj situacioj, sed trovas respeguligon ankaŭ en la
brila maniero, laŭ kiu Schwartz servigas al si lingvan ilon tute ne
intencitan funkcii kiel komunikilo por spritaj sentencoj kaj verdiktoj, por
vortludoj kaj malicaj parodioj. Trafinte per sia unua verko sukcesan vejnon,
li eldonis en 1928 samhumoran novelaron Prozo
Ridetanta kaj en 1932 sian duan poemaron La Stranga Butiko, „honore al la granda krizo“. En ĉiuj tri
verkoj Schwartz dediĉis grandan parton por priridi la E-istojn kaj iliajn
instituciojn; oni ne povas dubi, ke tio estas por la mensa saneco de la popolo
bona afero, precipe se oni partoprenas la opinion de G. K. Chesterton, ke
„kelkaj aferoj en la vivo estas tiel gravaj, ke oni ne rilatu serioze al ili“.
Rimarkinda trajto ĉe Schwartz estas lia kapablo krei per kelkaj plumstrekoj
tute kompletan kaj koncepteblan bildon pri sceno al li familiara; tiu trajto
videblas altgrade en lia romano Anni kaj
Montmartre.
En 1930 aperis sur la horizonto du novaj
kaj atentindaj figuroj: Steflan Engholm kaj Kenelm Robinson. La unua, svedo,
eternigis sur la paĝoj de sia novelo Al
Torento la idilian amaferon de juna sveda lignohakisto kun knabino de
najbara vilaĝo. Flanke de la centra temo de la rakonto, Engholm lerte kaj
konvinke tuŝas tiujn gravajn aferojn, kiuj de tempo al tempo frontas la
maturiĝantan junulon. En Homoj sur
la Tero, la sama verkisto pentras similan bildon pli grandskale, sed ne
pli sukcese.
Se
Grenereto... de Kenelm Robinson, kelkajn jarojn pseŭdonimo de anglo,
antaŭe eldoninta nur kelkajn novelojn en la gazetoj, vekis intereson
samjare en multaj literaturaj rondoj, ĉar ĝi alportis ion novan al
la internacia kulturo konstruata de la E-istaj verkistoj. Dediĉita „al la
majstro, André Gide“, ĝi enhavas dekon da noveloj kaj eseoj kun pli longa
novelo La Fremda Knabo, en kiu la aŭtoro
prezentas kun akuta observado la vivon de knaboj en angla pensionlernejo.
Robinson verkis ankaŭ Vol. II.
dulingva kolekto de noveloj kaj poemoj, kaj la drameton Homarisma Laboro, morda atako kontraŭ la moralo de la brita
burĝa klaso. Pri lia valoro estis granda diskuto en nia literaturo, ĉar
liaj verkoj vekis fortan indignon ĉe iuj. ALEC VENTURE.
Litova
Almanako. 1923, 284 p. Poeziaĵoj kaj noveloj el la litova literaturo; artikoloj pri la
historio, nacia civilizacio, arto, lernejoj, ktp. de la lando.
Litovujo.
Ĉar la rusa cara registaro, sub kies jugo estis la lando ĝis 1918,
malpermesis presadi librojn kaj aliajn presajojn en litova lingvo (ĝis 1905),
do ankaŭ ia ajn kultura agado litova ne povis prosperi dum longa tempo. Ĝis
1905 la litovaj presaĵoj estis preparataj en Germanujo kaj kontrabandvoje
portataj en la landon. Ankaŭ la unua lernolibro de E por litovoj estis
eldonata en Germanujo en Tilsit, verkita de A. Dambrauskas (Dombrovski) en
1899, kiu lernis la lingvon jam en 1887. Sed ankaŭ tiu ĉi verketo ne
povis esti disvastigata. La unua E-grupo fondiĝis en 1892 en Vilno, (tiu ĉefurbo
nun apartenas al Polujo). Pioniran laboron plenumis krom Dambrauskas A. Nedoŝivin,
P. Medem, A. Klimas, A. Opulskis, J. Maĉernis, E. Janickiene. En 1910
fondiĝis en Kaunas, la nuna ĉefurbo de la lando, vigla E-societo,
kies gvidanto estis A. Nedoŝivin, altranga rusa oficisto; la societo havis
fine de tiu jaro 134 anojn. Dum la milito la tuta havaĵo de la societo
pereis. Printempan tagon de 1919 reveninta pioniro Maĉernis rimarkis, ke
estas vendataj E-libroj kiel envolvpapero. Post demandado li trovis sub loĝejtegmento
la mizerajn restaĵojn de iam riĉa biblioteko. Iom post iom la grupo
en Kaunas ekvivadis, 10 dec. 1919 fondiĝis tutltanda organizaĵo
Litova E-Asocio, kun la partopreno de A. Dambrauskas, J. Maĉernis, A.
Opulskis, T. Kocin, A. Timiuskis, ktp. LEA progresis ankaŭ en provincaj
lokoj, havis sekciojn en 17 urboj. La plej
grava grupo funkcias en Kaunas, kie gvidis kursojn P. Medem, B. Giedra,
V. Butkus, Pakeviĉius, Kutra, Baleiunas; la biblioteko de la grupo
enhavas ĉ. 600 librojn. En 1922 aperis la gazeto Litova Stelo subvenciata de la registaro ĝis 1926, kun eldonkvanto
de 1500 e-roj (el kiuj nur 208 por litovoj en 1926). Post la ĉeso de la
subvencio la gazeto baldaŭ ĉesis aperi. Poste aperis Litova E-Revuo,
sed ankaŭ ĝi ne havis longan vivon. Laŭ la statistiko de Dietterle
en 1928 en la lando troviĝis 18 E-grupoj kaj E-istoj en 76 lokoj. La
litova radio-stacio unu aŭ dufoje en semajno dissendas E-lingvajn parolaĵojn.
Aŭtoroj de lernolibroj- Dambrauskas, Tijunaitis, Klimas. Plej grava
verko eldonita de litovaj E-istoj estas Litova Almanako, presita per registara
subvencio.
(Kunmetita laŭ informoj de Butkus,
Klimas, Maĉernis kaj Ŝirjaev.)
Ljubin
Marin, bulgaro, oficisto. Nask. 1903. Aktiva funkciulo de Bulgara LEA, red. de
ties eldonaĵoj. Aŭtoro de originalaj E-poemaro Ruĝa Aŭroro (du eldonoj 1930 kaj 1932) kaj novelaro La himno (1931). Membro de IAREV.
LK:
Lingva Komitato. (v.)
LKK:
Loka Kongresa Komitato. v. Kongreso
Llinás
Bellvehi (ljinas beljvehi) Antono, hispano, ĝis 1921 komercisto, nun ŝtata
oficisto. Nask. 13 sept. 1893 en Santa Colona de Farnes. E-isto de 1911,
starigis grupojn, verkis artikolojn. Aktiva SAT-ano.
Lloyd
(lojd) Richard John, M. A., D. Litt., anglo, lektoro pri fonetiko ĉe
Universitato de Liverpool, 1898-1906. Bopatro de la romanisto Silas Hocking.
Dronis en Rhone 29 aŭg. 1906, vizitante la UK en Genève. Verkis la
bonegan libreton „The E Language, practically considered and described“, kaj
artikolojn pri E-gramatiko.
LM:
Literatura Mondo. v.
Lobo
Acacio, portugalo, majoro infanteria. Parolis sep lingvojn. Estis E cenzuristo
dum la milito. Verkis: E tiel kiel oni ĝin
parolas, kaj gramatikon.
Loira
Jimenez (lojra ĥimenez) Aŭgusto, hispano, fregata kapitano. Mortis.
Fond. La Suno Hispana, 1903. Trad. la
faman verkon de Fray Luis de Leon La
Perfekta Edzino kaj aliajn amuzaĵojn.
LOK:
Loka Organiza Komitato.
Lombard
(lonbar) Emile, franco, d-ro fil., licea prof. en Paris, mortis 28 apr. 1903.
E-iĝis jam en 1890. Li estis dir. de la revuo „L' Etranger“, (titolita
„Concordia“ en 1899), kies celo estis disvastigo de fremdaj lingvoj; li
enkondukis E-n en sian revuon samnivele kun la angla kaj la germana lingvoj.
Tio estis la unua revuo favora por E; ĝi publikigis preskaŭ ĉiumonate
artikololn pri E, kaj altiris al nia movado kelkajn niajn pionirojn (f-ino
Zabiton D 'Her, f-ino Roux, ktp.).
Lombos
(lomboŝ) Alfred, hungaro, antaŭe luterana, nun kalvinana pastro en
Bonyhad, ĉ. 50 jara. Aktiva E-isto ĉefe en la antaŭmilitaj
jaroj. Verkis prop. broŝuron kaj E-H vortartabelon, ambaŭ en 1910,
kompilis E-ludkartaron en 1920, por servi al E kaj la pacifismo.
London.
Ĉefurbo de Britujo; kun 4,700.000 loĝ. (Granda- L. 8,203 000 loĝantoj.)
Grava biblioteko kaj arkivo de E: 36
Penrhyn Rd. Kingston. Parolado de Z en 1907 en Guildhall (Urbodomo). - 10-a
kongreso de SAT 3-7 aŭg. 1930, ĉ. 340 partoprenantoj el 16 landoj.
SEU bojkotas la kongreson per intenca neĉeesto de sovetianoj. Diskuta
batalo inter komunistaj partianoj unuflanke kaj la SAT-gvidantoj kun ĝiaj
aprobantoj aliflanke. - Postkongreso 9-11 aŭg 1930 kun plimulto de la
partoprenantoj de la UK en Oxford.
Long
Bernard, anglo, ŝtatoficisto. Nask. 14 majo 1879 en Oakhill. Laboras en
oficiala teknikejo en London. Lernis E-n pro ĵurnalaj raportoj pri la UK
en Boulogne, 1905. De 1911 konsilantarano de BEA. Prez. de la UK en Oxford,
1930. Verkis multajn artikolojn kaj broŝurojn pri E; inter ili The Passing of Babel, (1912), kaj E, its Aims and Claims (1930); ankaŭ
artikolojn por diversaj E-gazetoj. Cefred. de kvaronjara E gazeto L i t e r a
t u r o 1919-24, kunverkinto de la ĉefa A-E vortaro, Fulcher and Long.
Lonkopolanski
Edvardo, ps. de Edvardo Wiesenfeld (v.).
Loránd
Leo, hungaro, d-ro, kuracisto. Antaŭmilite ĉefsekr., poste vicprez.
de HES. En 1919 kurso en la Universitato de Budapest. Kunaranĝinto de la
UK 1929. Persista laboranto, multaj paroladoj en kaj pri E, artikoloj.
Lorenz
Fr. Vladimir, ĉeĥo, laboristo. Aŭtoro de la unua ĉeĥa
E-lernolibro, 1890. De 1890 loĝis en Brazilo, Sao Feliciano, kaj daŭre
partoprenis la movadon. Aprobis la idistajn reformojn, sed poste deklaris sin
fidela al E. (Bohema E-isto, 1910, V. p: 39.) En 1930 aliĝis al Nov-Esperanto,
rezigninte pri sia propra projekto „Mundial“. (v. p: 62 kaj 89.)
Louis
(luis) R., franco. Kunfondinto de la asocio „Paco Libereco“. Adm. kaj kunlab.
de Int. Socia Revuo, 1907-09 kaj red. de Le Travailleur E-iste, 1912-14.
Trad. broŝurojn.
Lowell
(loel) Daniel Ozro Smith, usonano, edukisto, Nask. 13 apr. 1851 en Denmark
(Maine), mortis 12 marto 1928. Estro de „Roxbury Latin School“ en Boston 1909-21.
Prez. de EANA 1909-10. Ano de LK 1908-18. Tradukis Evangelion de Sankta Johano
en 1910. Helpa red. de Amerika E-isto 1911-12. Verkis lernolibron.
Loy
(loj) Karl Josef, germano, distrikta vicprefekto. Nask. 30 marto 1888 en
Passau. Kunfond. de ES en Bamberg, 1908, fondis la FS en Erlangen, 1909.
Ekzamena komisaro kaj ĝis 1930 LK. Fervora kursgvidanto. Tradukis kaj
verkis poemojn, skribis multajn artikotojn en kaj pri E. Verkoj: Lehrbuch der
Welthitfssprache E, 1921; Spielend E, 1921; Mehrsinnige deutsche Worter in E,
1921; Die erste E Stunde; Vortareto G-E, 1923.
Lozo:
ps. de Leono Zamenhof (v.)
Lu
Ŝi-Ŝin, ĉino. Unua pioniro en centra kaj norda Ĉinujo.
Lernis E-n de rusa E-isto. Ekpropagandis en 1909. E-igis K. C. Ŝan. Fondis
EA-n en Shanghai, 1912. (refondis ĝin, 1919). Gvidis la tutan movadon kun Ŝan
en Centra Ĉinujo antaŭ la milito. Revivigis la movadon tuj post la
milito. Kunlaboras energie kun Nujuez. Verkis la libretojn: E; E por Rino;
Konversacio.
Lübek
Elisabeth, estonino, instr. Nask. 6 dec. l896 en Tallinn. Multe prop-is E-n en
la lernejaj sferoj. Instruis la lingvon en la rusa popola univ. 1917-18, en la
instr. seminario 1924 kaj de 1922 ĝis nun en la II. urba elementa lernejo
(ĉiuj en Tallinn). Ano de la ekzamena komisiono. Funkciulo de E-Societoj.
Kunlaboris al la E-Estona Vortaro de VoKo kaj por la Estona Antologio.
Luczenbacher
(lucenbaĥer) János, hungaro. Mortis dum la milito. Lerta tradukisto. Trad.
Du Noveloj de Jókai. Kunlaboris al
Juna E-isto, La Revuo.
Lukács
(lukaĉ) György, d-ro, hungaro, politikisto, eksministro. Nask. 1865 en
Nagyvárad. Patrono de HES. Dum la UK en Budapest malfermis per parolado la Som.
Univ.-on.
Lukács
(lukaĉ) Gyula, d-ro jura, hungaro, financkonceptisto. Nask. 1897 en
Siklós. E-isto de 1926. Fondis la E-Sekcion de la H. Nacia Asocio, kiu sendis
lin en 1929 Aŭstrujon kaj Italujon, en 1930 Bavarujon, Nederlandon,
Belgujon kaj Anglujon, en 1931 Francujon por fari prezentadojn pri Hungarujo;
entute 40 prezentadoj. Estinta ĉefsekr. de HKES kaj ĉeforganizanto
de la Kat. E-kongreso en Budapest (1930). De 1933 agadas en Pécs.
Lukáš
Miloš, ĉeĥoslovako, gimn. prof. en Trnava. Nask. 15 sept. 1897 en
Jilemnice. Tradukinto de multaj ĉeĥoslovakaj
prozaĵoj kaj precipe poeziaĵoj. Memstare aperis traduko de historia
komedio de J. Vrchlický: Nokto en Karlův Týn, 1921.
En lia
brila interpreto
Poemoj ĉeĥaj
elokventas.
Trasento,
formo, rimo-meto
Pri
vers-genio dokumentas.
(Kalocsay-Rimportretoj)
Luksemburgo.
En ĉi tiu landeto (300.000 enloĝantoj) agadis kelkaj E-istoj en la
unuaj jaroj de la 20-a jarcento. Laŭ la artikolo en UEA-jarlibro, 1928, la
unuaj E-istoj en L estis M. Yuckun en Rodange (1902) kaj f-ino J. Jacques; laŭ
detalo en la Ŝirjaeva manuskripto
la unuaj pioniroj estis (en 1901) d-ro Foveau de Courmelles, kiu aperigis prop.
artikolon en „L'Independance Luxembourgeoise“ (11 apr.), M. Yuckun en la
Madeleine kaj Jos. Heymes en Rodange. En la Ido-skismo ĉiuj fariĝis
Idistoj. Ekzistis kelkaj viglaj Ido-grupoj, okazis kelkaj int. Ido-kongresoj,
sed iom post iom la movado malvigliĝis kaj disfalis. Diversaj klopodoj
estas faritaj por reenkonduki E-n, precipe en 1922, kiam la kongresoj de IKA
(v.) kaj MOKA (v.) okazis en L. kaj uzis E-n, kaj en 1931, kiam R. Kreuz, dir.
de ICK, vizitis la landon. En kelkaj int. kongresoj okazintaj en L. E-istoj
partoprenis kaj propagandis. Organizita movado ankoraŭ ne ekzistas;
E-istaj gazetoj havas kelkajn abonantojn; de 1933 estas del. de UEA en la ĉefurbo
Luxembourg. En L. aperas la E-gazeto: La
Juna Batalanto.
W.
SOLZBACHER Lumbildmetodo. Nova instrumetodo en E, kies iniciatantoj kaj aŭtoroj
estas d-ro F. Szilágyi kaj T. Czitrom.
La unuaj provoj okazis en 1932. La metodo, kiun la aŭtoro uzis kaj uzas en siaj svedlandaj kursoj, baziĝas,
sur la konsidero, ke la projekciitaj simplaj karikaturoj kun la parolo de la
instruisto fiksas la memorkapablon el pli multaj direktoj ol la kutimaj
instrumetodoj. La projekciitaj bildoj ne prezentas ĝenerale objektojn
(substantivojn), sed movojn, sentilustraĵojn (verbojn), kaj kvalitojn
(adjektivojn), ĉar laŭ la aŭtoroj tiuj estas pli gravaj al la
komencantoj ol la montreblaj, aŭ anstataŭeblaj - per pronomoj -
substantivoj.
Lundgren
John Valentin (ps. Rigardanto), svedo, fervoja supera oficisto. Nask. 22 aŭg.
1870 en Uppland. Kunreorganizinto de la E-movado en Svedujo, 1908.
Honor- membro de SEF. LK. Tradukaĵoj
kaj artikoloj en La Revuo, Tra la Mondo k. a.
Lundström
S. Alfred, svedo, dua pastro en Jettendal. Nask. 23 apr. 1862 en Hofby. Unu el
la pioniroj de E en la lando. Fond. kaj unua prez. de la unua sveda EK,
Uppsala, 1891. Kunverkis la unuan S-E vortaron, 1893.
Lüneman
J., nederlandano. Nask. en 1887, mortis en 1920 en Hindujo. Helpis fondi la
unuan laboristan E grupon en Hago, 1907 kaj administris ties organon Frateco,
1908-09. Poste faris pioniran laboron por la katolika movado. Skribis prop.
artikolojn, administris la gazeton Ned.
Katoliko kaj eldonis katolikajn E-broŝurojn.
Luno
de Izrael. Romano de Haggard, el la angla trad. Payson kaj Butler. 1928,
XII kaj 220 p. „Interesa romano de konata verkisto de aventuraj rakontoj. La
lingvo estas simpla, flua, ĉiam facile komprenebla.“ (Akademia Raporto, 1930.)
Lutkie
(lutki) W., nederlandano. Pioniro de la katolika E-movado. Estrarano de NKEL.
Paroladoj, broŝuro.
Luyken
(lojken aŭ luken) Heinrich August, nask. germano, angliĝis en 1910.
Nask. 10 dec. 1864 en Allenkirchen; Germ. Edukiĝis en Düsseldorfa
gimnazio. En 1885 venis en Anglujon; edziĝis al anglino. En 1904 konatiĝis
kun E kaj tuj entuziasme propagandis ĝin. Liaj originalaj E-romanoj, Paŭlo Debenham, 1912; Mirinda Amo, 1913; Stranga Heredaĵo, I922; kaj Pro Iŝtar, 1924, estas ĉiuj konstruitaj sur unuforma
skeleto: inter la ĉeffiguroj troviĝas ĉiam unu, kies kristanan
kredon subfosis iaj herezaj delogo aŭ personaj malfeliĉoj. Tio
kondukas lin - aŭ eble ŝin - en periodon de anima turmentiĝo kaj
materialaj danĝeroj, el kiuj lin
savas aliaj herooj, ies „simpla kredo“
restis tra ĉio neŝancelebla. Tiun moralan armaturon la aŭtoro
uzis, dezirante servigi E-n al la disvastigo de liaj religiaj idealoj.
Konforme al sia simpla, klare fiksita vivkoncepto li kreis figurojn, kiuj
nekonfuzeble reprezentas la potencojn de bono aŭ de malbono. Efektive
liaj ĉefherooj estas, karaktere tiel perfektaj, ke ili perdas sian
naturan homecon. Sekvas, ke en tempo de psikologiema kaj realisma literaturo
liaj romanoj impresas iom arkaike, kaj estas facile taksi maljuste ilian
valoron. Formetinte sian kritikan analizemon, oni devas konfesi, ke en la
limoj de eksmoda skolo L. sciis verki bonstilajn romanojn, kiuj ĝisfine
tenas la intereson dank' al la intrigaj aventuroj kaj amhistorioj, kiujn li
plektis ĉirkaŭ la moralan kernon. Cetere la kredkonflikto en la animo
de la „herezema“ heroo estas tiel simpatie pentrita, ke la leganto kunsente
sekvas ĝin. Postmilite en Stranga
Heredaĵo L. eĉ pli forte emfazis sian evangelismon, opiniante,
ke renaskiĝinta Kristanismo devas doni moralan forton al la nebuleca E-ismo,
kiu, kun ĉiuj aliaj pacmovadoj, ne povis eĉ iomete malhelpi la
sangan interbuĉadon. Pro Iŝtar, la plej sukcesa el la kvaro, havas
kiei historian fonon la antikvan Babilonon, en la tempo de la biblia Ijob, kin
aperas kiel figuro en la romano: Ĉiuj liaj verkoj transskribiĝis
Brajlen. Verkis aŭ tradukis multajn aliajn verkojn; lastatempe: Palestino
kaj la Biblio en la Kristana Revuo.
W. B. JOHNSON
Lyndridge
(lindriĝ) Alfred Wheeler, anglo, instr. komerca. Nask. 25 dec. 1877 en
Brierley Hill. Fondinto de komerca lernejo. Alfaro de Pitmana Stenografio al
E.
Lyon.
Urbo en Francujo; 571.000 loĝantoj, kies urbestro estas la politikisto
Herriot, amiko de E. Radiostacio kun konstantaj E-disaŭdigoj; staciestro
la E-isto E. Borel. - 7-n kongreso de SAT 12-16 aŭg. 1927; ĉ 200
partoprenantoj el 15 landoj. Rilatoj kun LEA-oj. Program-projekto. RUIN.